- •1) Ойлау мен болмыс саймасайлығы – Гегель философиясының бастау нүктесі. Гегель диалектикасы
- •3) Ғалым этикасы және әлеуметтік жауапкершілік. Гендік және клеткалық инженерлік биотехнологи.Клондпу проблемаларының әлеуметтік философиялық талдау.
- •5) Сезімдік таным және оның формалары
- •6) М.Шоқай – Түркістан тәуелсіздігі үшін күрес
- •7) Дүниеге көзқарас және методология мәселелері
- •8 Ф.Бэкон “жаңа органон” төрт түрлі елесті көрсетеді
- •10. Классиктік және бейклассиктік философия қайшылықтары (и.Кант, г. Гегель, а. Шопенгауэр, ф. Ницше)
- •11. Мән және құбылыс категориялары.
- •13. Неотомизм философиясының негізгі белгілері.
- •17.Идеология,оның қоғамда атқаратын рөлі. Идеологияның күштілігі мен әлсіздігі.
- •19. Қоғамдық және жеке сана, олардың диалектикалық байланысы.
- •20.Тіл мен ойлаудың бірлігі. Ғылым мен техникада жасанда тілдің қалыптасуы.
- •21. Т.Гоббс «Левиафан, немесе Материя ,түр және шіркеу мен азаматтық мемлекет билігі».
- •23.Химия философиясы. Химия молекулалар физикасы ретінде. Химияның басқа ғылымдармен(физика, биология, геология, экология) және өндіріспен өзара тығыз байланысы мен әсері.
- •24.Жүсіп Баласағұн «Құтадғу білік».
- •27.Дж.Локк «Адам ақылы туралы тәжірбие» еңбегінде сапа түрлерінің әрқилы сферасы жайында. Іштен туған идея мен принциптер теориясына Локктың сыны.
- •28.Н.А.Бердяев «Орыс коммунизмнің бастау көзі мен мәні»
- •29.Ұғым –адамның әлеуметтік – тарихи танымның жемісі. Ұғым түрлері (интерпретация,конвергенция,дивергенция,конверция).
- •45.Г.Гегель « Философиялық ғылымдар энциклопедиясы» . Т.З. « Рух философиясы».
- •46. Сенім , күмән, білім.
- •60. Экалогияның философиялық проблемалары ,олардың жахандық сипаты. Қазіргі экологиялық жағдайдың футурологиялық аспектілері.
- •61. Қайта өрлеу дәуірі философиясы. Негізгі бағыттары мен өкілдері.
- •62.Философиядағы болмыс мәселелері . Болмыс категориялары.Болмыстың негізгі формалары (табиғат, адам ,рухани, әлеуметтік, психологиялық болмыс).
- •69. Қазіргі мәдениеттің экологиялық талаптары. Адам –қоғам –табиғат және олардың өзара байланысы.
- •70. И.Кант « Таза ақылға сын» ( Құрылымы және негізгі идеялары). И.Канттың априоризмі және агностицизмі.
- •71.Техникалық оптимизм және техникалық пессимизм: техника апологиясы және оған сын.
- •72.Адам қалыптасуындағы әлеуметтік ортаның рөлі .Қоғам дамуындағы тарихи қажеттілік пен адам бостандығы диалектикасы ( э.Фромм « Бостандықтан қашу»).
- •76. М.В.Ломоносов-көрнекті орыс ғалымы,жаратылыстанушысы.Оның 1748жылғы 5маусымдағы л.Эйлерге хаты.
- •77. Аналогия және ғылыми танымдағы рөлі.Аналогия және модель.
- •78. Неопозитивизм логикалық позитивизм және оның түрлері.
- •79. Классиктік термодинамика мен эволюциалық биология арасындағы қайшылықтар және өздігінен қалыптасу концепциясы.Ч.Дарвин ілімі мен креационизм.
- •80. Сөйлеу және жазу,олардың пайда болуының мәселелері.
- •81. Даму және прогресс. Прогресс пен регресс.Әлем тарихының бірлігі мен көптүрлілігі.
- •83. Ш.Уалиханов «Қырғыздарда шамандықтың іздері», Дала мүсылмандығы туралы»,»Сот реформасы туралы жазбалар».
