43. Орталық Қазақстанның туризм мүмкіншіліктері және болашағы

Орталық Қазақстан - Қазақстан жүрегі, оның алаңы 398,8 мың кв. Км. Осы өңір - табиғи байлықтар қазынасы. Орталық Қазақстанда әлемдегі ең үлкен көлдердің бірі - Балқаш көлі, бірегей Қарқаралы таулы - орманды орын орналасқан. Тау туризмін жақсы көретіндерді Ұлытау тауының түрі бей-жай қалдыра алмайды. Өңірде көптеген ескерткішті орындар көп, онда археологиялық және этнографиялық нысандар сақталған. Орталық Қазақстан - мыңжылдықтар кездесетін орын. Соңғы археологиялық қазбалар Сарыарқа даласы Ұлы Жібек жолының сауда және мәдени саласына қосылатындығын дәлелдейді. Оған куә облыста табылған үнді - қытайлық және орта азиялық текті заттар. Сарыарқаның кең даласы кеңінен жайылып жатыр. Қарқаралы, Кент, Қызылрай тауларының гранитті бедерлері шығыстан Теңіз көліне дейін созылып жатыр, Есіл өзенінен солтүстікке Бетпақ дала оңтүстігіне кең дала созылып жатыр, қазақ халқы осы өңірді сарыарқа деп атайды. Табиғат жерді бай қып жаратқан. Оның қойнауы пайдалы қазбаларға бай. Осы Еуразия материгінің ортасында жазғы және күздік жайылымдар созылған, көгілдір түспен таулар мен төбешіктер көз тартады. Сарыарқа даласында Теңіз көлінен басқа құтан, аққулар, тырналар, үйрек пен қаз қаңқылдаған екі жүзден астам көл бар. Қарқара тауының атауы қазақ қыздарының моншақ, жібер, барқыт, парча мен үкімен өрнектелген ұлттық бас киімінің атауынан шыққан. Жарқыраған қарқара сияқты Қарқара таулары жарқырап тұр. Олардың биіктігі салыстырмалы түрде биік емес: ең жоғары нүктесі - үш басты Комсомол шыңы - теңіз деңгейінен 1403 м, ал қоршаған төбешіктерден ол 400-500 м жоғары тұр. Тау қарағай мен қайың тоғайымен жабылған, түрлі шөпті өсімдіктер жетерлік. Осы орындардың ерекше сұлулығы туралы шоқы, тау, жазық дала, өзендер атауы жеткізеді. Сұңқар шыңы, Марал тауы, Қызғылт сақал төбешігі, Қызық жар жартасы, Айнакөл көлі, Пішендік, Шайтан көл. Қарасор (немесе Тұздыкөл) көлі шамамен 250 текше шақырым алаңға ие. Көл балыққа бай. Қарасор суында тұздың болуы теңіз суының тұзынан артық. Оның жағалауында емдік лайлар бар. Қарасор өзеніне шамамен ондаған шағын өзендер келіп құяды. Балқаш байдың сұлу Іле деген қызы болыпты деген аңыз бар. Бай үлкен мереке-той шақырып жеңімпазға өзінің қызы Ілені беруді жар салады және кедей қойшы Қаратал мен қыз бір бірін сүйетін еді. Іле Қараталға жігіттер сайысын жеңіп шығуға көмектеседі. Бірақ Балқаш қызын кедейге бергісі келмейді. Сол кезде Қаратал мен Іле қашады. Ашуланған әке қашқындарға жете алмайды. Сонда ол оларды өзенге айналдырып, өзі олардың алдында құлап, тыңдамайтын қызын жұтып көлге айналады. Көлдің түсі ақ көгілдір. Балқаш көлі Каспий мен Арал теңіздерінен кейінгі көзсіз су айдыны. Көл ұзындығы 614 км, ені - 3,5-тен 44 км-ге дейін. Ең үлкен тереңдігі 26 м жетеді. Балқаштың ерекшелігі шағын бұғазбен қосылған батыс және шығыс бөліктерінің суларының түрлі минералдығында. Батыс бассейні Іле көп сулы өзеннен алатын жағы тұщы да, шығыс бөлігі тұзды. Балқаш табиғаты керемет және қарама қайшылыққа толы. :ле су айдыны - Балқаш бассейні бөлігі био түрлілік бойынша елеулі және балықтардың құнды түрлеріне бай. Балық кәсіпшілігіне үлкен мүмкіндік береді. Балықтар түріне сазан, ақ Амур, шабақ, қаяз, бахтақ, маринка, жерех. Табан, сом мен өзгелері кіреді. Жыл сайын көлден 8-10 мың тонна балық ауланады. Балқаш маринкасы мен балқаш алабұғасы Халықаралық Қызыл кітапқа енгізілген. Аралда жоғалған арал тікені мен арал сақалдысы сақталып қалған. Мыңдаған метрден астам биіктікке Бектау ата қызғылт шың - Солтүстік Балқаш өңірінің оазисі көтеріліп жатыр. Ашық күні жүздеген шақырыпнан көруге болады, сондықтан оны Балқаш өңірінің белгісі деп атайды. Бектау ата тау жобасы алаңы бойынша шағын (4000 га), бірақ оған жартастар, шатқалдардың көптеген түрлері кірген. Үңгірге күндізгі сәуле алысқа түседі және спелоелогтар бұндай үңгірлерді грот немесе «шыны үңгірлер» деп атайды. Бұл әдемілігі бойынша сирек кездесетін жол, үңгір кіреберісінде құлама құздар ортасында орналасқан. Осы шөлейтті орындарда кездесе бермейтін өсімдіктер көп. Тау үңгірінің қойнауында сұр тау хрусталі марион, сирек кездесетін минерал пьезокварц кездеседі. Желденудің мыңдаған жылдық процесі гранитті бұзып, олар берілген жерде көңілге қонбайтын сипатқа енген. Олар солай деп те аталады - «саңырауқұлақ», «сандық», «тасбақа», «үш тісті». Тағы бір бедері «сары құлжа» - сары арқар деп аталған. Олардың көршілігі сақталған, осы өңірлерде кезінде қайнап жатқан өмір тарихын жасырып жатқан шығар. Сарыарқада мемлекеттік қорғанысқа облыстың түрлі аудандарында орналасқан 88 археологиялық ескерткіштер қабылданған. Олардың ішінде Ақтасты қорғаны, Дермен тұрағы, Айдағарлы үңгірі мен Қылыш қорғаны. Облыста XVIII ғасырдың табыну архитектурасының қызықты үлгісі Ақ Бекет мазары болып табылады. Мазар өзімен киіз үй тәрізді дөңгелек құрылымды білдіреді. Шон (XVIII ғасыр), Қылыш және Ахметжан (XIX-ғасыр) мазарларынан да өзіндік сұлулық еседі. Оларды дайындау үшін кірпіштердің 80 түрлі нысаны, түрлі түс пен реңкті қолданылғаны қызықты. Оларды жасау үшін тек сапасы жоғары лай мен торсыққа құйып атпен тасыған бұлақ суын пайдаланған.