33. Асабливасци развицця эканомики Беларуси пасля адмены прыгоннага права у другой палове 19 ст.

_{Рэформа 1861 ликвидавала галоуную перашкоду, што стрымливала развицце капитализма – прыгоннае права. Аднак гэтага было недастаткова. Каб рухацца наперад, Расии были патрэбны иншыя рэформы дзяржауна-палитычнага ладу. У 60-70 урад Аляксандра 2 прыняу шэраг пастаноу аб правядзенни таких рэформ: земскай, судовай, гарадской, ваеннай, школьнай. Самая радыкальная – судовая. Новы суд будавауся на безсаслоуных прынцыпах. Абвяшчалась незалежнасць суда ад администрацыи, галоснасць судовага працэссу. Стварауся инстытут прысяжных. На Бел судовая рэформа пачалася тольки у 1872 з увядзеннем миравых судоу. Миравыя суддзи, у адрозненне ад Расии тут не выбиралися, а назначалися министрам юстыцыи. Акруговыя суды и прысяжныя зъявилися у заходних губерниях тольки у 1882. Усе гэта было выникам паустання 1863 -1864 т.к. самадзяржауъе не давярала мясцовым памешчыкам, сярод яких были моцныя прапольския настрои. Земскую рэформу у сувязи з падзеями 1863-1864 уводзиць выбарныя установы царски урад не адважыуся. Палитыка недаверу працягвалася ажно да 1911г.}

_{Таким чынам буржуазныя рэформы 60-70 гг, якия прывяли да значных змен у жыцци Расии, адтэрминоувалися на Беларуси и надавали им яшчэ больш абмежаваны и непаслядоуны характар у параунанни з иншыми рэгионами Расии.}

_{Пасля забойства народавольцами Аляксандра 2 у 1881г ва унутрнай палитыцы Расии адбылися значныя змены. Перамогу атрымали кансерватыуныя колы. У 80 гады урад прыняу шэраг абмежаванняу у систэме адукацыи. У1887 г министр адукацыи выдау цыркуляр аб «кухарчыных дзецях»., у яким забаранялася прымаць у гимназии дзяцей нижняга саслоуъя.}

_{Пасля рэформы 1861 сельская гаспадарка усе шырэй уцягвалася у рыначныя сувязи. Бел адставала у прамысловым развицци. Аднак па узроуни развицця капитализму у с/х ишла наперадзе многих рэгионау Расии.}

_{Рэформы 1860 – 1870-х гг. спрыялі развіццю таварнай вытворчасці. З 1880-х гг. сельская гаспадарка Беларусі паступова пераходзіць ад пераважнага вырошчвання зерневых культур да спецыялізацыі ў малочнай жывёлагадоўлі, ільнаводстве і бульбаводстве. У прамысловасці назіраецца пераход ад мануфактурнай да фабрычнай вытворчасці. Яе канцэнтрацыя абумовіла стварэнне акцыянерных таварыстваў. З Беларусі вывозіліся лес, запалкі, тканіны, абутак, кафля, гарбарныя вырабы і інш. Значную ролю пачалі адыгрываць банкі. Асабліва хутка ішло будаўніцтва чыгункі: у 1870 г. працягласць чыгуначных ліній складала 302 км., у 1902 г. – 2752 км., 1914 г. – 3900 км. Але з-за канкурэнцыі з суседнімі буйнымі прамысловымі рэгіёнамі Расійскай імперыі прамысловасць на Беларусі ўвогуле развівалася марудна.}

34. Паустанне .1863 - 1864 г. На Беларусi, Яго выники и значэнне.

