Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Канюков В.И.doc
Скачиваний:
26
Добавлен:
02.05.2015
Размер:
1.48 Mб
Скачать

Син сайын

(Иньва,1995)

Посадсяняс километра куим сайын одзжык быдмисö басöк тэллез. Годiсь годö нiя тэрмасьöмöн котöртiсö мыс увтас ыджыткодь ю дынö, кöда кылöтiс ваэсö баддяин коласöт, а паськыт береггез вылас быдтiс быдкодь сора турун. Чулалан кö вöроккесö, то шедан подöна туёк вылö, кöда чуклясис да кыссис мыс увтас берег пöлöняс и петкöтлiс Барансюр деревняö, кытöн олiс Полина Кельчиовалöн мамыс, олiс и ачыс, кöр вöлi нывканас. Кöть важын ни мунiс жöник сайö, а подöна туёксö öнöдз эз вунöт и ветлывлiс сэтi гортас, кöр тöдвылас усяс. Вот и талун одззася гортас вöлi важся праздник Ильялун. Полинаыс думайтiс-керис да висьталiс жöникыслö:

— Ме талун ветла мамö ордö.

— Шатöвт кöть тай дявыс ордö, — пырмоза висьталiс жöникыс да петiс öтöрас и жагöника иньдöтчис уджавны.

«Эрзö кыдз пон, — ас пондас думайтыштiс Полинаыс. — Адззан кытшöм, сылö оз гленитчы, кöр ме öтнам муна. Каньыс тöдö, кысь сметанасö панявлiс. Меным разь гленитчис, кöр тэ мöдiккезкöт маласин? Инькаыт гортын пукалö да каганас вöдитчö, а сы коста тэ чатыра моросаэсö шамравлiн. Не стыд, не совесть эн тöд. Унаэзöс видзин да сиасин, керисö тэнö, что некинлö эн понды ковны. Садёкыт эз ло. Вот и ов сiдз да пукав гортын. А ме, даки, ветла мамö дынö».

Полинаыс пасьталiс праздникся паськöм, видзöтiс асьсö зеркало одзын и кольччис довольнöй; вöлi сiя том, чужöмыс сотчис орсан вирöн и чукыроккес вöлись пондöтчисö, кöдна тöдчисö синнэз увдöрас. Полинаыс кыскис комодiсь басöк чышьян и чышьянасис сiйöн да эшö öтпырись видзöтыштiс зеркалоас. Колö висьтавны, что Полинаыс бура видзöтiс ас сьöрас и эз öшты ассис лöсьыт мыгöрсö, вöлi бытшöм, ветлöтiс кокнита, баитiс шынньöлöн и быдсöн походканас, вывтырнас да чужöмбаннас гленитчис отирыслö. Вот и талун мöдiс мыччасьны мамыс дынын бытшöм инькаöн, кöть и жöникыскöт олiс не сiдз уж и бура. Сэтчин эд и одзжык сiйö шувлiсö красавицаöн. Недыр лöсьöтчыштöм бöрын сiя иньдöтчис туйö.

Луныс сулалiс мича да шоныт, только асывсяняс чуть тöлалыштiс, а сэсся лöньсис, шоныт руыс малалыштiс чужöмсö. Сылö мунсис кокнита. Пантасис ни тэлляэскöт, кытöн кылыштiс ыркытоксö. А туёкыс кежис тöдса юланьö и козьналiс сылö мятаа дуксö. Берег дорöттяс мунтöн Полинаыс казялiс кынымкö черикыйисьöс, кöдна пукалiсö ва дорас вугыршаттезöн. «Но и ась пукалöны, абу тай жаль, — думайтыштiс ас пондас. — Быдöнныслö тырмас чериыс. Ваыс эд богатöй». Полинаыс мöдiс бы корны черисö, но деревняыс вöлi матын ни да и тэрмасис пантасьны мамыскöт, кöдiя, натьтö, черитöг тожö оз ов. Талун, натьтö, черинянь керис да и стряпайтiс одззамоза. И сё жö сiя вермис ассис думаэсö да пуксьылiс öтiк кöджö, водыштлiс небыт турунок вылас да бöрйис юрас кытшöмкö тöдтöм дума, а сэсся нюжöтчыштiс и чеччис да бöрас видзöттöг мунiс деревняас.

