22 Операциялық жүйелер. Қолдану мақсаты. Түрлері.

Операциялық жүйелердің ақтаратын қызметін білу. Олардың сыртқы құрылғыларымен.

Қарастырылатын мәселелері: ЭЕМ сыртқы құралғылары. Файлдар, циклдар қабықшалар. ОЖ - де мәліметтердің егжей-тегжейдігін ашу, адрестеу. Дербес компьютердің ерекшеліктері және сипаттамасы.

Ақпараттық жабдықтар. Біз үлкен ЭЕМ-ді немесе дербес компьютерді алсақ та, олар бір-біріне үқсас принципте жүмыс істейтін мынадай қүрамнан түрады:

• орталық процессор;

• енгізу қүрылғысы;

• есте сақтау қүрылғысы;

• шығару қүрылғысы.

Орталық процессор барлық есептеу мен информация өңдеу істерін орындайды. Бір интегралдық схемадан түратын процессор микропроцессор деп аталады. Күрделі машиналарда процессор бір-бірімен өзара байланысты бірнеше интеграддық схемалар жиынынан түрады.Енгізу қүрылгысы информацияны компьютерге енгізу қызметін атқарады. Есте сақтау қүрылғысы программаларды, мәліметтерді және жүмыс нәтижелерін сақтауға арналған. Шығару қүрылгысы компьютердің жүмыс нәтижесін адамдарға жеткізу үшін қолданылады.Дербес ЭЕМ-нің элементгік базасы. Дербес ЭЕМ-нің (ДЭЕМ) элементтік базасы болатын электрондық компоненттері информация өңцеудің белгілі бір қызметін немесе оны сақтау ісін атқарады. Мүндай компонентгер интегралдық схемалар деп аталады. Интеграддық схема металдан не пластмассадан жасалған қорапқа салынган жартылай өткізгішті кристалдардан түрады. Жіңішке жіп секілді арнайы сымдар осы кристалды қораптың шеткІ тақшаларымен жалгастырады.

Бүл схемалардың интегралдык (біріктірілген) деп аталу себебі — олардың бір кристалы күрделі логикалық функциялардың белгілі біреуін орындай алады, сосын олардан транзисторлар

мен диодтардан қүрастырылатын сияқты машина қондыргы-лары оңай жасалады.

ДЭЕМ бірыңғай аппараттық жүйеге біріктірілген техникалық электрондық қүрылғылар жиынынан түрады. ДЭЕМ қүрамына кіретін барлық қүрылғыларды олардың функционалдық белғілеріне қарай екіге бөлу калыптасқан, олар: жүйелік блок және сырттық қүрылғылар.

Жүйелік блок мыналардан түрады:

—микропроцессор;

—оперативті есте сақтаушы қүрылғы;

—түрақты есте сақтаушы қүрылгы;

—қоректену блогы мен мәлімет енгізу-шығару порттары.

Ал, сыртқы қүрылгылар былайша болінеді:

—информация енгізу қүрылғылары;

—информация шығару қүрылғылары;

—информация жинақтауыштар.

ДЭЕМ-нің қүрамына ең аз дегенде жүйелік блок, бір-бірден енгізу, шыгару қүрылғылары және ең аз дегенде бір информация жинақтауыш қүрылғы кіреді. Компьютердегі ең негізгі қүрылғы — жүйелік блок, оның ашіне ДЭЕМ-нің басты түйіндері орналаскан. Жүйе блогы қүрамында микроироцессор, жедел жад, түрақты есте сақтаушы қүрылғы, қоректену блогы мен енгізу-шығару порттары және мәлімет жинақтауыштар бар.

— мәтіндік және графикалық информацияларды басып шығаруға арналған принтер;

– графикалық курсормен басқарылатын қүрылғы — "тышқан" графикалық тетігі.

– джойстик— компьютерлік ойындарда қолданылатын қолмен бас-қарылатын тетік;

графиксызғыш немесе плоттер — сызбаларды (графиктерді) қағазға шығаруға арналған қүрылғы;

— сканер (ізкескіш) — графикалық немесе мәтіндік информацияларды оқуға арналған құрылғы;

СЭ-КОМ - компакт-дискілерді оқуға арналған қүрылғы, ол қозғалатын бейнелерді, мәтіндерді

және дыбыстарды шығару үшін кеңінен пайдаланылады;

– модем -- телефон желісі арқылы басқа компъютерлермен информадия алмасуға арналған қүрылғы;

стример — мәліметтерді магниттіктаспада сақтауға арналған қүрылғы;

– желілік адаптер компьютерді жергілікті желіде (торапта) қолдануға мүмкіндік береді.

23 Операциялық жүйелердің программалық жабдығы. Операциялық жүйе – компьютер іске қосылған кезде бірден жұмыс жасайтын программа. Операциялық жүйе қолданушымен сұхбат ұйымдастырады, компьютермен жəне оның ресурстарымен (оперативті жад, дискіде орынды, т.б.) басқару жұмыстарын, орындауға басқа қолданбалы программаларды іске қосу жұмыстарын орындайды. Операциялық жүйе қолданушымен, қолданбалы программалармен жəне компьютер

құрылғыларымен байланыс түрін (интерфейс) орнатуды қамтамасыз етеді. Ол адамға программаларды іске қосуға, барлық мүмкін деректерді оларға беруге жəне олардан алуға, программаның жұмысын басқаруға, компьютердің параметрлерін жəне оған қосылған құрылғыларды өзгертуге, ресурстарды қайта бөлуге мүмкіндік береді. ОЖ-ның екі негізгі қызметін атап айту керек, олар: 1) Барлық қолданбалы жəне жүйелік программалардың жұмысын, оларды бір-бірімен жəне аппаратық жабдықтармен байланыстыра отырып, қамтамасыз ету; 2) Əрбір адамға ЭЕМ-ді жалпы басқару мүмкіншілігін беру; Компьютерді басқару ОЖ-нің командалық тілі арқылы жүргізіледі, ол дискіні басқару, мəліметтерді көшіру, файлдарды баспаға шығару, кез-келген программаны іске қосу, қажетті жұмыс режимін орнату сияқты əр түрлі əрекеттерден тұрады.

ОЖ-ның жіктелуі

Дербес компьютерлер үшін операциялық жүйе бірнеше параметрлер бойынша өзгешеленеді. ОЖ:

Бір қолданушы жəне көп қолданушылы (жүйемен бір мезгілде жұмыс жасайтын қолданушылар саны);

Бір есепті жəне көп есепті (ОЖ көмегімен кез-келген мезгілде шешіліп шығарыла алатын есептер саны);ОЖ-мен қолданушының байланысының базалық түрі (командалар түрінде диалог, меню тілінде диалог,графикалық көріністер түрінде диалог орнату);