- •Асноўныя тэарэтычныя пытанні курса «Беларуская мова» Мова як сістэма
- •Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы. Тры славянскія моўныя групы
- •Агульнаславянская і агульнаўсходнеславянская мовы
- •Старажытная ўсходнеславянская народнасць і яе мова
- •Утварэнне беларускай народнасці і яе мовы
- •Беларусь у складзе Рэчы Паспалітай
- •Беларусь у складзе Расійскай імперыі
- •Развіцце беларускай літаратурнай мовы ў пачатку XX ст.
- •Літаратураня мова і дыялекты
- •Асноўныя функцыі мовы.
- •Характарыстыка функцыянальных стыляў
- •Варыянт 3.
- •Варыянт 4.
- •Варыянт 5.
- •Варыянт 6.
- •Фанетычная сістэма беларускай мовы. Арфаграфія. Галосныя гукі. Правілы іх вымаўлення .
- •Правапіс галосных Правапіс літар о, э - а.
- •Правапіс е, ё, я, і
- •Правапіс прыстаўных галосных Прыстаўная галосная і пішацца ў слове, якое пачынаецца збегам зычных, першыя з каторых л, р, м.
- •Правапіс літар і, ы, й пасля прыставак
- •Правапіс у –ў
- •Пішацца ў
- •Зычныя гукі. Правілы іх вымаўлення і перадачы на пісьме. Вымаўленне зычных
- •Вымаўленне спалучэнняў зычных
- •Правапіс зычных. Правапіс звонкіх і глухіх, шыпячых і свісцячых
- •Правапіс д –дз, т – ц
- •Правапіс спалучэнняў зычных
- •Правапіс прыстаўной літары в
- •Лексікалогія Слова як адзінка мовы
- •Асноўныя лексічныя значэнні слова
- •Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання
- •Запазычаныя словы
- •Актыўная і пасіўная лексіка. Новыя і ўстарэлыя словы
- •Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжывання
- •Лексікаграфія
- •Сістэма часцін мовы
- •Род назоўнікаў
- •Род некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах можа не супадаць:
- •Лік назоўнікаў
- •Скланенне назоўнікаў.
- •Прыметнік
- •Дзеяслоў
- •Правапіс суфіксаў дзеяслова.
- •Дзеепрыметнік
- •Утварэнне дзеепрыметнікаў
- •Спосабы перакладу дзеепрыметнікаў на беларускую мову
- •Дзеепрыслоўе як дзеяслоўная форма
- •Лічэбнік
- •Сінтаксічная сувязь лічэбніка з назоўнікам.
- •Асаблівасці скланення лічэбнікаў.
- •Займеннік
- •Правапіс займеннікаў.
- •Прыслоўе
- •Ступені параўнання прыслоўяў.
- •Правапіс прыслоўяў
- •Правапіс спалучэнняў, блізкіх да прыслоўяў.
- •Службовыя часціны мовы Прыназоўнік
- •Некаторыя асаблівасці ва ўжыванні прыназоўнікаў.
- •Злучнік
- •Часціца
- •Правапіс часціц не (ня) і ні (ані) з рознымі часцінамі мовы
- •Часціца (прыстаўка) не(ня) пішаца разам:
- •Часціца ні пішацца разам:
- •Сінтаксіс
- •Віды словазлучэнняў
- •Складаны сказ
- •Дзелавыя паперы
Правапіс літар і, ы, й пасля прыставак
-
Калі прыстаўка заканчваецца на галосны гук, то караневая і пераходзіць у й: іграць – зайграць.
У некаторых словах пасля прыстаўкі на галосную літара і захоўваецца, бо з’яўляецца складаўтваральнай: заінець, праіснавац., заіскрыцца.
2. Калі прыстаўка заканчваецца на зычны гук, то караневая і пераходзіць у ы: іграць – падыграць.
Літара і захоўваецца пасля прыставак іншамоўнага паходжання між-, звыш-, суб-, пан-, транс-, контр-, дэз- і інш.: дэзінфармацыя.