Мамыс, кöдалöн жöникыс öшис чулалöм война вылас, пукалiс гортас öтнас да тöждiсис пызан дорас. Сы одзын вöлiсö ваялöмась сёяннэс, мый лöсьöтiс праздник кежас. Нывсö панталiс öддьöн шоныта, пондiс ветлыны öтмöдöрö, мыйкö кошшис да содтiс пызан вылас и сiя жö кадö сюльзис-баитiс да норасис öткаса олан вылас.

— Да тэ разь öтнат локтiн? — кыдз джöмдiс да юалiс нылыслiсь. — Мыля зятьö пондiс брезгуйтны менö?

— Каньыслö эд не пыр масленицаыс, колö и кöс лунсö тöдны, — лöгкодь шыöн висьталiс нылыс. — Сыбöрын баитамö.

— Мый дузгыртчин? Али мыйкö не сiдз горöтчи? Пызан саяс инö пуксьы, а ме часöт. Ме ордö нельки инькаэс озö пырö да мый керан, кöр сэтшöм перьёö шедi. Сьöкыт овны, да колö. Ог эд чапкы наживитöмсö. Кага тэ менам, да кыдз инö олатö? Важын ни эд эгö адззисьлö.

— Но тырмас ни жöдзны, лок öтлаö да и баитамö, — горöтчис Полинаыс да вешшис пызан саяс. — Басниыс уна и уна эм.

Мамыс вайис бутылка вина да пуксис öтлаö нылыс дынö. Пондöтчöмыс понда юыштiсö стопкаöн и Полинаыс пешлiс мамыслiсь стряпайтöмсö да вöлись пондiс баитны.

— Дак мыля, шуан, зятьö эз лок? — юалiс мамыс.

— Тöдан эд, начальникöн уджалö, — падмалыштöмöн горöтчис Полинаыс и гусьöна содтiс: — Да и умöля пондiмö овны.

— Мый жö лоис? — повзьöмöн юалiс мамыс.

— Тыдалö подругаэс мыйöнкö юкталiсö...

— А тэ тöдiсь дынö ветлы, поди отсалас. Сiдз эд оз туй кольны. Колö мыйкö керны, бергöтны ас дынат. Эн кыскы кадсö, а ветлы. Эттшöм зять менам вöлi, натьтö, мöдiксö он адззы сэтшöмсö.

Мама-ныла пукалiсö пызан саяс да баитiсö быдöс сокровеннöйсö, кöдö некинлö эзö бы висьтасьö. И кыкнанныслöн петiсö синваэзныс. Сы йылiсь тöждiсисö, кыдз одзлань овны, а юöм винаыс кодззöтыштiс юррезнысö, ванйöв паськöтiс ловвезнысö. А кадыс чулалiс.

— Но, мам, колö и гортö лöсьöтчыны, — первöйöн кватитчис Полинаыс и мыдзöмöн чеччис пызан сайсис. — Дырöв ни талун шебенькивайтiмö.

— Эн баит, кöдö оз ков. Ме часöт мыйкö лöсьöтышта сьöрат. Зятьö то эз лок да сылö кöть гостинечсö нуöтан. Праздник кежас невна керыштлi да кин юас? Нуöт да гöститöт.

— Сiйö подругаэс юкталöны, тырмас сылö.

— Сiдз эн баит, оз лöсяв, ме пуктышта сьöрат.

