3. Дәрістердің қысқаша жазбасы Тақырып 1. Өндірістік кәсіпорын шаруашылық жүргізу объектісі ретінде. (2 сағат)

Дәріс жоспары:

1. Кәсіпкерлік қызмет түрлері

2. Кәсіпорынның ұйымдық заңға сүйенген үлгілері

3. Меншік үлгілері және түрлері

Мына қызметтің кез-келген үлгісін жүзеге асыру мүмкін және эконмикалық қызметтің артық түрін таңдауға толық құқығы бар,кәсіпорын,ұжым,топ,жанұя, адам, нарық экономикасының негізгі принциптеріне қатысады.

Қылмыскерлер сияқты заңмен тиым салмай өнімнің әртүрлі түрлерін , тауарлардың, қызмет көрсету, сонымен қатар делдалдық-сауда, қаражаттық-несие, ғылыми-ақпарат, қызмет басқару т.б. өндіріс өрісіндегі әрекеттердің түрлері, тарату және таратпау, айырбас, қоғамдық өнімді қолдану және тұтынуының, экономикалық қызмет түрлері қарамағында тұспалдау.

Заң экономикалық және шаруашылық әрекетті, еркін адамдар өміріне нақты қауіп-қатерді ұсынады.қоғамдық тұрақтылыққа, адамгершілік нормаларына қарсы әрекет етеді. Қалғандарының барлығы индивидуалды еңбек қызметінің үлгісінде қалай болса, қызметтің мемлекеттік және ұжымдық үлгісінде дәл осылай.

Қандай да бір экономикалық қызмет циклді қайта өндіру типтік фазаларымен байланысты (өндіріс-айырбас-тарату-тұтыну), тұтынушы, өндіріс, сауда, қаражат сияқты тұтынушы қызметінің осындай түрлері белгіленеді.

Кәсіпорын (фирма,ұйым)- бұл дербес шаруашылық субъект, заң шығаратын қызмет және өнім өндіретін , тауарлар, жұмыстар орындаушы, пайда алу қоғамдық қажеттіліктерге қатысты өндіру және қызмет көрсетуші.

Жиірек қарастырғанда барлық кәсіпорын заңгерлік тұлғада ие болады, ұйым ретінде түсіндіріледі, өзіндік мүлікті иемдену және өзінің міндетіне осы мүліктерге жауап беру, өзінің атынан өндіруші жеке мүліктің емес және мүліктік құқықты жүзеге асырады, сотта жауапкерді және талапкерді таныстырушы, заңгер еркін бухгалтерлік теңдікті игереді.

Заңгерлік тұлға болып ұйым , пайда табуға бағытталған қызмет, тағы басқа комерциялық ұйымдар (шаруашылық жолдастықтар, қоғам, өндірістік кооперативтер, мемлекетті және муниципалды біртұтас кәсіпорын), және ұйымдар, сападағы пайда шығарудың ақырғы мақсатын қолдамайтындар, т.б.комерциялық емес ұйымдар (тұтыну кооперативтері, қоғамдық, діни ұйымдар, қайырымдылық және басқа да қорлар), сауда және ымдардың одақтарының қосылуына рұқсат етіледі.

Қоғамдық және шаруашылық серіктестік – құрылтайшылардың үлестеріне жарғылық капиталмен, бөлінудегі сауда ұйымдары.Шаруашылық қоғам бір бағытта құрылған.

Шаруашылық серіктестік толық бірлесу үлгісінде құрылады, сәйкестіктегі тұтқын мен қатысушы арасында келісім шартпен кәсіпкерлік қызметпен шұғылданады және оның міндеттемелеріне қатысты олардың мүлігіне жауапкершілікті алады, және серіктестік сенімдегі үлгіде (), сонымен қатар қатысушылармен, серіктестік кәсіпкерлік қызмет атымен жүзеге асырады, қатысушылар – салымшылардың бір немесе бірнеше түрін иемденеді, кәсіпкерлік қызметтегі қабылданбаушылардың қатысуымен және олармен салынған үлес сомаларының шектеуінен тәуекел шығындарды тасымалдаушы.

Қоғам шек қойылған жауаптылықпен- құрылтай құжаттарына келісілген үлеске жарғылық капитал, қоғамдағы бір немесе бірнеше құрылымдар. Бұл ортадағы қатысушылар олардың міндеттемелеріне жауап бермейді және оларға салынған үлес шектеуінде тәуекел шығынын алып жүреді.

Қоғам қосымша жауаптылықпен- қоғам тұлғаларының бір немесе бірнеше құрылымы, бөлінген жарғылық капитал құрылтай құжаттатының үлесімен келісілген№ Олардың қатысушылары қоғам міндетемесі бойынша өз мүлігімен бірдей барлық арналған құнға еселі мөлшерде оларды үлестіруді өз жауапкершілігіне алады.Шығындану жағдайында басқа тұлғалар арасында оның жауапкершілігі бөлінеді.

Акционерлік қоғам- бұл қоғам, акциялардың айқын санына бөлінген жарғылық капитал; акционерлік қоғам қатысушылары (акционерлер) олардың міндеттемелеріне жауап бермейді және тәуекел шығынын алып жүреді, қоғам қызметіне қатысты олардың акцияларының құны.

Акционерлік қоғам, басқа акционерлердің келісімінсіз оларға қатысты акцияларды қатысушылар бөлектендіруі мүмкін, ашық акционерлік қоғаммен танысады.

