Kazakhi_v_Rossii_Istoria_i_sovremennost_tom-2_Omsk_2010
.pdfболмаса ақшамды қайтар деп Жанпейісті соққыға жығады. Қажыбайдың жылқысы үйренген өpiciнe жайылып барғанда, өзi сатқан жердегі орыстың егініне түседі. Меколай жылқының бəрін айдап əкеп, қамап тастайды. Қамауда тұрып Қажыбайдың екі ту биесі мен аты аштан өледі. Қажыбай приставқа барып, қалған жылқысын əрең босатып алады.
Осы ретте Ахмет Байтұрсыновтың «Қазақ жерінің екі ұшы екі қолда: бip ұшы қазақта, бip ұшы орыста. Əдіс қылған жағы ауыстырып алып жатыр, бос ұстаған жағы айырылып қалып жатыр. Жерді қолында қатты ұстау, бос ұстау қазақтың өздерінен» деген сөздерінің сол жылдары тегін айтылмағанын тағы да мойындауға мəжбүр боламыз4.
Аталмыш шығарма жалпы журнал шығарушылардың да мақсатын сездіреді. Азын-аулақ қаржыға малданып, ата-бабадан қалған қара жерді саудаға салып жүрген ағайынның қылығын қоштауға бола ма? Егер сол тұстағы қалам ұстаған жастар елжұртына жаны ашымаса, көз алдында болып жатқан сорақылықты сезіне алмаса, дəл осы құбылыс əңгіме арқауына айналар ма еді?
Кеңестік замандағы əдеби сын «Айқаптың» жарияланымдарын кедей тап мүддесі тұрғысынан бір жақты ұғындырып келгені жасырын емес. XX ғ. қазақ баласы бастан кешірген қитұрқы заманның мұрағат қабаттарында қаттаулы жатқан бip бұрылысы осындай. Алайда ғасыр басындағы тектес басылымдарға қарағанда, кезінде біршама зерттеліп, зейінделген, оқып, танысуға мүмкіндік болған да осы «Айқап». Бірақ «Айқаптың» барлық авторлары жайында кезінде толық айтылмады; ал бұрынғыдай ақ пен қызылға бөлмей, «Айқапқа» шын мəнінде бет бұрылған кезең еліміздің тəуелсіздік алуымен бірге басталды. Журнал жарияланымдарының жеке кітап болып мазмұндалып шығуын осы орайдағы үлкен əдебиғылыми жетістік ретінде бағалаған жөн. Жарияланымдар мазмұнына тереңірек үңілген сайын алдымыздан бұрын сезе алмаған өзгеше леп
–алаш ұлы мекендеген атамекенге деген ұлтжандылық сарыны еседі.
ХХғ. бас кезінде «Айқаппен» қатар «Қазақ» газеті жарық көрді. Біраз уақыт екі басылым ақпараттық кеңістікте қатар жүрді. Кеңестік ғылым бұлардың біреуін қоштап, біреуін мошқап, біреуін демкоратияшыл, екіншісін ұлтшыл деп айдарлады. Соған байланысты «Қазақ» газеті 90-жылдардың бас кезіне дейін мүлде жабық жатты.
Бірақ кезінде «Айқап» жазғандай, «Тұңғыш ұлы «Айқапты» сүйген қазақ «Қазақты» да сүйе бастап» еді5. Осы екі басылымға
291
байланысты əңгімеде Бейімбет Майлиннің «Қазақ» газетіне шыққан «Айқап» ойларыңда бар ма?»6 деген мақаласы сол кезеңнің бір тынысын танытады.
Мəселенің мəнісі мынада еді: «Қазақ» газетіне жазған бір мақаласында Шəкəрім Құдайбердіұлы «білімсіз ел жас бала сықылды, бір жаңа нəрсе көрінсе, бұрынғыны тастап, соған ұмтылмақшы» дей келіп, біздің қазақ «Қазақ» газеті шыққан соң, «Айқап» журналын тастап кетпей ме деген күдігін білдірген еді. Міне, Бейімбет осыған орай қолына қалам алады.