- •84. Нақтылық және мүмкіндік, қажеттілік және кездейсоқтық.
- •85.Техника деген не Техниканың тарихы мен философиясы.Техникалық білімді гуманизациялау және гуманитаризациялау.Қазіргі техногендік өркениеттің болашағы мен шегі.
- •86. Платон «Мемлекет».Құрылымы және негізгі идеялары.
- •87. Болмыстың құрылұмдық байланысы.Бүтін және бөлшек.Себеп және салдар.
- •88. Норберт Винер және оның ізбасарлары ашқан кибернетика ғылымы.
- •89. Дүниеге көзқарасы ұғымы.Оның тарихи типтері миф,дін,философия.
- •90). Р.Декарт «Әдіс туралы ойтолғау».Оның танымдағы рационалдық әдісінің төрт ережесі.
- •91. К.Маркс Гегельдің «Философия тарихы»және «Тарихи философиясы»жайлы лекциялары туралы.
- •Кеңістік пен уақыт
- •97. Философиядағы әдіс мәселесі.Ғылыми танымның әдістері мен формалары.Танымның эмпирикалық және теориялық деңгейі.
- •98. Геологияның ғылымдарды генетикалық жіктеудегі алатын орны.Геологиядағы актуализм принципі.
- •Сущность принципа
- •Обоснование
- •99. Адамдағы биологиялық пен әлеуметтік. Антропосоциогенез ұғымы.
- •100. Ш.Құдайбердиев Үш анық».
- •101. XVII-xiXғ.Ғ.Орыс философиясы,оның өмірмен байланысы.
- •102. Информатиканың қалыптасу тарихы. Шеннон айтты го.
- •103. Биклассикалық философиядағы иррационалдық және рационалдық еместік проблема.
- •104. Кездейсоқтық және компьютерлер.
- •105. Материя –философиялық категория ретінде.В.И.Лениннің «Материализм және эмпириоритицизм»кітабы бойынша.Қазіргі ғылым материя құрылымы мен қасиеттері туралы.
- •107. Қоғамдық өмірдің әлеуметтік –саяси формалары.Демократия, либерализм,анархия.
- •108. Дж.Бруно,б.Спиноза пантеизмі.
- •109. Ғылымдар жүйесіндегі физиканың орны.Физика –атомдар механикасы ретінде.
- •110. Жүйе ұғымы.Жүйелік принциптер.Жүйе-адам ойының жемісі.
- •Абстрактілік жүйе
- •Органикалық жүйе
- •111. Д.Дидро «Табиғатты түсіндіруге байланыста ойлар»
- •112. Қоғамдық сананың формалары,олардың байланысы және әлеуметтік қызметтері.Қоғамдық сана түрлеріне обьективтік шындықтың бейнелену тәсілдері.
- •113. В.И.Лениннің «Философиялық дәптерлері» құрұлымы және негізгі идеялары.
- •115. Инженерлік ойлаудың және инженерлік әрекеттің ерекшеліктері.
- •116. Сократ пен Платонның идеализмі.
- •117. Математика –ғылым тілі.Философтар мен ғалымдардың математикаға көзкарасы.
- •118. Өтпелі құбылыстың табиғаты.Қазақстанның өтпелі кезендегі ерекшеліктері мен қиындықтары.Қазақстанның әлемдегі бәсекеде қабілетті 50елдің қатарына кіру стратегиясы.
- •119. Рационалдық таным және оның формалары.Танымдағы сезімдікпен рационалдықтың бірлігі.
- •120. Бөлшектермен өріс қазіргі әлем суретінің абстракциясы.
- •121. Табиғат ұғымы.Табиғи орта.Биомасса мен техномасса.
- •122. Таным процессіңің диалектикасы.
- •123. Л.Фейербах «Болашақ философиясының негізгі қағидалары».
- •124. Географиялық детерминизм.
- •125. Н.Г.Чернышевский «Философиядағы антропологиялық принцип», «Адам білімінің сипаты».
- •126. Математика –адамзат мәдениетінін феномені ретінде.Топтау мен абстракциялау математикалық теориялардың даму әдістері ретінде.Математикалық модельдер жүйесі ретінде.
