Марфалагічныя нормы

I скланенне

- ж.р. з канчаткамi -а(-я): пошта, сістэма;

- аг.р. з канчаткамi -а(-я), што абазначаюць асоб жаночага полу: плакса Юля, соня Каця;

- м.р. з націскнымi канчаткамi -а(-я): старшыня, Кузьма;

- аг.р., што абазначаюць асоб мужчынскага полу з націскнымi канчаткамi -а(-я): сірата, ляўша.

Рознаскланяльныя

- м.р. з ненаціскнымі канчаткамi -а(-я): дзядуля, сабака;

- аг.р., якія абазначаюць асоб мужч. полу з ненаціскнымi канчаткамi -а(-я): непаседа Мікіта, соня Вася.

Склон

Аснова

цвёрдая

зацвярдзелая

г; к; х

мяккая

Д.,

- е

- ы

- е; - э; - ы

- і

М.

форме,

плаксе Ганне

крыніцы, справаздачы, Веры

паслузе, страсе, падпісцы, шчацэ

лініі,

соні Каці

Склон

Аснова

цвёрдая

зацвярдзелая

г; к; х

мяккая

Д.,

- у

- ю

М.

мужчыну,

плаксу Мікіту

творцу,

задзіру Мішу

дзядзьку,

калегу Янку

дзядулю,

соню Васю

Родны склон

-а(-я) маюць назоўнікі, што абазначаюць:

-у(-ю) маюць назоўнікі, што абазначаюць:

- асоб, жывых істот: работніка, кліента;

- органы і часткі цела чалавека, жывёлы: носа, зуба, языка, хваста; але: твару;

- канкрэтныя прадметы: дома, цвіка;

- арганізацыі, прадпрыемствы, установы, вайсковыя падраздзяленні: інстытута, завода, штаба;

- населеныя пункты, геаграфічныя і астранамічныя назвы: горада, акіяна, Магілёва, Юпітэра;

- адзінкі вымярэння (меры даўжыні, вагі, плошчы, аб’ёму, часу і інш.): кілаграма, месяца, рубля, аўторка, кіламетра; але веку, ранку, абеду;

- навуковыя і тэхнічныя тэрміны: дзеяслова, электрона, атама; але тэксту, ліку, склону, роду, націску, перакладу;

- танцы, абрады, народныя, спартыўныя і картачныя гульні, картачныя і шахматныя фігуры: хакея, бокса, вальса, гапака, прэферанса, валета, слана.

- зборныя прадметы: натоўпу, асінніку, парку, ячменю; але экіпажа, табуна, статка; лугу (але лужок – лужка), саду (але садок – садка)

- рэчывы, хімічныя злучэнні, элементы, матэрыял, прадукты харчавання, лекі і пад.: аспірыну, мёду, кіслароду, супу, пяску; але хлеба, аўса, жаўтка, бялка, торта, пірага;

- з’явы прыроды, стыхійныя бедствы: ветру, змроку, агню, смерчу, цыклону;

- прасторавыя і часавыя паняцці: краю, часу, усходу, захаду (але поўдня), космасу, тэрміну, верху (але вяршок – вяршка);

- абстрактныя паняцці, якасці, дзеянні, прыметы, працэсы: вопыту, крызісу, характару, перапісу, прыезду, гумару;

- стан, розныя пачуцці: спакою, гневу, смутку;

- розныя захворванні: апендыцыту, грыпу, бранхіту;

- грамадскія фармацыі, навуковыя плыні, тэорыі: феадалізму, атэізму, нацыяналізму.

Мнагазначныя назоўнікі могуць мець абодва канчатка ў залежнасці ад значэння: адпачынак пачаўся пятага лістапада (адзінка вымярэння) – пара залатога лістападу (абстрактны назоўнік), сядзець каля вяза (канкрэтны прадмет) – палічка з вязу (матэрыял).