«Айқаптың» алғашқы шыққан кезінде, – дейді ол, – түйменің тана моншағы оның үстінде болды. Əрине, ол енді «Айқаптың» жаңалығынан болса да, жалғыздығынан болса да болған бір құрмет шығар деуге жақындап қалдық. Болмаса жазушыларының бұрынғыдан кемитін реті бар ма? Рас, «Қазақ» газетасы шығып, екіүш жазушының орны жоғалғаны. Оның есебіне ескі жазушылар ысылмақшы, жаңадан бірен-саран жас жазушылар да қосылмақшы. Сөйтіп, «Айқаптың» асығы түгел болмақшы емес пе еді? Бірақ олай болмады. Жазушылардың жазғаны «Қазаққа» ғана жазатын болып, жазбағаны мүлде қойды…». Осылайша толғана келіп, газет-журналға жазушыларға «Айқап» қаламдарыңызды тістей ме? «Қазақ» көзіміздің қарасы болғанда, «Айқап» ағы емес пе еді»7 деген ойын ұсынады. Сонымен бірге, Бейімбеттің бұл сөздері ұзақ уақытқа дейін əдеби-ғылыми айналымнан шет қалып келгенін де айта өткен жөн.
«Айқап» журналының мазмұнды, оқырман үшін қызықты жарияланымдары аз емес. Мысалы, 1914 ж. оныншы санында оқырманға бірнеше жұмбақтар ұсынғаны бар. Байбатыр Ержанов жолдаған сол жұмбақтың бірі мынадай еді:
«Бала көтеріп тұрған қатынға бipey:
–Бұл көтеріп тұрған бала өзіңізге қай жағынан жақын болады?
–деп сұрағанда, қатын:
–Баламның баласы, байымның інісі деп жауап береді, бұл қалай?».
Осы жұмбақты Бимұхамет Майлин шешіпті. Жауабы мынадай екен: «Мысалы, бip баласы бар тұл қатын бip күңді ержеткен баласымен сатып алады. Содан соң күңнің баласын азат қылып, өзі соған тиеді. Қожа қатынның баласы күңіне жақындық қылса, содан туған бала – баласының баласы, байының ініci болып табылады».
«Айқап» журналы 1915 ж. 14-нөмірінен соң шығуын тоқтатты. Бұған сол кездгі Ресейде болып жатқан соғыстың салдарынан туған
292
күрт қымбатшылық айтарлықтай əсер етті. Қағаз бағасы мен баспахана шығындары өстi. Екінші жағынан, журналға жазылушылар азайып, нақты қаржылай көмек берушілер болмады. Осы соңғы нөмірінде журнал басшылығы оқырмандарына мынадай сөз арнады: «Ал енді алаш азаматтары!.. Біз қолымыздан келген жұмысымызды алаш пайдасына жұмсаудан тартынбай қазақ жұртымызға аз да болса бip соқпақ жол болсын деп бастап журнал шығардық, мақсұтымыз дүние жиып байымақ, пайдаланбақ емес, тек қана жұрттың көзі, құлағы болмақ еді. Білгенімізді жаздық, айттық… не жазсақ та таза жүрек, таза ниетпен жазып едік,… мақсұтымыз халыққа жол көрсетпек еді. Газеташылық, журналшылық қазақ жігіттерінің қолынан келетін жұмыс екендігін сыпат етпек едік. Біз сол мақсұтымызға жеттік. Ендігі жұмыс оқыған жастардың мойнында…»8.
Қазақ халқының жазба ескерткішінің бірі болып саналатын «Айқап» журналынан бүгінде Ресей жерінде қандай белгі бар? Өкінішке қарай, ештеңе жоқ. Бұдан жүз жылдай бұрын шыққан журнал басқармасы орналасқан үй қайдан сақталсын. Бірақ қазақтың алғашқы ұлттық кəсіби журналының бір кезде Ресей аумағында шыққанын бүгінгі ұрпақтарға білдіру екі ел арасындағы мəденирухани байланыстарды байыта түсетіндігі сөзсіз. Соған орай біз қазақтың көзінің ағындай «Айқап» журналы туралы Троицк қаласында бір белгі орнатылғаны орынды болар еді деп санаймыз. Бұл бəрімізге, соның ішінде Ресей қазақтарына да сын. (2013 ж. Орынборда шыққан «Қазақ» газетінің жарық көргеніне де жүз жыл толады).
____________________
1Зиманов С.З., Идрисов К.З. Общественно-политические взгляды Мухамеджана Сералина. Алма-Ата, 1989. С. 64–65.
2Айқап. Алматы, 1995. Б. 169.
3Əдеби мұра. Алма-Ата, 1970. Б. 250.
4Байтұрсынов А. Ақ жол. Алма-Ата, 1991. Б. 228.