- •127. Діни сананың көптүрлілігі.Дін және өнегелік.
- •128. Ми мен психика. Сананың пайда болуы және мәні.
- •129. Түркілік көзкарас дәстүрі мен ерекшеліктері.Мифология және дін.
- •130. Химиядағы редукция және редукционизм.Материянын химиялык қозғалыс турлері.
- •131. Антика философиясының негізгі сипаттары.Фалес,Сократ.
- •132. Әл Фарабидың философиялық көзкарастары.Оның «Игілікті қала басшысының қасиеттері туралы»еңбегі.
- •133. Техниканың инженерлік және гуманитарлық философиясы.
- •134. И.Фихте мен ф.Шеллинг философиясы.
- •135. Қожа Ахмет Яссауидің «Диуани Хикмет» поэмасы.
- •138. Синергетика философиясы.
- •150. Эстетикалық сана, оның өлшемдері,Дизайнерлік қызмет.Қазақ халқының эстетикасы.
Кеңістік пен уақыт
Материя кеңістік пен уақытта өмір сүреді. Уақыт дегеніміз заттар мен құбылыстардың өмір сүруінің ұзындығын, олардың әр түрлі жағдайының ауысуын білдіреді. Ол оқиғалар ағымы. Платонның сөзімен айтсақ “Мәңгіліктің қозғалу бейнесі”. Әр түрлі материалдық обьектінің өз уақыты бар. Сондықтанда физикалық, әлеуметтік уақыт болады. Уақыттың үш өлшемі бар: қазіргі, кешегі және болашақ. Уақыт ұдайы алға ұмтылады , ешнәрсе, ешкім оның обьективті бағытын өзгерте алмайды. Оны тоқтатуға болмайды. Қоғамда уақыт ағысы жылдам және күрделі. Ол адамның іс әрекетімен тығыз байланысты. Уақыт - тіршіліктің мықты да аяусыз өшірушісі, сонымен қатар оны жаратушысы да. Уақытша деген ұғым өткіншілікті жоғалып кетуді білдіреді. Керісінше, мәңгілік ұғымы ұдайылықты, ұдайы болып отыруды меңзейді. Адам өмірі биологиялық тұрғыдан өткінші. Сондықтан да ойлы адам өзінің өмірінің жүгіртпе секундтарына жоғарыдан қарай алмайды. Ол өзінің бұл дүниедегі өткінші жағдайын жақсы түсініп, өз өмірінің мән мағынасы, мақсаты туралы ойланып, толғанады.
Философияда әлеуметтік уақыт адамдардың өз іс - әрекеті нәтижесінде пайда болып отыратын қоғамдық процестер мен қатынастарының белгілі бір тарихи дәуірдегі тынысын білдіреді. Әлеуметтік кеңістік пен әлеуметтік уақыт бұл адамның іс - әрекетінің бүкіл дүние жүзілік тарихы.
Философия мен мәдениет тарихында, ауыз әдебиетінде уақыт үлкен құндылық ретінде бағаланады.
Адам уақыттың есебін жүргізбей өмір сүре алмайды. Мұндай есеп жүргізудің әдістері тым ерте ойлап табылды.
Кеңістік - заттар мен құбылыстардың бір - бірімен қатар орналасу, өзара әрекеттесу ретін білдіретін философиялық ұғым. Дүниедегі заттардың барлығы да, кеңістікте орналасқан.
Кеңістіктің негізгі бірліктері - нүкте, көлем, ұзындық, қашықтық. Кеңістік объективті, өйткені ол материяның ажырамас қасиеті. Кеңістіктің үш өлшемі бар, ол ұзындығы, ені және биіктігі. Бұл өлшем тек заттық формаға ғана тән емес, әр түрлі процестерге де тән. Уақыт пен кеңістік бір-бірімен тығыз байланыста болғандықтан, уақыт оның төртінші өлшемі болып табылады.