_{Уздым нацыянальна-вызваленчага руху ў Еўропе на рубяжы 50 — 60-х гадоў не мінуў Каралеўства Польскага, а таксама закрануў і тэрыторыю Беларусі. У шматнацыянальных заходніх губернях Расійскай імперыі амаль што самым вострым было польскае пытан-не. 3 часоў падзелу Рэчы Паспалітай польскі патрыятычны рух не даваў спакою расійскім уладам, якія то бізуном, то пернікам спрабавалі зняць напал супраціўлення.}

_{Штуршком для непасрэднай арганізацыйнай падрыхтоўкі паў-стання стаў расстрэл царскімі войскамі патрыятычнай дэманстрацыі ў Варшаве 8 красавіка 1861 г. Увосень 1861 г, у Варша-ве з разнастайных рэвалюцыйных груповак быў арганізаваны паўстанцкі гарадскі Камітэт руху, перайменаваны ў 1862 г. у Цэнтральны нацыянальны камітэт (ЦНК). Камітэт здолеў наладзіць шырока разгалінаваную агульнапольскую арганізацыю. Рэвалю-цыйныя сілы сталіцы ўзначаліў прадстаўнік левага крыла "чырвоных" Яраслаў Дамброўскі. Ён падрыхтоўваў паўстанне ў саюзе з рэвалю-цыйна настроенымі афіцэрамі рускіх гарнізонаў у Полынчы. Рускія афіцэры мелі ў войску сваю згуртаваную тайную арганізацыю. Левыя "чырвоныя" вялі перамовы з Герцэнам у Лондане і з кіраўніцтвам "Зямлі і волі" ў Пецярбургу і дамовіліся аб узаемнай падтрымцы.}

_{Левых на Беларусі ўзначальваў Канстанцін Каліноўскі (1838 -1864). Ен паходзіў з сям'і збяднелага шляхціца Гродзенскай губерні, скончыў у званні кандыдата Пецярбургскі універсітэт, актыўна ўдзельнічаў у тайным гуртку польскага рэвалюцыянера З.Серакоўскага. Вярнз^ўшыся ў 1861 г. на радзіму, К.Каліноўскі разам з В.УрублеўскіМ стварыў у Гродне нелегальную рэвалюцыйную арганізацыю з разначыннай інтэлігенцыі, якая мела сувязі з арганізацыямі Вільні, Масквы, Пецярбурга, У 1862 — 1863 гг. ён разам з В.Урублеўскім і Ф.Ражанскім выдаваў падпольную рэвалю цыйную газету на беларускай мове "Мужыцкая праўда" (друкава-лася лацінкай). Газета была прасякнута рэвалюцыйна-дэмакратычнымі ідэямі, яна выкрывала прыгонніцкі характар рэформы 1861 г., заклікала беларускі народ да ўзброенай барацьбы супраць самадзяр-жаўя і паноў, ідэалізавала мінулае беларускага народа, паказвала агульнае ў жыцці і марах беларускага і польскага сялянства, заклікала беларускіх сялян падтрымаць польскі нацыянальна-вызваленчы рух. "Мужыцкая праўда" брала пад абарону уніяцкую царкву.}

_{Пачатак паўстання быў нечаканым для царскага камандавання, якое сканцэнтравала войскі ў некалькіх буйных польскіх гарадах. Нягледзячы на гэтыя спрыяльныя ўмовы, рэвалюцыянеры не скарысталі час для папаўнення і ўзбраення сваіх атрадаў. Памыл-ковая абарончая тактыка, недахоп зброі і вайсковай вывучкі, рознагалоссі паміж кіраўніцтвам не дазволілі паўстанцам авалодаць колькі-небудзь значнымі гарадамі і перамагчы праціўніка. Паўстанне ператварылася ў незлічоную колькасць партызанскіх баёў і суты-чак у сельскай мясцовасці}

_{Але планы рэвалюцыянераў не ажыццявіліся. Сялян сярод паў-станцаў было няшмат, асабліва ва ўсходніх губернях Беларусі: у Віцебскай - 7%, Магілёўскай - 13, Мінскай -20%. Толькі ў Віленскай і Гродзенскай губернях сяляне складалі больш за чвэрць паўстанцаў -адпаведна 27% і 33%. Для сялян Беларусі былі незразумелыя лозунгі Варшаўскага ЦНК аб адраджэнні Рэчы Паспалітай у межах 1772 г, Не магла іх задаволіць і вельмі абмежаваная аграрная праграма паў-станцаў. Апроч таго, на сялян значны ўплыў аказалі шырокая анты" паўстанцкая агітацыя з боку царскіх улад і паслабленне для беларускіх губерняў умоў рэформы 1861 г.}