5Айқап. Алматы, 1995. Б. 291.
6Қазақ. 1915. 25 маусым.
7Cонда.
8Қазақ. Алматы, 1998. Б. 228.
293
Г.Е. Байтенова
Казахстан, Кокшетау, Кокшетауский университет
ОСОБЕННОСТИ ЖАНРОВОГО СОСТАВА ПЕСЕННОГО ФОЛЬКЛОРА КАЗАХОВ
ВПРИГРАНИЧЬЕ ОМСКОЙ ОБЛАСТИ
ИСЕВЕРО-ВОСТОЧНОЙ ЗОНЫ КАЗАХСТАНА
Песенный фольклор северных казахов (при всём его процветании в XIX в.) нельзя назвать достаточно полно сохранившимся, а значит, и изученным к концу XX – началу XXI вв. Причина – в особом времени и месте его развития. Целенаправленные исследования казахских аулов позволили автору данной статьи выявить те условия, в которых стало возможным развитие импровизаторского искусства акынов Биржан-сала, Ахана-сере, Укили Ыбрая, Балуан Шолака.
Сама степная среда, в полном смысле этого слова, пела. На се- веро-западе и северо-востоке Казахстана жанровый состав отличался ярко выраженными музыкально-стилевыми различиями. Это можно определить и на слух, что не могло не усиливать наш интерес к данной проблеме. Однако нам пришлось приложить немало усилий, чтобы подготовить исполнителей к пению. Поставленная нами цель предполагала тщательную и кропотливую работу с информаторами. Постепенно, географически следуя с запада на восток – к Омской обл., мы все больше погружались и «раскрывали» тонкости и особенности музыкального языка.
Вопрос, на который мы попытались ответить в данной статье – причины столь значительных локальных различий музыкального языка в рамках одного северного региона Казахстана.
По нашему мнению, подобные факты связаны с родовыми «точками казахского древа», родо-племенной структурой казахского этноса. Нам удалось выявить 3 типа подобной связи:
1)музыкально-стилевой;
2)этнотерриториальный;
3)базовый.
Первоначально мы полагали сконцентрироваться только на се- веро-восточном участке проживания омских казахов, которые взаимодействуют с казахстанскими. Но материал, собранный нами, потребовал исследования и западного участка.
© Г.Е. Байтенова, 2010
294
Как выяснилось, территориальная граница между двумя государствами не разделила их музыкальный язык внутри одной культуры. Песенные и жанровые особенности, обнаруженные на западе бывшей Кокшетауской обл., ставшей теперь севером Акмолинской, имели параллели как минимум в 3-х других областях.
При музыкальном сравнении западной и восточной зоны Акмолинской обл. обнаруживается, что западная представлена меньшим жанровым разнообразием. Например, в ней отсутствуют песни мусульманского поста – «сахар», игровые – «бугыбай», «саукеле» – при снятии головного убора невесты с одноимённым названием данного жанра. Обрядовые же плачи – «сынсу» (плачи невест), похоронный – «жоктау»; колыбельные – «бесик жыры»; «хат-олен» – песня-письмо (на военную, бытовую, жизненную тематику) не имеют количественного ограничения. Напротив, эти перечисленные жанры здесь широко распространены. В жанрах с тематически грустным содержанием превалирует только минорное наклонение и, как само собой логически разумеющееся, слогонотная ритмика с отчётливым разделением бунаков, без нотного распевания звуков. Вся куплетная структура вмещается в рамки небольшого диапазона.
Восточная зона, включающая также фольклор омских казахов, характеризуется большим жанровым многообразием. Все перечисленные на западе отсутствующие жанры, напротив, здесь имеют широкое распространение. Плачи, колыбельные, хат олен находятся в количественно равных соотношениях. В тематически грустном содержании песен восточного звена (включая и омские), вызывает удивление преобладание, казалось бы не совместимого (особенно с точки зрения европейского слуха) мажорного лада. Особенно это касается плачей невест
– «сынсу», которые филологами по тексту без музыки воспринимаются как усугубление тяжести. Но уже с музыкальным подключением ассоциации становятся совершенно иными – светлыми. Таким образом, на северо-востоке столичной Акмолинской обл. диапазон фольклорного репертуара гораздо шире, что, в свою очередь, практически закрепляется приёмами звуковых распевов каждого бунака (особенно в колыбельных, игровых). Отсюда и совсем не обязательная слогонотная ритмика. В формообразовании обрядовых песен могут присутствовать припевы; во внеобрядовых же – наличие припевов воспринимается вполне естественно, но не является обязательным.
