25. Қазақ халқының қалыптасуының аяқталуы. «Қазақ» термині.

Д.ж\де бес мыңнан атсам хал.бар деп есепт.Хал болу ү\н бірнеше ғас\р керек. Қаз\да хал.болып құрылу процесі алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап,қола дәуірі(б.з.д.2-1м.ж.)мен темір (б.з.д.7-4ғ. )өмір сүрген ру\тайпа\р\ң өсіп өркен деуінен басталады.Қаз\ды ежелден мекендеген тайпалар мал шар,егін,металл өндіру ж\е өңдеумен айн.Андронов,Беғазы\Дәндібай мәдениет\рі мен сақ,сар\ мат дәуірінде өмір сүрген адамдар иран тілдес,моңғолоидтық белгілері бар ев\ ропеидтық нәсілдер болған.Сақ тайпаларының жалғасы- үйсін,қаңлы.Қаз\н\ң ертедегі тарихын екі аумақты кезеңге бөлуге болады.1-б.з.д.3-1м.ж\та үндіевр. топтың ежелгі иран тобы.2-Шығ\тан көшіп келген тайпалардың(Ғұн,Үйсін,Қаң\ лы).Үйсін мен қаңлылардың моңғолоидтық нәсілге өтуі б.з.б. 1-5ғ.жатады.Ғұн\ р\ң Бат\қа қоныс аударуына байланысты б.з. 6ғ.бастап үйсін,қаңлылардың,т.б. тайпалар көрінбейді.Себебі- Шығ\тан,Алтай,Сібірден келген түркі тайпалардың (бұлақ,қарлұқ,қимақ,қыпшақ,т.б.)Қаз\ға көшіп келуі. Қазақтардың хал.болып қалыптасуында екі мемл\ң тарихи роліерекше.1-Еділ мен Ертіс арасын жайлаған Қыпшақтарда этникалық терр.қалыптасып,қазіргі терр\ң көпшілік бөлігін қамтыды.Бұл кезде қыпшақтардың құрылып,антропологиялық кескіні п.б.”Қазақ”сөзінің шығу тегінің өзі қыпшақ\ Тар мекндеген аймақта п.б.1245ж. жазылған қыпшақ ескерткіштеріеде(түрік- араб сөздігі)”қазақ”дег. сөз “басы бос кезбе”дег.мағына бер.Яғни еншісі бөлек, ата шаңырақтан бөлініп,күнкөріс көру ү\н әскери жорықтарға қатысқан.Н\е “хақ”-нағыз,”сақ”дег.сөзден шықққан.”Қазақ”сөз\ң шығу тегі т\лы нақты пікір жоқ.2-Қархан мемлекеті.-Қалалық өмір,сауда,отырықшылық,қолөнер ісі кеңінен дамыды.

29.Касым хан. Казак хандыгынын шарыктауы.Казакстан аумагынын кенеюi.

Касым хан.Казак хандарынын кудiреттiлiгi 16 гасырдын 1-ширегiнде, эсiресе Жэнiбек ханнын улы Касымнын(1512-1521) билiгi кезiнде(1455 ж туган)шарыктай тустi . Касымнын атагы Бурындык хан боп турган кезде ак шыга бастаган. Касымнын хан сайлануымен билiк Жжнiбек урпагына ауысады. Касым кэптеген шайкастарда ерлiгiмен кэзге тускен батыр,тапкыр колбасшы едi.Бурындык пен Касымнын тусында МухаммедШайбани казак жерiне бiрнеше шабуыл жасады,казак хандары да оларга жорык жасап турды.1510ж М.Шайбани тагы Сыганакка шабуыл жасап, Касым эскерiнен женiлiп, эзбектер Самарканга тыгылды.Осы жылдын аягында Шайбани Мерв тубiндегi Корасанда эткен Иран шахымен согыста каза табады.Сырдарияда берiк орныгу ушiн Касым хан орта Азиядагы саяси жагдайды колайлы пайдаланды. Шайбандыктардын Аксак Темiр урпагы Захир –ад-Дин Мухаммед Бабырмен куресi Туркiстан жагдайын элсi реттi. Кэп калалар Бабырды кабылдап, кала билiгiн оны жактаушылардын колына бердi .1512 ж Шайбандыктар тагы куш алып, Бабырдын жактаушыларын кугынга ушыратты.Сайрамдагы Бабырдын iзбасары Катта бек эзбектерге катты карсылык кэрсеттi.Ол камалды кыс бойы коргап, 1513 ж кэктемде Караталда кыстап отырган Касымды кэмекке шакырып, камалды оган беруге уэде еттi. Касым шакыруды куп алып олармен одак жасасты да, Ташкенттi билеп турган Шайбандык Суйiнiш Кожага карсы шабуылга шыкты. Тэнiректi тугел тонап, казактар Сайрамга оралды. Касым Моголстан ханы Султан Саидпен дос болды. Моголстан ханы Касымга 1513ж жазда Ташкентке жорык уйымдастыруды усынды.Бiрак Касым сылтауратып бас тартты. Касым казак жерiн улгайтты.1514 ж Султан Саид Шыгыс Туркiстанга кеткен сон казак ханынын Жетiсудагы билiгi ныгая тустi. Батыстагы Ногай ордасынын дагдарыска ушырауынан кейiн бiраз рулар мен тайпалар Касымнын кол астына кэштi.Казак хандыгынын шекарасы Жайык эзенiне дейiн кенейдi.Онтустiкте Касымнын иелiгi Сырдарияга жеттi. Солтустiгi мен солтустiк шыгысында Улытау мен Балкаш кэлiн камтыды. Монгол шап-гынан кейiн тунгыш рет казак рулары мен тайпалары бiр мемлекетке бiрiктi.Касым хан коластындагы халык саны миллионга жеттi деп есептеледi.Казак хандыгы Мэскеу мемлекетiмен елшiлiк катынас жасай бастады.