_{Спадзяванні "белых" на падтрымку Англіі і Францыі не спраўдзіліся. Гэтыя. дзяржавы не жадалі, ды і не мелі неабходных сіл, каб ваяваць з Расіяй з-за Полынчы, а іх дыпламатычныя захады царскі ўрад рашуча адхіліў. Ужо ў маі 1863 г. паўстанне ў Віцебскай, Магілёўскай і Мінскай губернях было задушана, а летам рускае ка-мандаванне рушыла буйныя вайсковыя сілы на Літву і Полыпчу. Атрады паўстанцаў пачалі адыходзіць на поўдзень, да аўстрыйскай граніцы.}

_{Прадчуваючы хуткае паражэнне паўстання, "белыя" пачалі пакідаць свае пасады ў кіраўніцтве. Да ўлады зноў прыйшлі "чырвоныя". У чэрвені ў Вільню вярнуўся К.Каліноўскі, а ў ліпені ён стаў старшынёй Віленскага аддзела^Да канца лета ў руках К.Каліноўскага было сканцэнтравана ўсё кіраўніцтва паўстанцкімі атрадамі на тэрыторыі Літвы і Беларусі. Сваіх прыхільнікаў ён на-значаў на галоўныя пасады, паспрабаваў аднавіць сувязі з рэвалю-цыйнай арганізацыяй "Зямля і воля". Аднак выратаваць паўстанне было ўжо немагчыма. Мясцовыя памешчыкі канчаткова адышлі ад паўстанцаў.}

_{28 жніўня 1863 г. Польскі нацыянальны ўрад загадаў спыніць ваенныя дзеянні. У верасні 1863 г. узброеная барацьба ў заходніх губернях Беларусі і ў Літве была спынена, а летам 1864 г. ліквідавана апошняя рэвалюцыйная арганізацыя ў Навагрудскім павеце, У Польшчы некаторыя лаўстанцкія атрады дзейнічалі яшчэ да восені 1864 г., але таксама былі разбіты. К.Каліноўскі па даносу здрадніка арыштаваны ў студзені 1864 г. Ваенна-палявы суд прыгаварыў яго да расстрэлу, аднак М.М.Мураўёў замяніў расстрэл павешаннем. 22 сакавіка таго ж года К.Каліноўскі быў павешаны ў Вільні. Увогуле за ўдзел у паўстанні 128 чалавек былі пакараны смерцю, 853 сасланы на катаргу, каля 12,5 тыс. выселены, у тым ліку 504 - у Сібір.}

_{Паўстанне 1863 - 1864 гг. па сваіх мэтах было нацыянальнай бур-жуазна-дэмакратычнай рэвалюцыяй, накіраванай супраць самадзяр-жаўя, саслоўнай і нацыянальнай няроўнасці. Пад націскам паўстання царскія ўлады былі вымушаны пайсці на значнае паслабленне ўмоў сялянскай рэформы 1861 г. у беларускіх і літоўскіх губернях* Сяля-не Беларусі апынуліся ў болып выгадным эканамічным і прававым становішчы, чым сяляне іншых губерняў Расіі. Паўстанне дало штур-шок развіццю беларускага нацыянальнага руху.}

_{Разам з тым паўстанне мела і адмоўныя вынікі, Перш за ўсё гэта тычыцца буржуазных рэформ 60 - 70-х гадоў, якія на Беларусі ці не праводзіліся ўвогуле (як земская), ці ажыццяўляліся са значным спаз-неннем і істотнымі адступленнямі ад агульнарасійскіх прынцыпаў (як судовая і гарадская). Да канца 60-х гадоў у краі захоўвалася ваен-нае становішча.}