2. Ақпарат түрлері және касиеттері

"Ақпарат" термині "informatio" деген латын сөзінен шыққан, мағынасында мəлімет, түсініктеме, түсіндіру дегенді білдіреді. Бұл терминнің кең таралғанына қарамастан, ақпарат ұғымы ғылымдағы ең таласты ұғымдардың бірі болып отыр. Қазіргі кезде ғылым көпжақты ақпарат ұғымына тəн, бірыңғай қасиеттер мен заңдылықтарды табуға тырысуда, бірақ бұл ұғым көптеген жағдайларда адам іс-əрекетінің əртүрлі салаларында өзіндік сипатымен қалып қоюда жəне əртүрлі мағыналармен толығуда. Қатынаста ақпарат деп, қандай да біреуді қызықтырушы, кез келген мəліметтерді немесе мағұлыматтарды атайды. Мысалға, қандай да бір оқиғалар, нендей де бір əс-ірекеттер т.б. туралы.

Сонымен қатар ақпарат мына түрлерде болуы мүмкін:

• мəтіндер, суреттер, сызбалар, фотосуреттер;

• жарық немесе дыбыс сигналдары;

• радиотолқындар;

• электрлік жəне нервтік импульстер;

• магниттік жазбалар;

• ымдар мен қимылдар;

• иістер мен дəм сезінулер;

• ағзалардың белгілері мен қасиеттері ұрпақтарға беріліп отыратын хромосомдар жəне т.б.

Ақпараттардың байланыс каналдары арқылы берілуі көбінесе кедергілердің болуымен қабаттаса жүреді, олар ақпараттардың бұзылуы мен жоғалуына соқтырады.

Ал енді ақпараттын қасиеттеріне тоқталсақ:

Өңдеу ақпараттармен орындалатын операциялардың негізгілерінің бірі, жəне ақпараттар көлемін үлкейту мен түрлендіріудің басты құралы болып табылады.

Ақпараттарды өңдеу құралдары — бұл адамзат жасаған барлық қондырғылар мен жүйелер , жəне ең бірінші кезекте, компьютер — ақпараттарды өңдеуге арналған əмбебап машина. Компьютерлер ақпараттарды бірнеше алгоритмдерді орындау жолымен өңдейді.

Қазіргі кезеңде "ақпараттық технология" термині ақпараттарды өңдеуге арналған компьютерлерді пайдаланумен байланысты қолданылады. Ақпаратты технологиялар барлық есептегіш техникалар мен байланыс техникаларын жəне ішінара, — тұрмыстық электрониканы, телекөріністер мен радиотаратуды қамтиды. Олар өндірісте, саудада, басқаруда,банктік жүйеде, білім беруде, денсалық сақтауда, медицина мен ғылымда, көлік пен байланыста, ауыл шаруашылығында, əлеуметтік қамтамасыз ету жүйесінде қолданыс табады, əртүрлі мамандықтағы адамдар мен үй шаруасындағы əйелдерге қызмет етеді. Дамыған елдердің халқы ақпараттық технологияларды жетілдірудің қымбат жəне қиын, алайда маңызды екендігін сезінеді .

Қазіргі уақытта ірі масштаптағы ақпараттық-технологиялық жүйелерді құру экономикалық тұрғыдан мүмкін болып отыр, бұл оларды дайындауға бағытталған ұлттық зерттеу жəне білім беру бағдарламаларының пайда болуына негіз жасайды. Ақпараттандырудың мақсаты — адамдар еңбегінің өнімділігін арттыру мен жағдайларын жеңілдету есебінен олардың тұрмысын жақсарту.

Сонымен катар акпарат түрлерінің өзіндік қасиеттері бар. Акпарат касиеттерін үш аспектіде карастыруга болады.

• Техникалық турғыдан алғанда, бұл дәлдік, сенімділік, сигнал беру, жылдамдығы және т.б.

• Семантикалық, бұл мәтіннің мағынасын кодтардың көмегімен беру.

• Прогматикалық, бұл ақпараттың объектінің мінез кұлқына қаншалықты тиімді әсер етуі. Програмаитикалық аспект ақпараттың басқару процестеріне, адамдардың мінез кұлқына әсер еткізу қабілетімен сипатталады және ақпарат пайдалылығы немесе құндылығы түсініктермен сипатталады.

Ақпараттың қасиеттерін былайда анықтауға болады:

• Реваленттік – ақпараттың пайдаланушы сұраныстарына сәйкес келу қабілеті

• Туралық – ақпараттың зерттеп жатқан процесіе тура бейнелеу қасиеті

• Эргономдылық – қолданушының ақпаратпен тиімді жұмыс жасауын сипаттайтын қасиет

• Толықтылық – ақ-тың берілген процесті жеткілікті мөлшерде сипаттау қасиеті

• Ақ-ка қол жеткізу – пайдаланушының ақ-ты алу мүмкіндігін қамтамасыз ету қасиеті

• Өміршеңділік - ақ-ң қолданушының уақыт өткен сайын өзгертетін талабына сәйкес келуі

• Орындылық - ақ-ң қолданушы сұраныстарына керек уақытында сәйкес келуі

• Қорғандылық – ақ-қа бөгде қолданушының қол жеткізуін болдырмау қасиеті

• Ақ-ты қабылдау – адам н(е тех-лық құралдар арқылы алынған мағлұматтарды қолдану мақсатында өзгерту процесі

• Ақ-ты жинау - ақ-ты объектіден алу ж(е берілген санау жүйесіне сәйкестендіру процесі

• Ақ-ты басқа жерге жіберу – байланыс жүйелерін қолданып, мәліметті берілген адрес б-ша жеткізу

• Ақ-ты өңдеу – оны мақсатқа сай түрлендіру

• Ақ-ты сақтау – ақ-ты машиналық тасығыштарға көшіру