Мамыс лöсьöтiс нылыслö сьöд да ыджыт бутылкаöн аскурсö и пуктiс быдса черинянь да кольлалiс ворота саяс. Нылыс иньдöтчис бöр туйö. Луныс кежис ни рытъявланяс. Деревняас шумитiс код отирыс, кытöнкö сьылiсö нывкаэз. Неыджыт сумкаокöн киас Полинаыс оськалiс тöдса туёк вылöттяс, мунны эз тэрмась, дзарьялiс öтмöдöрö. Берег дынас локтöн сылiсь чужöмсö вились малыштiс ыркыток, и сiя ловзисис быдсöн мороснас. Полинаыс мунiс бöбмöмöн цветитан видз туёк вылöт и тöдвылас усис сiя томся кадыс, кöр зонкаэс вöтлiсьлiсö сы сьöрын, и сiя нельки любитчис ныкöт. Сiйö кадсö некыдз он вунöт. Полинаыслö лоис гажтöм öтнаслö и сiя пондiс видзчисьны, оз ли кинкö пантась или вöт. Вот и локтiс одзза кöджыс, кытöн шоччисис да мöдiс пуксьыштны, но казялiс берег дорсис мужикöс, кöдiя мыйкö вöрöтiс шаттезнас. Инькаыс чинтiс оськöввесö да пондiс интересуйтчыны, мый сiя керö, Сэтöн вöлись казялiс, что черикыйись вöлöма асланыс посадас олiсь Ефим Тупкин, кöдiя йöз инькаэс дынöдз вöлi öддьöн любитiсь, и кывсисö уна басниэз, кыдз сiя кужö бöбалыштны. Полинаыс думайтыштiс да кежис берег дорас.

— Но и кыдз, шедö жö чериыс, Ефим? — гажöна юалiс мужикыслiсь. Черикыйисьыс дрöгнитiс да бергöтчис кылöм шы вылас, и чужöмыс оссис паськыт шынньöлöн:

— А-а, Полина тай вöлöма, — гажöна горöтчис сiя да корис дынас: — лэдзчы ме дынö да пукалышт öтлаын, а то гажтöм жö öтнамлö. Местаокыс стрась бур, и пукавны туйö. Кыкöнлö, да эшö инькаыскöт, унажык чериыс шедас.

— А тэ не сэтчö чапкалан вугырретö, — берег увтас лэдзчикö сералöмöн висьталiс Полинаыс, — вот и оз шед.

— Кыдз не сэтчö? Ме жö тöда чериа местаэсö.

— Ме кöть и инька, но унажык тöда, практикаыс ыджытжык.

— Лок ме дынö и мыччав, кытчö колö вöтьны...

Полинаыс жагöника, медбы не нöитны юбкасö, лэдзчис чериалiсьыс дынö да пуксис ордчöн. Сiя недыр думайтыштiс да кыскис басöка серöтöм сумкасис кыз стеклоа бутылкасö и сетiс Тупкиныслö:

— На-ко дзурснитышт эстiсь, стрась бура кокалö и шедö.

Тупкиныс босьтiс бутылкасö да кань синнэзöн видзöтыштiс инькаыс вылö и некыдз эз вермы вежöртны, мый эта сэтшöмыс?

— Да тэ эн пов, ог эд тшыкöт, — сылiсь öшöмсö казялöм бöрын висьталiс Полинаыс. — Не сэтшöм мортыс. Мамö тай сетыштiс сьöрам гöстинечок.

— Тэ кöзяйкаыс, ачыт перво пешлы, а ме сыбöрын. Поди жöникытлö нуöтан да? Вермас и обидитчыны.

— Сiйö модззес юкталöны. А ме öтнам ола, кыдз вольнöй кай, кошша кытöн шедас сю тусьыс.

— Эттшöм бытшöм инькаыслö ачыс еныс сетас.

— Мукöд пырсяс и вунöтлö. Но дак мый нö кадсö каттян? Пондöт ноко, пондöт веськыта голюксис. Эстöн эд стопкаэс абуöсь.

— Эх, мать честная, природа вылас ачыс еныс шуöма юны, — серöмтчис Тупкиныс да кинас нюжöтiс бутылкасö и кругöн керис кынымкö движеннё да вöлись вайöтiс öм дынас.

— Мый тэ öнi керин? — юалiс Полинаыс.

— Ась, мыся, нечистöй дукыс мунö и кольччö сöстöм спиртыс.

— Мамö умöль винасö оз кер.

