70 Ауыл шаруашылығын ұжымдастыру және оның нәтижелері

Алайда 20-ж аяғында жаңа эко-қ ойлау щең-е шынайы бағыт түбірінен өзгереді. Индустрияландыруды дамыту деп жар салды. Тікелей және жанамалап экспрогрициялау есебінен жүргізу көзделді. Ал бұл мақсат колхоз жүйесін жасау арқылы яғни ұжымдастыруды жаппай іске асыру арқылы жету. 20-30 жж. жаңа экономикалық саясаттың даму менюсы тұйықталды. “Күштеу рухы” басым болды. Ауыл шаруашылығы мұның зардабын көрді. Қаз-н ұжым-ды 1933 ж көктемде аяқтауға тиісті болды. Аудандар мен округтер жеңіске жеткені жайында тартысқа түсті. Хабарларды басуға үлгермеді. 1928ж ұжым-ру 20%, 1930ж 65% жетті. Бай-кулактарды тап басып, жер аударылғандарға 6.765 адам болды. 1932ж 7 тамызда мемлекет кәсіпорындарының колхоздар мен кооперацияның мүліктерін сақтау және қоғамдық меншікті нығайту туралы заң қабылданды. Бұл заң бойынша айыпты деп танылғандары ату жазасына, жеңілдеу түрі 10 жылға тұтқындалып, мал-мүлк. тәрк-ді. Сотқа алып қаралмады, барлығын “үштіктер” шешкен. Көшпелі мал шаруашы-ғы сол жағдайда өзінің экологиялық жағынан тиімді екенін сақтады. Коллективтендіру мен отырықшыландыруды жүргізу үшін Қаз-н өлкелік комитеті жергілікті белсенділермен бірге 8 мың жұмысшыны тартты. Басқа өлкелерден әкелінді. Бұдан Халық жер-су өрісі тарылды. Отырықшылықты тұрақты поселкелер Ұйымдастыру деп түсінген олар халықты далаға орналастыруда Ресей деревниясының жобасын айнытпай қайталады. Бұл үшін 100 деген киіз үйлер қордың үстінде көше-көшемен түзу төрт бұрышты етіп орналастырылды. Колхоздың товарлы фермасына түгел жиналған мал аштан қырылды. Бірінші бесжылдық ішінде 1928-32 жж бүкілодақтың товарлы астық өндірудегі Қаз-ң үлесі 9-дан 3%-ке дейін төмендеді. Мал шығынға ұшырады. 1928ж 6.509 мың ірі қара болса, 1932ж 965 мың ғана қалды. Наразы болған халық көтеріліске шықты. 1929-31 жж Қаз-да 372 көтеріліс болды. 80 мың адам қатысты. Халық аштыққа ұшырап Қытай Ауғанстан, Иранға көшті. Басу үшін әске келіп, 1929-31 жж соғ. қатысқаны үшін 5551 адам сотталды. Жалпы ауыр жағдайдан 1750 мың адам жоғалды.

71 Кіші Қазан төңкерісі. 1931-32 жж ашаршылық.

Біріншіден Голощекин шала қиялдың шапшаң әрекет-ң адамы еді. Шаш ал десе, бас алатын ұрғажың екенін аңғаруға болады. Екіншіден социализм теориясы мен практикасында сталиндік тұрғыдан бұрмалауда функционерлер Голощекинге ілесе алғандар аз. Ол Ленин ілімін шын мәнінде сталинше түсіндіру символына айналдырды. Голощекиннің теориялық әлсіздік РСДРП-ң БүкілРоссиялық XI конференциясында көрінді. 1923 жылы Қазақстанға келгенге дейін Самара губерниялық атқару комитетінің төрағасы болды. 1925ж 12 қыр-те Голощекин Қаз-ң сол кездегіастанасы Қызылордаға келді. Ең алдымен бітіргені – 1917жылдан 1925 ке дейін Қаз-да Кеңес үкіметі болмаған коммунистік ұйым, партия жоқ деген солақай тұжырым еді. Ол енді “Кіші қазан” өткізу керек деді. Конференцияда оған қарсы сөйлеген жан болмады. Ол жанына өңкей жағымпаздарды топтастырды. Голощекиннің “Қазақ-ғы Ұлы Қазан конфискация науқанынан басталды” – деп тұрлаусыз мәлімдемесіне Голощекин Бұрмалап түсіндіруге тырысты. Осы себеппен Тұрар “Советская степень” газетіне ашық хат жазуға мәжбүр болды. “Асыра сілтеу болмасын, аша тұяқ қалмасын”, “Қайдан тапсаң одан тап – қаптың түбін қақ” деген ұрандар талай елдің түбіне жетті. 1929жылы 1.5млн қойдан – 1994 жылы 7 мың қалды. Рысқұлов Сталинге 2 рет хат жазып, халықтың қиын жағдайын айтып, ашық түрде хат жазды. Голощекин өзі басқарған 8 жыл ішінде бірде-бір қазақ ауылына бармаған. Голощекин өзі таңдап алған сталиндік жолдың дұрыстығын дәлелдеуге күш салды. Республика өміріндегі сәтсіздіктерді жою үшін қарапайым халықты кінәлауға дейін барды. Ең алдымен Голощекин 8 жыл бойы “Кіші Қазан” идеясын дәріптеумен болды. 2)Қазақтар топ-тобымен аштан қырылып көшіп жатқанын заңды жағдай, бұрынғы әдеттеріне басу деп ой-ды және солай түсіндірді. 3) малдың азаюын заңды деп дәлелдеуге тырысты. 4) кемшіліктер 1925-1930ж.арасында жойылды деген пікір туғызуға тырысты. Голощекин қазақ ұлтынан шық-н коммунистерге сенімсіз болды. Коллективтендіру кезіндегі зардаптар интелегенцияларға да ауыр тиді. Наразылық білдірген зиялылар репрецияға ұшырады. 1930 ж. контроревалюциялық астыртын ұйымға қатысты деген жалған желеумен Мағжан, Ахмет, Жүсіпбек тағдырларын айтуға болды. Идеология саласында социализм құрудың лениндік концепциясы бұрмаланды: рес-ң өз ішінде жағдай шиеленісіп кетті, басқарудың әкімшілік-әміршілдік әдістеріне тайғанап барып , табан тіреу сияқты олқылықты теориялық жағынан аяқтауға әрекет жасады: мәд-и революцияның тынысы тарылды, әдебиет пен мәдениет өнер қайраткерлері қуғынға ұшыратылды. Саясат саласында: аймақтың көсемшілдік практикасын халық санасына күшпен енгізді. 1932ж. 17 қыркүйегінде “Қаз. ауыл шар-ғы туралы” арнайы қаулы қабылданды. Мал шығынының себебі анықталып, толтыруға шаралар бекітілді.Қырғынға ұшыраған халық тағдыры атаусыз қалды.