Акционерлік қоғам, акциялар тек қана құрылтайшылар арасында немесе алдынала басқа тұлғалар шеңберінің арасында бөлінеді.жабық акционерлік қоғаммен мойынға алады.

Өндіріс кооперативтері- басқа шаруашылық қыөметтің (өндіріс , өңдеу, өнім өнеркәсібі, ауылшаруашылық және басқа өнім, жұмыстардың орындалуы, сауда, тұрмыстық қызмет ету, басқа да қызметтерді көрсету) немесе негізгі мүшеліктегі келісті өндіріске арналған ерікті азаматтық бірлестік.

Мемлекеттік және муниципалды біртұтас кәсіпорын- бұл сауда ұйымы, меншік иесінен кейін (мелекетпен, муниципалдану) аяқталмаған өзіндік құқықпен бекітілген мүлік.

Біртұтас кәсіпорындарындар шапшаң басқарудың (қазыналық кәсіпорын) және шаруашылық құқықта құрылады.

Коммерциялық ұымдарға жататындар:

Тұтыну кооперативтер- олған қатысушылардың басқа қажеттіліктерін немесе заттық қанағаттандыру мақсатындағы негізгі мүліктік пайақылық жалақы зңгердің және азаматтың ерікті келісімі;

Қоғамдық және діни ұйым (біріктіру)- басқа заттандырылмаған қажеттіліктер немесе рухтандыруға жалпы алғанда оларға арналған заңдастырудағы азаматтық ерікті бірлесу;

Қорлар- басқа қоғамдық қажетті мақсаттар немесе білімдендірілген, қайырымдылық,мәдениетті, әлеуметтік қудалау, ерікті мүлік жарналар негізінде заңгерлден тұратын ұйымдар немесе азамматтық тұлғалардан тұратын мекеме.

Меншік үлгілері мен түрлері. Рамкадағы кәсіпорынды тәсілдендіру, меншіктің мінездемелік қатынасы болып саналатын экономикалық жүйенің мінездемелік белгілері болып саналады.

Егер жоспарлы немесе бұыра –бөлу , меншіктің мемелекеттік үлгідегі қасиет жүйесі, сондай-ақ нарық экономикасы барлық меншік үлгісінде тәсілдене отырып нақты құқтандыруын негіздейді.

Саяси үнемділіктің тууына дейін көп жыл бұрын меншік категориясы тарихи ғылым айналымына кірді.меншік философия объекті және табиғи заңдылықпен және заңға сүенген тасымалдаушы.

Римдік құқық меншік ұғымын және негізгі қатынастарын , қалай игеру, қолдану, иелік ету сияқты оған қатысты ларды анықтады.

Қоғамдық өндірістің дамуымен және меншік кәсіпкерлік қызметінің жаңа түрлерінің пайда болуымен қатар барлық экономикалық аспектідегі үлкен маңыздылықты игерді.

Меншік-бұл қоғамдағы адамдар (субъект) мен тұлға арасындағы қатынас, бір жағынан, және заттандырылған (қаржыландырылған) әлемдегі (объект) арақашықтық- бірақ, уақытша және тұрақтылықпен аяқталады, жарым-жарты және толық мүмкін алуда ,қосуда, объектіні иеленудегі субъектімен және субъектіге қатысты объектіні сипаттайтын бұйым.

Меншік субъектісі (меншік иесі) - меншіктің бастапқы түрі белсенді жақ қатынасы. Меншік субъектісі болып

Меншік объектісі - меншік қатынасының енжар жағы (табиғат заттары, заттар, энергия, ақпарат, мүлік, ақыл, толық немесе қандайда бір дәрежедегі субъектіге қажеттілік).

Меншік субъект пен объект арасындағы байланыс игеру, қолдану, иелік ету, және жауапкершілік сияқты біруақытта заңгерлік, құқықты және экономикалық категорияларды көрсететін қатынастар арқылы жүзеге асады:

Игеру - меншіктің бастапқы түрі, заңгерлік субъектісі.

Қолдану - пайдаланушы қарауымен және тағайындауымен меншік объектісін пайдалану.

Бұйрық - меншік объектілерімен және субектісі арасындағы тегіс қамтитын тәсілі.

Жауаптылық - автоматты түрде пайда болған (жоғалту,зиян, көрсету) меншік уақыты.

Меншік үлгісі - бұл оның тұлғасы, меншік субъектісінің белгісі бойынша сипатталуы.

Тұлғалық түрдегі меншік субъектісі физикалық түрде, меншік обектісіне қатысты толық құқықпен иемдену .

Тұлғалық меншікті жеке және уақытша деп бөлуге болады (ерекшелік ол тәсілдік мінез-құлықты алып жүрмейді).

Жеке меншік меншіктің индивидуалды объетілерін немесе объектілерді,меншіктің өзін қолдану арқылы немесе басқа да тұлғаларды көрсету арқылы тегін игереді.

Уақытша меншік төлеу жүйесінде пайдаланады. Ұсыну томға, не жеке меншік нарық экономикасында бастапқы орынға ие болады, қате. Қазіргі нарықтық экономика негізгі бірлескен, ұжым үлгісі негізінде тән.

Типтік нарықтағы кпиталды экономикада 10-15 өндіріс құралдары уақытша меншік орнында болады 60-70% - ұжымдық-корпоративті және акционерлі;15-25- мемлекетте.

Ұсынылатын әдебиеттер (1,2,3,4,6)