Ефим перво чöсмасьöмöн, а сэсся ыджыт гулькöн юис чуть ли не джынсö да вöлись сетiс Полинаыслö:

— Крепыт и дёрок зеллёыс, сьöлöмöдззам локтiс, — чышкис öм гöгöрсö да бергöтчис инькаыс дынö: — Гывьялышт, ноко, ассит ловтö. Стрась бура весöтö.

— Норовит, менам эшö черинянь эм.

Нiя пукалiсö берегсис турун коласас, кытöн Полинаыслöн тöдчис только гöрд цветоккеза чышьяныс. Винаыс вачкис Ефимыслö юрас, и сiя казялöмöн смелöйсялiс да пондiс орсöтчыны. Полинаыс лэдзис сiйö пырны няняэс дынö, кöднö мужикыс небыта шамралiс вына киэзнас, а сэсся пешлiс кыз я сылöн кынöм вылас госыс да лэдзис кисö лядьбей кузяс пидзöс дынас, кушöтiс сiйö и кутiс чочком кучика пидзöс вевдöрсö. Полинаыс эз мугсьы, но, кöр казялiс, кытчö мöдö сибöтчыны киыс, нежнöя висьталiс:

— Öвсьыштлы жö, не эстöн местаыс. Видзöт, и туйыс боканым, и деревняыс матын. Дявыс эшö вайöтас кинöс.

— Былись эд, а ме и вунöтчи, бур винасö юыштi да.

— Но дак каттьы сиэтö да мунам тэллез ладорас. Миянлö сэтчин некин оз мешайт. Гожумсö кöть öтпыр да адззыламö.

Том пипуасникын нiя адззисö неыджыт кушинок и пуксисö сэтчö зелёнöй турун вылас, Полинаыс вились кыскис сумкасис джыння бутылкасö да паськöтiс чериняньсö. Ефимыслö эз терпитсьы и сiя жмитiс ас бердас инькасö, сибöтчис тырппез дынас да пыма лякöтiс окалöмсö, кöдасянь Полинаыс дзикöдз вынтöмсялiс, эз и понды пессьыны, быдсöн сетчис мужикыслö, синнэсö кунис, медбы не адззыны сöстöм небосö да вывтырнас буражык тöдсавны Ефимсö... Сыбöрын нiя куйлыштiсö, шоччисьыштiсö да пуксисö, и Ефимыс признайтчис:

— Уф, чисто пымалi.

— Юышт винасö, бутылкаас эд кольччис, Простайт да шент тэлляс.

Тэльсис ыркытокыс да туруннэслöн зелёнöй ковёрыс, юыштöм винаыс да чöскыт, сир кылан дукыс вились дурманитiсö Ефимыслiсь юрсö, и чожа сiя пондiс повтöг орсöтчыны Полинаыскöт, ниглявны сiйö да киэзнас пырны, кытчö эз бы ков, и кыкнаннысö каттис, пеленайтiс любитчöмыс, вились водтöтiс öтлаö да дюттьöтiс. Но садьыс чожа локтiс Полинаыслöн, кöдiя сералöмöн висьталiс:

— Чериалiн талун и тырмас, колö и честь тöдны. Кадыс кытшöм чожа чулалö! Этнö счастливöй минутаэсö колямö мöдiк лун кежö.

— Ме лоа рад пантасьны быд лунö.

Посадас локтöдз нiя торйöтчисö да локтiсö гортаныс. Полинаыслöн жöникыс пукалiс пызан сайын да лöга видзöтыштiс кöзяйкаыс вылö, кöр сiя пырис керкуас и кымöрöн горöтчис:

— Но мый, шатлассис ни? — сылö и юрас эз пыр, мый инькаыс вермис керны. — А подаыс вердтöм. Босьта вот ремень да малалышта небыт местаэтö, сэк тöдан менö.

— Подасö часöт дозирайта, Иванушко, а мöдсö ме вунöтi, кöрсянь ни эн кер. Ме бы рад вöлi...

— Тупкав öмтö, — рявöстiс жöникыс. — Ме лунтыр уджалi, а тэ праздникöт ветлöтан да и код, тыдалö, локтiн. Кер гортiсь уджсö. А то...

Полинаыс петкöтлiс карта вылас одзжык керöм шöмсö.