51.XiXг 1-жар-гы Казакстаннын мэдениетiнiн дамуы.

Казак жерiнiн Ресейге косылуы элкенiн элеуметтiк-экон-к даму барысына эсер етiп кана коймай, бiлiм беру, агарту саласынын кенеюiне, жергiлiктi халык дэстурлерi мен мэдениетiнiн жана сипат алуына барынша себебi тидi. XIXг бас кезiнде Казакстанда окыту негiзiнен шэкiрттерге «шаригат-ул-иман» (мусылман дiнiнiн ережелерi), «Эптитек» (кураннын 1/7 бэлiгi) сиякты дiни багыттардагы кiтаптарды, ислам дiнiнiн кагидаларын уйретуге багытталды. Казакстаннын Ресей курамына енуi аякталу кезенiне карай бiлiм беру жуйесiнде де жана эзгерiстер калыптасты. Iрi мердеселерде араб тiлiнде сабак беруге негiзiнен «мугалiмдiкке» деген арнаулы куэлiгi бар адамдар тартылды. Казакстанда жана оку жуйесiнiн дамуы Омбы, Орынбор, Семей, Орал т.б калаларда орысша сабак эткiзiлетiн мектептердiн ашылуына байланысты. 1789 ж ашылган Азиялык училищеде тiл окып-уйренген тулектер сауатты мамандардын алгашкы топтарын курды. 1813ж Орынборда ашылган эскери училищелер ресейлiк билеу экiмшiлiгi ушiн чиновниктер даярлаумен айналысты. Олар 1837ж Сiбiр кадет корпусы, 1844ж орынборлык Неплюев кадет корпусы болып кайта курылды. Осындай орысша жэне татарша сауат ашатын мектептердiн бiрiн уйымдастырган Кiшi Орда ханы Жэнгiр болды. 1831ж Омбы облысынын коныстарында орысша бiлiм беретiн училищелер ашу уйгарылды. 1836ж жанында казактар ушiн жанында казактарга арналган интернаты бар училище Эскеменде уйымдастырылды. 1850ж Орынбор шекаралык комиссиясынын жанынан казактарга орысша бiлiм беретiн мектептер ашылды. Мугалiмдердiн,каражаттын жетiспеуi, сабак окытатын уйлердiн талапка сай келмеуi т.б себептер мектептiн тамыр жаюына мумкiндiк бермедi.

Музыка казак халкынын элеуметтiк-когамдык эмiрiнде терен орын алады. Эр турлi музыкалык аспаптардын iшiнде халык арасына кен таралганы-домбыра едi. Музыкалык- поэзиялык жарыс тойларда, жайлауга кэшуге байланысты, кыз узатканда жэне т.б отбасы куаныштарына орай эткiзiлетiн.Энерiмен халыкка жагымды болгандарга «сал», «серi» атагы косылып айтылатын. 19г музыкалык мэдениетiнде 1836-1837ж.ж отаршылдык, шонжарлык озбырлыкка карсы Исатай мен Махамбет бастаган кэтерiлiс елеулi iз калдырды. Казак халкы материалдык мэдениетiнiн бiр саласы мал шаруашылыгымен жэне егiншiлiкпен, уй кэсiпшiлiгiмен, кол энерiмен байланысты енбек куралдары болып табылады. Карапайым енбек куралдарын кэшпелi казактардын эздерi, ал ат эбзелдерiн, уй мулiктерiн арнайы шеберлер жасады. Ру арасындагы тартыстар, феодалдык кикiлжiндер кару-жарак турiн жетiле тусуiне эсер еттi. Негурлым аукатты адамдар айбалта, жебесi мен корамсагы бар садак устады. Белгiлi эскер басылары мен батырлардын сауыты, калканы, кылышы, металмен ушталган найзасы болды. Мылтык устаган казак жасактары да кездесетiн. Мылтыкты негiзiнен Орта Азия саудагерлерiнен малга не шикiзатка алатын. Дамыган колэнер салалары-токымашылык,киiз басу, агаш, металл, суйек жэне муйiз эндеу. Киiз уй кэшiп-конуга колайлы коныс болды. Кэшпелi эмiрден отырыкшылыкка кэшуiне эсерi казактардын тургын-жайларынан да кэрiндi. Аукатты адамдар бэренеден де бiрнеше бэлмелi уйдi салуга шеберлер шакырткан Бунын бэрi уй жихаздарынын эзгеруiне эсер еттi.