Отличие восточного блока фольклора в том, что его информаторами нередко выступают омские казахи. С одной стороны, они
295
имеют общие корни с родами Среднего жуза, а именно с более поздно образовавшейся их частью (что в целом характерно для запада. – Г.Б.). С другой стороны, особое положение этих казахов обусловлено не только местом их проживания, но и смешанными брачными союзам как с женской, так и мужской сторон. В результате ряд особенностей, особенно интересных фольклористам, проявляется уже на му- зыкально-слуховом уровне.
Наряду с выше выявленными музыкально-стилевыми признаками фольклора, западной локальной зоне также присуща родоплеменная раздробленность (в частности, среди аргынов Среднего жуза). Но в Северо-Казахстанской области в количественном соотношении казахи представлены минимально (род атыгай, исходящий из аргына. – Г.Б.), что видно уже даже из количества поселений с русскими названиями. Численно преобладающие русские (включая и другие народности славянской ветви) проживают здесь со времён освоения целины. Такая этническая ситуация способствовала развитию у северных казахов (в частности – атыгаев) меньшей разговорчивости, большего задумчивого молчания, усложняющего диалог с собеседником, но визуальная реакция всё же слегка, интуитивно прослеживалась. Родо-племенной состав казахского населения вдоль южной полосы той самой СевероКазахстанской обл., в то же время – по северу (бывшей Кокшетауской) обл., очевидно, отражается и на фольклоре. Численное преобладание казахов (карауыл, также ответвляющихся от рода аргын) в бывшей Кокшетауской обл. даёт им возможность проявлять большую общительность и легче идти на контакт. Таким образом, «карауылы», контактирующим с соседними «атыгаями», демонстрируют все признаки музыкально-интонационного мелоса, в то же время конкретизируя жанровые и ритмические особенности казахского песенного фольклора западных областей Казахстана.
Восточная зона, с проживанием того же могущественного рода «аргын», но с другими ответвлениями (например: керей, аткы, жауар…) акцентирует иные жанровые особенности. Перенос столицы Казахстана с юга (г. Алматы) на север (г. Астана) активно меняет жанрово-песенный состав северных областей Казахстана благодаря увеличению здесь количества казахов Младшего жуза. Однако, по предварительным прогнозам автора данной статьи, опирающимся на собранный, но пока ещё не опубликованный материал, в котором песенное наследие омских казахов займёт свою достойную нишу, выше проанализированные особенности вряд ли сотрутся.
296
Г.Е. Байтенова
Казахстан, Кокшетау, Кокшетауский университет
К ПРОБЛЕМЕ СОХРАННОСТИ ФОЛЬКЛОРА КАЗАХОВ В ЗОНАХ ЭТНИЧЕСКОГО МЕНЬШИНСТВА
(ПО МАТЕРИАЛАМ ЭКСПЕДИЦИЙ В МОНГОЛИЮ)
Изучение песенного фольклора казахов в зонах этнического меньшинства – одна из самых малоизученных и актуальных проблем. С ней связана география расширения наших экспедиционных маршрутов за пределы Казахстана. Одной из первых стран дальнего зарубежья стала Монголия (октябрь 1995 г.). Компактно проживающие на северо-западе казахи Баян-Ольгийского аймака сохранили до наших дней многогранную, самобытную культуру, выраженную в прикладном, музыкально-поэтическом искусстве и т. д.
В профессии фольклориста одна из самых больших сложностей – установление психологического контакта с информаторами. Однако именно это может дать наиболее продуктивные результаты.
Наш 25-летний полевой стаж работы (как внутри Казахстана, так и за его пределами, в частности с омскими казахами, казахами МНР…) позволяет утверждать, что территориальный барьер не оказывает существенного влияния на фольклор. Это означает, что, например, в Турции не происходит полного отуречивания, в Монголии – монгольского поглощения. Иначе говоря, этот фактор не разрушает музыкально-поэтический язык казахского фольклора, за которым стоят прочные генетические корни нации, определяющие ее духовное лицо.
