- •Асноўныя тэарэтычныя пытанні курса «Беларуская мова» Мова як сістэма
- •Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы. Тры славянскія моўныя групы
- •Агульнаславянская і агульнаўсходнеславянская мовы
- •Старажытная ўсходнеславянская народнасць і яе мова
- •Утварэнне беларускай народнасці і яе мовы
- •Беларусь у складзе Рэчы Паспалітай
- •Беларусь у складзе Расійскай імперыі
- •Развіцце беларускай літаратурнай мовы ў пачатку XX ст.
- •Літаратураня мова і дыялекты
- •Асноўныя функцыі мовы.
- •Характарыстыка функцыянальных стыляў
- •Варыянт 3.
- •Варыянт 4.
- •Варыянт 5.
- •Варыянт 6.
- •Фанетычная сістэма беларускай мовы. Арфаграфія. Галосныя гукі. Правілы іх вымаўлення .
- •Правапіс галосных Правапіс літар о, э - а.
- •Правапіс е, ё, я, і
- •Правапіс прыстаўных галосных Прыстаўная галосная і пішацца ў слове, якое пачынаецца збегам зычных, першыя з каторых л, р, м.
- •Правапіс літар і, ы, й пасля прыставак
- •Правапіс у –ў
- •Пішацца ў
- •Зычныя гукі. Правілы іх вымаўлення і перадачы на пісьме. Вымаўленне зычных
- •Вымаўленне спалучэнняў зычных
- •Правапіс зычных. Правапіс звонкіх і глухіх, шыпячых і свісцячых
- •Правапіс д –дз, т – ц
- •Правапіс спалучэнняў зычных
- •Правапіс прыстаўной літары в
- •Лексікалогія Слова як адзінка мовы
- •Асноўныя лексічныя значэнні слова
- •Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання
- •Запазычаныя словы
- •Актыўная і пасіўная лексіка. Новыя і ўстарэлыя словы
- •Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжывання
- •Лексікаграфія
- •Сістэма часцін мовы
- •Род назоўнікаў
- •Род некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах можа не супадаць:
- •Лік назоўнікаў
- •Скланенне назоўнікаў.
- •Прыметнік
- •Дзеяслоў
- •Правапіс суфіксаў дзеяслова.
- •Дзеепрыметнік
- •Утварэнне дзеепрыметнікаў
- •Спосабы перакладу дзеепрыметнікаў на беларускую мову
- •Дзеепрыслоўе як дзеяслоўная форма
- •Лічэбнік
- •Сінтаксічная сувязь лічэбніка з назоўнікам.
- •Асаблівасці скланення лічэбнікаў.
- •Займеннік
- •Правапіс займеннікаў.
- •Прыслоўе
- •Ступені параўнання прыслоўяў.
- •Правапіс прыслоўяў
- •Правапіс спалучэнняў, блізкіх да прыслоўяў.
- •Службовыя часціны мовы Прыназоўнік
- •Некаторыя асаблівасці ва ўжыванні прыназоўнікаў.
- •Злучнік
- •Часціца
- •Правапіс часціц не (ня) і ні (ані) з рознымі часцінамі мовы
- •Часціца (прыстаўка) не(ня) пішаца разам:
- •Часціца ні пішацца разам:
- •Сінтаксіс
- •Віды словазлучэнняў
- •Складаны сказ
- •Дзелавыя паперы
-
Часціца ні пішацца разам:
а) з адмоўнымі займеннікамі і прыслоўямі (у іх ні знаходзіцца не пад націскам): ніхто, нішто, ніякі. Калі ж паміж займеннікамі і часціцай ні есць прыназоўнік, яны пішуцца ў тры словы: ні ў кога, ні з чым, ні з якім;
б) са словамі, якія без ні не ўжываюцца: нішчымны, нікчэмны, ніводны.
У астатніх выпадках часціца ні пішацца асобна.
3. Часціца ані ўжываецца для выражэння ўзмоцненага адмоўя: правапіс ані такі ж, як і правапіс часціцы ні: пішацца разам – з адмоўнымі займеннікамі і прыслоўямі: аніхто, анідзе; асобна – калі займеннік і часціца раздзелены прыназоўнікам: ані ў кога, ані з кім, а таксама ва ўсіх астатніх выпадках: ані не збіраўся ў дарогу, ані не зварухнуўся.
Сінтаксіс
Сінтаксіс – раздзел мовазнаўства, які вывучае будову і значэнне словазлучэнняў і сказаў.
Словазлучэнне – сэнсава-граматычнае адзінства, утворанае на аснове падпарадкавальнай сувязі двух або некалькіх самастойных слоў, паміж якімі выражаюцца розныя граматычныя адносіны.