Кеңістік пен уақыт туралы ұғым мифтік дәуірдегі дүниетанымдық жүйесінің негізгі түпқазығы болып табылады. Дәстүрлі мәдениет үлгілерінен уақытты игеру әрекетінің көптеген мысалын табуға болады. Уақытты тоқтату талпынысы дәстүрлі салтты қайталау арқылы іске асады.
Болмыс, материя, қозғалыс ұғымдары дүние дегеніміз бір-бірінен оқшау тұрған заттар мен құбылыстардың ретсіз жиынтығы емес, тұтас байланысты бірліктегі құбылыс екендігін айқын көрсетіп отыр. Өлі табиғат пен тірі табиғат арасында өзара тылсым байланыс пен бір-біріне өту бар.
Қоғам өмірі, оның заңдылықтары өзінің материалдық негізі болып табылатын табиғатпен тығыз байланысты. Жердегі тіршілік космос әлемімен байланысты.
97. Философиядағы әдіс мәселесі.Ғылыми танымның әдістері мен формалары.Танымның эмпирикалық және теориялық деңгейі.
Ғылымда зерттеу бар талдау бар эксперимент бар бұл ғылыми әдістерге жатады. Әдіс (метод, грекше – таным тәсілі) – кең мағынасында – «бір нәрсеге жол салу», субъектінің кез келген түрде қызмет ету тәсілі.
«Методология» түсінігінің екі мағынасы бар: белгілі бір қызмет (ғылым, саясат, өнер, т.б.) саласында қолданылатын тәсілдер жүйесі; сол жүйе туралы ілім, әдістің жалпы теориясы, теорияның жүзеге асуы.
Таным мен практиканың тарихы, оның қазіргі жағдайы кез келген әдіс пен принциптер жүйесінің теориялық және практикалық мәселелерді шешуге нәтижелі көмектеспейтінін көрсетті. Сондықтан зерттеу нәтижелері ғана емес, оған жеткізетін жол да шынайы болуы тиіс.
Әдістің (метод) басты қызметіне таным процесінің ішкі ұйымы мен оны реттеу немесе қайсібір нысанды практикада жүзеге асыру жатады. Сондықтан әдіс (қайсібір түрлерінде) белгілі бір ереже, тәсіл, таным нормалары және оны іске асырудың жиынтығына тіреледі. Демек белгілі бір нәтижеге жетуге бағытталған талап, принцип, т.б-дың жүйесі.
Ол ізденісті реттейді, күш пен уақытты үнемдейді әрі мақсатқа жетудің қысқа жолын көрсетеді. Шынайы әдіс компас секілді, таным субъектісі және іс-әрекет үшін жол салады, қателіктерден сақтандырады. Философ Ф.Бэкон әдісті қараңғыда жол сілтейтін шамшырақпен салыстыра отырып, танымның құралы – индукция методы деп есептеді. Яғни ол ғылымнан эмпирикалық талдау, бақылау және экспериментті қалады. Соның негізінде себеп пен заңды тануға болады деді. Эмпирикалық деңгейдегі алғашқы бақылауға теориялық талдаудың жүйелі-құрылымдық әдістемесі де жатады (білім дамуының белгілі бір деңгейі, ғылыми фактілерді жинақтау, зерттеу нысаны туралы түсініктердің жиналуы, т.б.).
Эмпирикалық немесе тәжірибелілік өз кезегінде сынақ пен тексеру арқылы іске асады. Және тексеру екі түрлі болуы мүмкін: тәжірибе арқылы сынау (онымен тәжірибелік /эксперимент/ ғылым айналысады) және салыстыру арқылы сынау (бұл салыстырмалы /компаративті/ ғылым аясына кіреді). Негізінен салыстыру да, тәжірибе де бір принципте жұмыс істейді. Яғни дескрипті мәліметтерді арнайы сараптамалық құралдар арқылы жүйелі және методикалық сәйкестендіру.
Р.Декарт әдісті (метод) өтіріктен шынайыны ажыратуға көмектесетін «нақты да қарапайым ереже» деп түсіндірді. Әсіресе дедуктивті-рационалды әдіссіз қайсібір шынайылықты іздеудің өзі қажетсіз дейді философ.