Примером может быть ситуация в Монголии. Безусловно, казахи здесь представлены в меньшем процентном отношении. Однако их мелос не растворился в бурно кипящем монгольском духе. Проживающие в иноэтничном окружении местные казахи, тем не менее, сохранили основной жанровый каркас наследия на 2 уровнях: 1) поверхностном и 2) глубинном. Первый обычно выражается через широкую распространённость, зачастую с известными песнями. Гораздо сложней обстоит дело в распознавании 2 уровня с методикой, аналогичной археологическим раскопкам. В Монголии существующая грань между этими 2 уровнями (с правильно вы-
© Г.Е. Байтенова, 2010
297
бранным инструментарием. – Г.Б.) для профессионала-полевика, можно сказать, стирается.
Иначе говоря, именно казахи Монголии, в условиях непринуждённой обстановки, поют совершенно спокойно, не испытывая комплексов. Между тем, в Казахстане, при тех же условиях этнического меньшинства, работать гораздо сложнее. Кроме того, в Монголии на исполнение информаторов не влияет ни пол, ни возраст. Скажем, аксакал или джигит могут свободно петь колыбельную песню – «бесик жыры», а также обрядовые плачи невест – «сынсу». В жанровой классификации присутствуют все разновидности. Но, тем не менее, предпочтение отдаётся любимому, одному из широко распространённых – лирических «кара оленов». Для этого жанра не существует никаких преград в жизненном цикле – будь-то на различного рода тоях (скажем – на свадьбе, в гостевом общении, в обрядах, на праздниках…), а также в той самой атмосфере, к которой он имеет конкретное семантическое предназначение как внеобрядовый жанр. Таково местоположение «кара олена».
Но не менее многообразен «кара олен» и в тематическом плане. В нём находят отражение и красота природы, и светлые чувства любви, и боль, переживания, сострадание к близким. Кроме того, через «кара олен» осуществляется межпоколенная связь. Старшие неоднократно выражали нам своё отношение не только через сакральное бата, но и поэтическое содержание жанра, ощущаемое в его музыкальных интонациях. Радость и горе во всепоглощающем «кара олене» не менее оригинальны и по структуре. Например, куплеты не традиционно 4-строчные (данный вариант характерен для Казахстана. – Г.Б.). Здесь они, как правило, состоят из 2 строк и почти всегда с однострочным припевным дополнением, по которому даётся название песни. Например: «А-хоу, ляйлим», «Иуа, ширкин» и т. д.
298
Б. Жұмабай ұлы
ҚХР, Шыңжан, Үрімжі
РЕСЕЙ МƏДЕНИЕТІНІҢ ХХ Ғ. БІРІНШІ ЖАРТЫСЫНДА ШЫҢЖАНДАҒЫ ҚАЗАҚТАРДЫҢ МƏДЕНИ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӨМІРІНЕ ЫҚПАЛЫ
Шыңжан Алтай өңірінің мəдениеті мен экөнөмикасының даму қарқыны тұтас солтүстік Шыңжан өңірінде қоныстанған райондардан ең алда екенін əркім мойындайды. Ендеше осы тарихпен дамуға қытай, араб мəдениеттерінен басқа ең зор ықпал жасаған көршілес Ресей мəдениеті екенін жасыруға келмейтін шындық.
Тарихтан көшіп-қонып жүрген қазақтардың ежелгі жұрты Ертіс өзенінің басынан бастап Орхон өзеніне дейінгі кең алқапта болып, түрлі тарихи себептермен бұл мекеннен сан айырылып, сан келгені де рас. Соның бертінгі бір айғағы Шыңғыс Хан зобалаңы кезінде ата жұртынан айырылған қазақ халқы батысты бет алып қордалы қазақтар мекені болған Сибириядан Шу өзені аралығындағы қандастарына барып қосылғанымен жəне «күл төккен қайырлы қара жұрттарын көксеумен» болып 1760 жж.н бастап қайтадан жылжи бастаған. Абылай ханның Манжурия өкіметімен дипломатиялық байланыс орнатуымен Алтай, Тарбағатай, Ілеге бет алса, 1770 жж. бастап керей Жəнібек батырдың ұйғаруымен ру елдің шоғыры бет алды. Міне, осындай сабылыстан соң патшалық Ресейдің 1851 ж. «ҚытайРесей, Іле-Тарбағатай сауда келісім, 1860 ж. «Орыс-Қытай Бейжін келісіміне» қол қою арқылы «Қазақтардың бір жыл уақытқа дейін шекараның екі жағындағы елдің бір жағына ерікті тұрақтау рұқсаты» тəрізді шарттар жасалған кездерде болсын, кезіндегі патшалық Ресей өкіметінің отарлау саясаты мен орыс Казактардің Қазақ даласына енуі, патшалық Ресейдің көшпенді халықты отырықтастырудай саясатынан қорқып мекенін тастап жер аударуы, 1916-жылғы Совет үкіметінің жергілікті қазақтардан əскер алуынан қашқандар, ақтар мен қызылдардың жорығы, 1924 ж. бай-моллаларды кəмпескелеу, 1930 жж. Сталиндік қуғын-сүргін, ашаршылық нəубетінен басын алып қашушылардан тартып т.б. түрлі себептерден дүркін-дүркін ауған халықтың ең соңғы паналар жері ежелгі мекендері Шыңжан, соның ішінде Алтай өңірі болды. Халық тек 1790 жж. бастап Манжурия өкіметінің мақұлдауымен ел болып танылып, қоныс күреп, жер
© Б. Жұмабай ұлы, 2010
299
мекендеп, билік жүйелерін тұрақтандырып өздерін-өздері басқару құқығын алып орныға бастаған өлке.
