3 Тақырып. Кәсіпорынның айналым капиталы (2 сағат)

Дәріс жоспары

1. Айналым құралдары туралы түсінік.

2. Айналым өқұралдарының нормалануы.

3. Айналым құралдарын пайдалану көрсеткіштері.

Өндірістік процестердің пайда болуы үшін НҚ-ның өндіріс құралдары болуы керек, яғни шикізат, материал, жылу, электроэнергияға төлем жасау, басқа ұйымдарға жәрдемдесу, жұмысшы мен қызмет етушілерге жалақы беру, өндіруші қызметтеріне байланысты басқада шығын орындары. Керекті ақшалай құраллдарын (Д_с) пайдалана отырып, өзіне сәйкес өндіріс материалдық қор (М₃) береді.

Алғашында дайын емес өндipic (N), ал одан кейін дайын өнім (О) пайда болады.

Оны айналдыра келе, өндіріс қайта ақша (Д₁) алады.

Өндідіс қорының жалпы жылжу схемасы келесі де:

"Д_с ---- М_{3 ......} N ........ О ---- Д₁"

Айналым құуралдары – өндірістік қордың пайда болуы үшін өнімнің сатудағы және өндірістік процестегі баланстық, аванстың шығынын қолданатын өндірістік ресурстары.

Айналым құралдары екі топқа бөлінеді "айналым қорлары" және "қор айналымы".

Айналым құралының негізі: жарғы коры, кipic, тұрақты пассивтер, бюджетпен қаржыландыру, банктік қысқа мерзіміндегі саудалар, басқа да ұйым құралдары больш келеді.

Өндірістік қор сипаттамасы бойынша: ағымды, технологиялық, сақтандыру, мезгілдік больш бөлінеді.

Ағымды қор (З_м) - өндірісті толық үздіксіз қамтамасыз ету барысында еңбек құралы жеткізіп берушілерден күнде емес, бip белгіленген интервал бойынша туады. Олардың өлшемі: еңбек құралының жарты тәулікте қолдануына және кезендік мөлшеріне байланысты:

З_м = М*а,

мұнда М - белгіленген материалының жарты тәулікте қолданган нақтылы түрі.

а - екі peтті жеткізіп беру арасындағы тіулік саны.

Технологиялық қор - (З_тех) - өндіріске шығармас бұрын, алдын-ала өндейтін тек қана шикізат түрінде туындайды.

З_тех = М * t_n ,

мұнда t_n - өндіріске материалдарды дайындау үшін кететін күндер саны.

Сақтандыру қоры (З_сак) - әр түрлі себептермен жеткізіп берушілердің келесі тапсырысы үздіксіз жұмыс кезінде қамтамасыз ететін мезгілсіз орындау қорлары.

З_стр = M*D_t

мұнда D_t – орта кезеңдегі екі реткі жеткізіп беру арасындағы орталық ауытқу күні.

Мезгілдік қоры (З_с) өндірістік көзқарас мезгіл саласында туындайды.

З_с = M*t_c

мұнда t_c – күндік мезгілдің соғылуы.

Айналым құралын нормалау және оларды пайдалану көрсеткіштері

Айналым қорының нормалануы материалдық тауар бағалығының барлық айналым қорының бөлектену түрлерінен, норма қорынын тұрақтануы және өңделгендегі нормативті пайдаланудың өзіндік ақша түріндегі айналым қорынан тұрады.

Айналым қорын нормалау негізінде және уақыт ішіндегі басқада құралының жылдық өнімі жатады да, сол кезеңде тұрған үздіксіз өндіріс пайызын және өнімнің сатылуын қамтамасыз етеді.

Дайын емес өндіріс үшін айналым қаражатының өлшемі мына формуламен есептелінеді:

Н_ил = В*Т_ц*К_н

мұнда В - жарты жылдығына шығарылған өнім өндірісінің өзіндік құн көлемі;

Т_ц - өндірістік циклдің жалпы созылуы;

К_н - шығынның өсу коэффициенті.

К_н - дайын емес өндірістің орта денгейдегі шығынымен, өндірістікж өзіндік құнының жылдық өніміне қатынасын қарастырады.

Болашақ кезеңдегі айналым қорының норматив шығынын келесі жолмен анықтайды.

Н_б = В_о +Р – Р_в ,

мұнда В_о - жыл басында жоспарланған келер кезеңнің шығын салымының қалдық құралы;

Р - жоспарда қарастырылған жылдағы өнімнің өзіндік құнымен оларды толтыратын шығын.

Қоймада тұрған дайын өнім нормативін мына формуламен есептейді:

Н= B_c- t/Д

мұнда В_с - тауар өнімінің өндірістік өзіндік құнының жоспарлы көлeмi;

Д - жоспарланған кезеңнің созылуы (күнделікті);

t - дайын өнімнің қоймаға әкелінгендегі және төлем құжатпен бағаланған тұрақты норматив.

Айналыстағы айналым құралының негізгі нәтижесінің көрсеткіштері болып келеді:

• айналыстағы коэффициент (жыл ішіндегі айналым саны)

n_o = P_реал/Q_об ,