Әрбір әдіс белгілі бір теория негізінде жасалатыны сөзсіз. Әдістің тиімділігі, күші теорияның мазмұны, тереңдігі, іргелілігімен байланысты. Әдіс ғылымның әрі қарай дамуына, теориялық білімнің жүйеленуіне, оның практикада іске асуына себеп болады. Демек, теория мен әдіс бір-бірінсіз болмайды, сол секілді бір нәрсе де емес. Олар бір-біріне әсер ете отырып, теория өмірді бейнелейді де ал әдіс зерттеулер арқылы теорияға қайта оралады. Демек, әдіс – практикада іс-әрекетке айналған теория.
Ғылыми әдіс бірнеше топтарға бөлінеді. Ғылыми таным процесінде қолданылуы мен рөліне қарай әдістер формальды, мазмұнды, эмпирикалық және теориялық, іргелі және қолданбалы, зерттеу әдісі және мазмұндау, т.б. болып бөлінеді.
Ғылыми зерттелмек нысандардың мазмұнына орай қолданылатын әдістер жаратылыстану және әлеуметтік-гуманитарлық деп бөлінеді. Өз кезегінде жаратылыстану ғылымы әдістері өлі табиғат және тірі табиғат, т.б. әдістерге бөлінеді. Сонымен қатар сандық және сапалық, детерминистік және ықтималдылық, тікелей және жанама, түпнұсқалық және туынды, т.б. әдістер деген де бар.
Ғылыми әдіс белгілеріне көбінесе объективтілік, қайта жаңғыру, эвристикалық, қажеттілік, нақтылық, т.б. жатады. Қазіргі білімде методологиялық білімнің көпсатылы концепциясы нәтижелі қызмет етуде. Бұл жағынан ғылыми танымның барлық әдістерін төмендегідей басты топтарға бөлуге болады:
1 Философиялық әдіс, оның ең ежелгісіне диалектикалық және метафизикалық әдістер жатады. Әрине әрбір философиялық концепцияның ой-қабілетін көрсететін методологиялық қызмет түрлері бар. Сондықтан философиялық әдіс осы екі атаумен шектелмейді. Оған сараптамалық, интиутивтілік, феноменологиялық, герменевтикалық, т.б. кіреді.
Методология әдістен (метод) кеңірек, оны үш деңгейлі білім – философиялық, ғылыми-теориялық және эмпирикалық ілім деуге болады. Сондықтан методологияны әдістен ажырату, нақты әдіс немесе әлеуметтік ақпаратты (мысалы, сипаттау, сандық, т.б.) берудегі айырмашылықтарды білу керек. Бұлайша араластырып жіберу тарихи танымның көзқарастық аспектілерін толық ашпаған болар еді. Тарих методологиясы, әрине, әдістерден немесе зерттеудің техникалық тәсілдерінен алыстамайды; ол онымен нақты, эмпирикалық негізде айналысады. Тарих методологиясы тұрғысынан белгілі бір құбылысты зерттеуде нақты-тарихи талдауға, тарихнама және дерекнамаға сүйенетін көзқарастық, теориялық жағдайлар маңызды болып табылады.
Теория – таным процесінің нәтижесі, ал әдіснама болса осы танымға жету мен оны құру тәсілі болып табылады. Бұл – теориялық және практикалық ғылыми-танымдық іс-әрекетті ұйымдастыру мен құрастырудың негізі мен тәсілдер жүйесі, бұл – осы жүйені тану жолы. Таным теориясы тұтас таным іс-әрекеті процесін және ең алдымен оның мазмұндық негізін зерттейді. Әдіснама шынайы және практикалық түрде тиімді білімге жетудің әдістері мен жолдарына көп көңіл бөледі, осы білімді дамытудың тәсілдерін іздестіреді. Кез-келген әдіснамалық мәселелерді шешу белгілі бір гносеологиялық принциптер негізінде құралған бастапқы әдіснамалық тұжырымда жүзеге асады. Адамның танымдық іс-әрекетінің жалпы заңдылықтарын, оның даму заңдарын қалыптастыру философия ғылымының мәселесі. Білімді философиялық, аксиологиялық түсіну философияға тән және ол ғылыми білім туралы түсініктердің қалыптасуына шешуші ықпал етеді.