Правапіс у –ў
Пішацца у:
-
Пасля зычных: паўшоў у інстытут
-
Пасля знакаў прыпынку: Яны сябравалі, удвух выконвалі заданні
-
Ва ўласных назвах: да Уладзіміра, Тамара Уладзіміраўна
-
У пачатку запазычаных слоў пасля галоснай папярэдняга слова: ва універсітэце.
-
У сярэдзіне і на канцы слоў іншамоўнага паходжання, калі у ўтварае свой склад: кансіліум, Шоу.
Пішацца ў
-
Пасля галосных: траўка
2. Пасля злучка або двухкосся, калі папярэдняе слова заканчваецца на галосны: ванька-ўстанька, «Віцьбічы» ўзнагародзілі.
3. У словах іншамоўнага паходжання, калі ў не з’яўляецца складаўтваральным: паўза, аўдыторыя
Зычныя гукі. Правілы іх вымаўлення і перадачы на пісьме. Вымаўленне зычных
Для беларускага літаратурнага вымаўлення ў галіне зычных характэрна:
1. Працяглае вымаўленне шчыліннага [ г ]: гара.
2. Шыпячыя [ж ], [ ш ], [ч ], [ дж ], а таксама гук [р ] заўседы цвердыя: жыта.
3. Афрыката [дж ] вымаўляецца як адзін гук: дажджы.
4. Афрыката [дз ] мяккая і вымаўляецца як адзін гук: дзяржава. Толькі ў некаторых запазычаных словах злітны гук [дз ] цверды: дзынкаць.
5. Падоўжанае вымаўленне зычных [з ], [ с], [дз ], [ц ], [л ], [н], [ж ], [ ш], [ч ]: маззю, каменне.
6. Аглушэнне звонкіх зычных на канцы слоў: рэж - [рэш ], луг - [ лух ].
7. Цвердае вымаўленне губных [б ], [п ], [ м], [ф ] на канцы слова і ў сярэдзіне слова перад [й ]: сем, у сям’і.
8. Наяўнасць ў, што ўзнік з [в ], [л ], [у ]: жаўток.
Вымаўленне спалучэнняў зычных
-
Спалучэнні звонкага і глухога гукаў вымаўляюцца як два глухія (асіміляцыя па глухасці): дзядзька [дзяцька].
-
Спалучэнні глухога і звонкага вымаўляюцца як два звонкія гукі (асіміляцыя па звонкасці): просьба [прозьба].
-
Спалучэнні шыпячых са свісцячымі вымаўляюцца як свісцячыя (асіміляцыя шыпячых перад свісцячымі): на дошцы [на досцы ].
-
Спалучэнні свісцячых з шыпячымі вымаўляюцца як шыпячыя (асіміляцыя свісцячых перад шыпячымі): пясчаны [пяшчаны].
-
Свісцячыя [з], [с] перад мяккімі пярэднеязычнымі губнымі і губна-зубным [в] вымаўляюцца мякка: пе[сн]я.
-
Гукі [дз], [ц] перад мяккім [в] вымаўляюцца мякка: [дз в]еры.
-
Свісцячыя [з], [с] перад мяккімі заднеязычнымі [г], [к], [х] не памякчаюцца: [с]кінуць.
-
Спалучэнне [дс] вымаўляецца як [ц]: гарадскі [гарацкі].
-
Спалчэнні [дц], [тц] у вымаўленні перадаюцца падоўжаным цвердым [ц]: у лодцы [ у лоццы].
-
Спалучэнні [дч], [тч] у вымаўленні перадаюцца падоўжаным цвердым [ч]: перакладчык [пераклаччык].
Правапіс зычных. Правапіс звонкіх і глухіх, шыпячых і свісцячых
Азванчэнне глухіх зычных перад звонкімі і аглушэнне звонкіх на канцы слова ці перад глухімі на пісьме не перадаецца: малацьба, сцежка. Не адзначаецца на пісьме пераход шыпячых у свісцячыя і, наадварот, свісцячых у шыпячыя: грузчык.
Аднак у прыстаўках з-, без-, раз-, уз-, цераз-, перад глухімі зычнымі замест з пішацца с: скінуць, усхваляваны. Перад санорнымі і звонкімі зычнымі прыставачнае з захоўваецца: згрупаваць.