Не з’яўляюцца словазлучэннямі складаныя формы слоў (буду працаваць) і састаўныя лічэбнікі (сорак пяты).
Віды словазлучэнняў
Від словазлучэння |
Разрады |
Прыклады |
Па структуры |
Простыя – складаюцца з 2 самастойных слоў |
Эканамічная тэорыя |
Складаныя – маюць у сваім складзе 3 і больш самастойныя словы |
Новая эканамічная тэорыя |
|
У залежнасці ад сінтаксічнай самастойнасці |
Сінтаксічна свабодныя – кожнае слова з’яўляецца самастойным членам сказа |
Падатковая стаўка |
Сінтаксічна звязаныя – усе кампаненты словазлучэння з’яў-ляюцца адным членам сказа |
На другі дзень |
|
Па прыналежнасці галоўнага слова да пэўнай часціны мовы |
Іменныя – галоўнае слова выражаецца назоўнікам, пры-метнікам, лічэбнікам, займен-нікам |
Спажывецкі попыт |
Дзеяслоўныя - галоўнае слова выражаецца дзеясловам |
Павялічыць кошт |
|
Прыслоўныя - галоўнае слова выражаецца прыслоўем |
Вельмі хутка |
|
Па сэнсавых адносінах |
Атрыбутыўныя – галоўнае слова абазначае прадмет, а залежнае – якасці, прыметы. |
Аб’ектыўныя ўмовы |
Аб’ектныя – галоўнае слова абазначае дзеянне або стан, а залежнае - аб’ект дзеяння |
Вывучыць попыт |
|
Акалічнасныя - галоўнае слова абазначае дзеянне, а залежнае – абставіны, акалічнасці, пры якіх яно адбываецца. |
Вывучыць хутка |
|
Віды сувязі ў сло-вазлучэнні |
Дапасаванне – залежнае слова ставіцца ў тых жа формах, што і галоўнае |
Новая цана |
Кіраванне – залежнае слова ставіцца ў тых жа формах, што і галоўнае |
Павялічыць кошт |
|
Прымыканне – залежнае слова звязваецца з галоўным толькі па сэнсе |
Вельмі хутка |
Сказ – цэласная, граматычна і інтанацыйна аформленая адзінка, якая служыць для выражэння думкі або пачуцця. Сказ выконвае камунікатыўную функцыю, яму ўласціва прэдыкатыўнасць (паказвае, што сцвярджаецца або адмаўляецца ў сказе), мадальнасць (адносіны зместу сказа да рэчаіснасці), граматычная аформленасць, сэнсавая і інтанацыйная закончанасць.
Па мэце выказвання сказы падзяляюцца на апавядальныя, пабуджальныя і пытальныя.
Апавядальныя – сказы, у якіх паведамляецца пра розныя паняцці, падзеі, факты рэчаіснасці.
Пытальныя – сказы, у якіх заключаюцца пытанні, што патрабуюць адказу.
Пабуджальныя – сказы, якія выражаюць загад, пажаданне, заклік, просьбу, запрашэнне.
Паводле характару вымаўлення апавядальныя, пабуджальныя і пытальныя сказы могуць быць клічнымі, калі яны вымаўляюцца са спецыфічнай клічнай інтанацыяй: Колькі рабін было пры дарозе!
Паводле адносін зместу выказвання да рэчаіснасці сказы падзяляюцца на сцвярджальныя (сцвярджаецца наяўнасць розных падзей у аб’ектыўнай рэчаіснасці) і адмоўныя (адмаўляецца наяўнасць ці магчымасць пэўных падзей).
Двухсастаўныя сказы маюць і састаў дзейніка і састаў выказніка: Заснулі ўначы ціхія бярозы.
Аднасастаўныя сказы маюць састаў дзейніка або выказніка: Было ціха і па-асенняму празрыста ў чыстым высокім небе.
Простыя сказы маюць адну граматычную аснову: Дарога звонкая, як сталь.
Складаныя сказы маюць дзве і больш граматычных асноў: Было цепла, па небе плылі рэдкія аблокі.
Простыя сказы могуць быць развітымі і неразвітымі.
Ускладненыя сказы – сказы, у якіх есць аднародныя, адасобленыя члены сказа, пабочныя ці ўстаўныя канструкцыі, зваротак.
Дзейнік – галоўны член сказа, які абазначае асобу, прадмет, паняцце, што характарызуецца выказнікам. Паводле структуры дзейнікі падзяляюцца на простыя і складаныя.
Складаны дзейнік выражаецца сінтаксічна непадзельным словазлучэннем: Мінула больш за два дзесяткі гадоў.
Выказнік – галоўны член сказа, які каардынуецца з дзейнікам, граматычна залежыць ад яго, абазначае дзеянне, стан, прымету, уласцівыя дзейніку.