50. Устляванне тоталитарного режим на ссСр. Политычные рЫпрессии.

_{якая усталявалася у канцы 20 - пачатку 30-х гг., не толькi абмяжоУвала, але i знiшчала пачаткi вытворчай дэмакратыi. Пытаннi арганiзацыi вытворчасцi усе больш вырашалюя не на вытворчых нарадах, а вузкiм колам асоб. У калгасах рашаючую ролю адыгрывала прауленне, але часцей за усе верхаводзiу яго старшыня. якi назначауся "зверху". Такое кiраунiцтва наогул адмауляла працоунаму калектыву у яго праве быць суб'ектам кiравання вытворчасцю, праяуляць iнщыятыву. Палггычны рэжым з рысамi дэмакратычнага цэнтралiзму у 20-я гады ператварыуся у палiтычны рэжым аутарытарнага цэнтралiзму - беспярэчнага падначалення цэнтральной уладзе. Невыпадкова, дзесятю тысяч маладых рабочых рэспу6лiкi былi запрошаны для удзелу у чыстцы дзяржаунага апарату. iх культурны узровень быу яуна недастатковы У вынiку сфармiравауся 'кiруючы' дзеяч, гатовы рэалiзаваць любыя пастановы, падтрымаць любыя дзеяннi, распачатае "зверху". 3 сярэдзiны 30-х гг. грамадска-палiтычнае жыцце штучна кансервуецца на узроуш, адпавядаючым палпычнаму рэжыму асабютай улады. Адбываецца зрошчванне партыйнага апарату з дзяржауным. У яго руках канцэнтруецца заканадаучая i судовая улада. Грамадсюя iнстытуты i самадзейныя арганiзацыi працоуных, якiЯ узнiклi у сярэдзiне 20-х гг. канчаткова спыняюць сваю дзейнасць. Закон наогул губляе свой уласны першапачатковы сэнс Саветы стваралi тольм бачнзсць улады прадстаушкоу працоуных мае. Вялiкi урон панеслi прафсаюзы, якiЯ был> зведзены толью да кантролю за працай. Да канца 20-х гг адбылося згортванне нават тых элементау дэмакратыi, якiя з'явiлiся у пачатку дзесящгоддзя, напрыклад свабода выбару той щ iншай формы творчай дзейнасцi. або калектыунасць у абмеркаваннi рашэнняу. У рэспублщы. як i у краiне у цэлам, стваралася атмасфера нецяршмасцi, падазронасцi i варожасцi. Пад прыкрыццём сталiнскай формулы аб абвастрэннi класавай барацьбы памеры руху да сацыялiзму ад6ывалiся грубыя парушэннi правоу чалавека. У пачатку 30-х гг. карныя ворганы БССР рэпрэсiравалi вялiкую колькасць прадстаушкоу iнтэлiгенцыi. У 1937 г. была пушчана у ход версiя аб тым, шiо у Беларусi дзейнiчае антысавецкае падполле, начале з кiраунiком рэспу6лiкi Икала (сакратар ЦК КПБ), Чарвяковым (старшыня ЦБК БССР). Яны былi рэпрэсiраваны. У 1937-38 гг. былi падвергнуты рэпрэсiям амаль усе наркамы, прафсаюзныя i камсамольсюя дзеячы. Сярод катау беларускаганарода - былыя наркамы НКУС БССР Малчанау. Берман Насепмн Цанава Аугарьпарная упада ператварылася у таташтарны палiтычны рэжым}

^{Уладкаванне таталiтарнага рэжыму непазбежна прывяло да дэфармацьп нацыянальна-культурнай палiтыцы. На беларускую iнтэлiгенцыю, якая выйшла з сялянства, быу навешаны ярлык "нацыянал-дэмакратызму", нiбыта варожаю савецкаму ладу щэялопю. Паклёп быу узведзены на народнага пiсьменнiка Янку Купалу, якi быу абВiнавачаны у кiраунiцтве "Саюзам вызвалення Беларусi". якога у сапрауднасцi не было. Янка Купала зробiу спробу самагубства, што i не дало магчымасш яго арэштаваць У лагерах i турмах запнула больш за 50 пiсьменнiкау: Гарэцю. Галубок, Чарот, 3арэцкi i iнш. Першачарговай задачай культурнай рэвалюцьп бальшавiкi лiчылi Лiквiдацiыю непiсьменнасцi. У вынiку. на пачатак 1939 г. доля шсьменных у рэспублiцы склала 80.8% У 30-я гг было узведзена усеагульнае i абавязковае пачатковае навучанне. У канцы II пятiгодцы у БССР дзейнiчала i53 навучальных установы., сярод IX 26 вышэйшшых На Беларусi дзейычала АН БССР, у яе складзе i4 НДi. Сярод вядомых лiтаратарау былi Александровiч. Грахоускi. Чорны Вядома аповесць Галавача "Спалох на загонах". Нягледзячы на адмiНiстрацыйны ушек, беларускае мастацтва вылучыла вядомых акцерзу Крыловiча. Платонава, Глебава, Уладамiрскага. У 1928 г. у Ленiнградзе адкрылася Кiнастудзiя мастацкiх фiльмау ..Савецкая Беларусь Вядомымi Кiнзрэжысерамi былi: Тарыч, Корш-Саблiн. У 1932 г. была адчынена Беларуская дзяржауная кансерваторыя. у 1933 г Беларусю тэатр оперы i балету Адмоунымi рысамi развщця культуры было яе развшце больш ушыр. чым углуб, не столькi на нацыянальнай аснове. колькi у супярэчнасш з ей}

_или

_{У канцы 1920-х гг. пачаўся курс на згортванне беларусізацыі. Канстытуцыя 1927 г., прынятая VIII з’ездам Саветаў, захавала самаўладдзе Саветаў. Канстытуцыя 1937 г. вызначала вышэйшым органам улады Вярхоўны Савет. Усталяванне ў СССР дыктатуры Сталіна прывяло да масавых чыстак партыйных арганізацый ад "ворагаў народа" і палітычных рэпрэсій. Толькі па справе 1930 г. аб неіснуючым "Саюзе вызвалення Беларусі" было арыштавана 108 чалавек, у тым ліку В. Ластоўскі, Дз. Прышчэпаў, А. Смоліч, М. Гарэцкі і інш. Унутраны тэрор не аслабляўся да смерці Сталіна ў 1953 г. Яго ахвярамі сталі многія палітычныя і культурныя дзеячы, вучоныя, артысты, пісьменнікі, святары і нават простыя людзі – каля 600 тыс. грамадзян Беларусі.}