16.Қарақытай мемл.(1128-1213ж) Наймандар мен керейлер.

Қарақытай мемл құрылуында б.з.б 4ғ жазба деректерінде монғол тілдес тайпа д/а орт Азиядағы тайпа басты рол атқарды.1125ж жауларынан Ляо империясы құлады.Қидандар қолбасшысы Елұй Дашының басшылығымен Еміл өзенінің жағасына қашып барып,сол жерде қала тұрғызады.Жетісудағы билікті қолына алып,жергілікті түркі тілдес халықпен араласа бастаған қидандар осы кезден бастап қарақытайлар д/а.1128ж қарахандықтардың билеушісі Баласағұн қаңлылар мен қарлұқтарға қарсы күресте қарақытайлармен одақтасады.Елұй Дашы Баласағұнға енген соң қарахандықтардың билеушісін құлатып, Жетісуда өз билігін құрады.Басшысы-горхан.Астанасы-Баласағұн.1208ж Қарақытайларға Монғолиядан Шыңғыс хан қуып шыққан,Күшлік бастаған наймандар келеді.1211ж Күшлік хан Қарақытайлардың билеушісін құлатып,Жетісудағы билікті түгелдей тартып алады.Сөйтіп Қарақытайлар өмір сүруін тоқтатты.

«Найман» сөзі монғолша «сегіз» деген ұғым.,ал найман одағына кірген тайпа саны сегіз.Наймандар 8ғ Орхон өзенінен Ертістің жоғарғы ағысына дейінгі жерді мекендеген.Наймандар қаңлылармен тығыз этникалық-саяси ж/е мәдени байланыста болған.Шар:көшпелі мал шар.Аң,балық аулаған.Олар христиан дінін қабылдаған.Керейлер 10ғ белгілі. Олардың конфедерациясының этникалық құрылымы бір текті болмаған.Ол түрік тілді ж/е монғол тілді жұрттан құралған.Керейлерде екі астана болған:1)Солт орта Орхон өзені бойында Қатынбалық қаласы 2)Оңт Орда Хуанхе өзені бойында болған.1007ж керейлер мен наймандар несториандық бағыттағы христиан дінін қабылдаған.Керейлер билеушісі Тұғырыл хан ел билеу ісіне қаңлы ақсүектерін кеңінен тартты.Керейлер мен наймандардың әлеуметтік саяси даму деңгейі бірдей болды.Іс қағаздар жүргізу салты егізілді.Шар:Наймандар мен керейлер көшпелі мал шар айналысты.Жылқы негізгі байлық көзі деп есептелді.Аң, балық аулады.

17.Қыпшақ хандығы.Қ-ң ортағасырлық тарихындағы қыпшақтар.(11ғ басы-1219ж)

«Қыпшақ»атауы алғаш рет 760ж ежелгі түрік руникалық ескерткіште аталады.Ертіс өңірін жайлаған қыпшақ-ң топтары қимақ-р басшылығымен тайпа-р одағын құрды.8ғ қыпшақтар қимақ-дан бөлініп батысқа қарай жылжиды.Бірақ қыпшақтар тәуелсіздікке жете алмайды.11ғ қимақ қағанаты тарап,әскери-саяси жетекшілік қыпшақтар хандықтарына көшеді.Қыпшақтар орт Азия ж/е оңт шығыс еуропаның елдерімен тікелей байл. Жасады.Шығыста қыпшақтардың жері «Дешті қыпшақ» д.а.Орыс-р қыпшақтарды «половецтер»д.а.11ғ 2 ширегінде қыпшақтар ақсиектері оғыздармен Сырдарияның орт. ж/е төменгі бойларынан,Арал мен Каспий өңірінен қуады.11ғ орт қыпшақтар Еділден батысқа өтіп,Византия,Венгрия халық-мен қарым-қатынас жасайды.Ертістен Днепрге дейінгі бүкіл зонаны алып жатқан Дешті қыпшақтың тар жоғарғы обл-н 2 этникалық терр-қ бірлікке бөледі:басында Тоқсоба ру-ң әулиеті тұрған Батыс қыпшақ бірлестігі ж/е Ел-бөрілі руының хан әулиеті билеген шығыс қыпшақ қағанаты.Қыпшақтардың этникалық қауым-қ қазақтар.Терр-ді құрылуы 3 кезеңнен тұрды:7ғ 2 жарт. 8ғ аяғы;8ғ аяғы-11ғ;11ғ басы-12ғ.Алайда қыпшақ жұртының құрылып,қалып-ң соңғы кезеңін монғол басқыншылыы үзіп тастайды.11ғ орт қыпшақтар Алтай мен Ертістен бастап,Батыс Еділ мен оңт Оралға дейін,Балхаш көлінен оңт-батыс Сібірдің орман дала аймақтарына дейін қоныстанды.Хандықтың құрылысы:Қыпшақ хандықтарының өкімет билігі мұра болып атадан балаға берілді.Хан-р шығатын ру ел-бөрілі рун.Қыпшақ ханд. 2 қағанатқа бөлінді::Оң қанат Жайық өзені,сол қанат-Сығанақ.Хандық-ң орт Торғай қаласы.Ру-р мен тайпа-р әлеуметтік маңызына қарай бөлінді.Мүлік теңсіздігі болды.Қыпшақтардың ханд-ерте феод. мемл. болды,ол көне түрік мемл-ң дәстүрін дамып,жалғ.қыпшақтардың Қарахан-мен аса күрделі қарым-қатынас болды.Олар жер үшін соғысты 12ғ 2 жарт. қыпшақ ханд. ыдырай бастады.Себебі-көрші тайпа-р Хорезм ханд-ң әскерін нег. қыпшақ-р құрды.Қыпшақ ханд ыдырауының 2-ші себебі ішкі қайшылықтар.Монғол шапқыншылығынан кейін қыпшақ ханд түбегейлі жойылды.