1860 жж. бастап Өр Алтай атанатын Көктөғай өңіріндегі Жота қажы (шын есімі Жуанған) есемджі беделді адам Мырзабақа, Сынап дейтін өзбек, татар, зиялыларын əкеліп қазақтар ортасында мектеп ашса, Сауырдан Жеңісқан төре Ақшорын молланы, Сəбит Нұрмұхаметұлы да молланы əкеліп медресе аштырып, арт-артынан Алтай бетіндегі оқу-оқытуға мəн бере басталады. Міне, осында келіп жатқан молда, қазылардың барлығында Ресей ықпалындағы өлкелерден келген адамдар болғандықтан сол кездегі Ресейдің білімғылымы жайындағы мағлұматтарімен мұндағы халықты сусындатып отырды. Осындай білімділердің ықпалы мен 1890 жж. Алтайда тұңғыш рет «Абақия» атындағы мектеп ашылып, мұнда жер-жерден оқытушы тəрбиелеу курсі əзірленеді. Бұл мектепке араб əрпімен қоса, Ахммет Байтұрсынұлы əліпбиін үйрету арқылы тарих, жағарафия, құснихат, əн, дене тəрбие, сызу сабақтарын беруге бұрынды-соңды болып Ресейден бірнеше дұркін оқымыстыларды əкеледі: олар Нұрғабдолла (ұлты өзбек) 1895 ж. келген түрік, өазақ, француз, орыс, араб, татар тіліне жеттік. 1906 ж. Сеиітқазы молла (Қазақ) Ресейдің Троицк қаласында «Расуля» мектебінде жеті жылдық мұғалімдар тəрбиелейтін мектепті тамамдаған, бірнеше тілдерге жеттік болған т. б. осындай білім иелерінің топталуы Алтай халқын ғылымға-білімге ынталандырып, жаппай балаларды оқыту, мектеп ашу науқанын кең өрістете түседі. 1917 ж. Ресейдің «əскер алу» деген үрейінен орта жүз қазақтарынан топ-тобімен Қытай жеріне өтті. Олардың араларында не бір оқымысты, өнер адамдары болып Алтай еліне Орыс (Ресей) мəдениетін ала келді. 1930 жж. Шəкерім Құдəйбердінің ұлы Зият бастаған зиялылар Алтайға келіп Ресейдің мəдениетін, саясатын жəне ондағы қоғамдық жағдайларды мұндағы елге танытумен қатар, Абай, Шəкерім, Міржақып, Ахмет өлеңдері мен олардың алғабасар идеяларын мұндағы халыққа жеткізді.
1933 ж. Шəріпқан төре Алтайдың дутыңы (уəлиі) етіп сайланған соң Мұқаш бастатқан адамдарды Ресейге жөнелтіп оқытушы, өнер адамдарын шақыртумен қатар баспа машинасы, оқулық, түрлі кітаптар енгізді. 1935 ж. 12-айдың 27-күні Алтайда Шыңжан бойынша қазақ тілінде тұңғыш рет «Шыңжан Алтай газеті» Ресейден əкелген баспа машинамен жарық көрсе, 1936 ж. «Жаңа Алтай журналы» дүниеге келді. Осы жылы Алтай көлемінде жетпістен астам мектептер шаңырақ көтеріп бұларға Ресейден əкелген
300