Месны склон

асабовыя

цвёрдая

зацвярдзелая

г, х, к

мяккая

-у

- ю

эксперту, кліенту

інжынеру, доктару

Алегу, пастуху, тэхніку

вучню, герою

неасабовыя

-е

-ы

-е;-у

-і

рэжыме, пратаколе

нумары, плацяжы

стозе, сцягу, даху, датчыку

кіраванні, забеспячэнні

Скланяюцца

Не скланяюцца

мужчынскія прозвішчы на зычны: Караткевіч – (аб) Караткевічу, Бародзічу Уладзіміру

жаночыя прозвішчы на зычны: аб Караткевіч Алене, з Бародзіч Ксеніяй

Але: прозвішчы на -аў (-ав), -еў (-ев), -оў (-ов), -ін (-ын) славянскага паходжання у творным склоне адзіночнага ліку маюць канчатак -ым, а назвы населеных пунктаў і прозвішчы іншамоўнага паходжання – канчатак -ам: са студэнтам Барысавым, Лыньковым, Разанавым; пад горадам Барысавам, Жлобінам, Валожынам; з вучоным Дарвінам, артыстам Чаплінам

мужчынскія прозвішчы на ненаціскное -ка: Кедышка – аб Кедышку, Сафоненка – аб Сафоненку

мужчынскія і жаночыя прозвішчы на -іх, -ых: (аб) Сядых Аксане, Пра Крутых Міхася

мужчынскія і жаночыя прозвішчы, якія суадносяцца з прыметнікамі: Смольскага, Смольскай. У прозвішчах на -оў у Наз. скл. пры іх змяненні перад канчаткам з’яўляецца в: Сядова, Сядову (як прыналежныя прыметнікі), у прозвішчах на -ой – іншыя канчаткі: Талстога, Талстому (як адносныя прыметнікі)

мужчынскія і жаночыя прозвішчы на -о: аб Сянько Ларысе, аб Сянько Івану, з Сянько Ларысай, з Сянько Іванам

акрамя мужчынскіх прозвішчаў, утвораных ад назоўнікаў ніякага роду са значэннем прадметнасці: Сцябло – Сцяблом, Талакно – Талакном.

мужчынскія прозвішчы на -а, якія паходзяць ад назваў прадметаў ніякага роду: Шыла – аб Мікалаю Шыле, з Мікалаем Шылам

жаночыя прозвішчы на -а, якія паходзяць ад назваў прадметаў ніякага роду: Шыла – Наталлі Шыла, Наталляй Шыла

мужчынскія прозвішчы на -а (-я), якія не суадносяцца з назвамі прадметаў: Карызна Алесь – з Карызнам, аб Карызну, Змітрок– з Бядулем, аб Бядулю

жаночыя прозвішчы на -а (-я), якія не суадносяцца з назвамі прадметаў: аб Карызна Ганне, з Бядуля Алёнай

мужчынскія і жаночыя прозвішчы на ненаціскныя -га, -ка, -ха, якія ўзыходзяць да назваў прадметаў:

Кніга, Сарока, Саладуха Алесь

Кнізе, Сароцы, Саладусе Марыне

Кнігу, Сароку, Саладуху Алесю

іншамоўныя прозвішчы на -а (-я): Дзюма, Заля, Бруна;

іншамоўныя прозвішчы на -е (-э): Гацье, Лавуазье, Фрунзе;

іншамоўныя прозвішчы на -ы (-і): Кюры, Вердзі, Растрэлі.

пачатковая форма

Вышэйшая

Найвышэйшая

простая

складаная

простая

складаная

моцны

вялікі

добры

дрэнны

пач.ф.

+

-ейш-, -эйш-,

-ш-

мацнейшы

хітрэйшы

лепшы

горшы

больш, менш

+

прыметнік

больш моцны

менш вялікі

больш добры

менш хітры

най-

+

простая вышэйшая ступень

наймацнейшы

найхітрэйшы

найлепшы

найгоршы

самы,

найбольш, найменш

+

прыметнік

самы моцны

найбольш моцны

найменш хітры