Характарыстыка функцыянальных стыляў

Стылістыка – навука аб стылях мовы.

Стыль – разнавіднасць мовы, якая служыць сродкам моўных адносін паміж людзьмі ў той ці іншай сферы іх дзейнасці. У сучаснай беларускай мове звычайна вылучаюцца пяць стыляў мовы: гутарковы, навуковы, афіцыйна дзелавы, публіцыстычны, мастацкі. Кожны функцыянальны стыль рэалізуецца ў канкрэтных відах тэкстаў.

Стыль	Сфера выкарыстан-ня	Функцыі	Стылевыя адзінкі	Моўныя сродкі
Гутар- ковы	Штодзенная гутарка па-між людзьмі на бытавыя і сямейныя тэ-мы	абмен думкамі і ўражаннямі паміж удзель- нікамі гутаркі	-натуральнасць і прастата ў выражэнні ду-мак; -свабодны выбар слоў і выразаў; -эма-цыянальнасць	-гутарковыя словы; -прастамоўныя словы з розным адценнем; -жаргоны; -выклічнікі; -няпоўныя сказы; -сказы са звароткамі; -клічныя і пытальныя сказы
Наву-ковы	-галіна наву-кі і тэхнікі; навуковыя працы; лек-цыі; даклады	-паведамленне і тлумачэнне навуковых фактаў, выні-каў навуковых даследаванняў	аб’ектыўнасць і дакладнасць; -лагічнасць і доказнасць; -завершанасць і паўната	-агульнанавуковыя словы; -тэрміны; -пабочныя словы; -складаныя сказы
Афі-цыйна-дзела-вы	-справавод-насць;-галіна права і зака-надаўства	-паведамлен-не; -рэгламен-тацыя правоў і правілаў	-афіцыйнасць: -канкрэтнасць; -дакладнасць; -адсутнасць эмацыяналь-насці і экспрэ-сіўнасцІ	-словы-назвы афіцыйных асоб і дакументаў; -кніжныя афіцыйныя словы; -канцылярызмы; -словы-штампы; -вялікая колькасць назоўнікаў і адносных прыметнікаў; -інфінітыўныя сказы
Публі-цыс-тычны	-галіна ідэалогіі і палітыкі	інфармацыя	-эмацыяналь-насць і экспрэ-сіўнасць; -выраз-на выражальныя ацэначныя адно-сіны; -дзейнасць; -пабуджальнасць	-грамадска-палітычныя словы; -стандартныя выразы; -дзеясловы загаднага ладу; -клічныя сказы; -звароткі; -паўторы
Мас-тацкі	літаратурна-мастацкая творчасць	Адлюстраван-не рэчаіснасці ў мастацкіх вобразах	-канкрэтнасць; -вобразнасць; -эмацыяналь-насць	-словы з канкрэтным значэннем; -словы з пераносным значэн-нем; -эмацыянальна-экспрэсіўныя словы; -вялікая колькасць дзеясловаў; -розныя тыпы сказаў

Лексіка афіцыйна-дзелавога стылю

Афіцыйна-дзелавому стылю ўласціва стылістычная аднароднасць і строгасць, аб’ектыўнасць, адсутнасць эмацыянальнасці. Шырока выкарыстоўваюцца ў афіцыйна-дзелавым стылі стардартныя сродкі выраження.

На лексічным узроўні вылучаюцца спечыфічныя для афіцыйна-дзелавога стылю тэматычныя групы:

1. Назвы асоб па іх функцыі ў афіцыйна-дзелавых адносінах.

2. Назвы дакументаў.

3. Назвы частак дакументаў.

4. Архаічныя, устарэлыя словы.

5. Складанаскарочаныя словы.

6. Словы-канцылярызмы.

Канцылярызм – гэта лексіка-фразеалагічная адзінка, якая ўзнаўляецца ў афіцыйна-дзелавым стылі, абазначае часта паўторныя сітуацыі або распаўсюджаныя паняцці.

Марфалагічны склад афіцыйна-дзелавога стылю.

Сярод іншых кніжных стыляў мовы афіцыйна-дзелавы стыль вылучаецца пэўнай устойлівасцю. Калі ў мастацкім, публіцыстычным навуковым тэксце выкарыстоўваюцца такія тыпы мовы як апавяданне, разважанне, то ў афіцыйна-дзелавых дакументах выклад ідзе ў стылі прадпісання, канстатацыі, сцвярджэння.

Прадпісальны характар дакументаў выяўляецца ў сістэме моўных сродкаў.

У пераважнай большасці дакументаў прававыя нормы, прадпісанні падаюцца не як выказаныя канкрэтныя размоўцам, аўтарам, а ідуць ад асобы вельмі абагульненай, ад імя дзяржавы.

Іншымі словамі афіцыйна-дзелавому стылю ўласцівы неасабовы характар высказвання.

У марфалогіі вылучаюцца:

1. Аддзеяслоўныя назоўнікі, якія надаюць выказванню стрыманасць.

2. Выкарыстанне словазлучэнняў у назвах дакументаў.

3. Шмат іменных часцін мовы.

4. Ужыванне складаных адыменных прыназоўнікаў.

5. Шмат інфінітываў, дзеясловаў цяперашняга часу.

6. Рэдка ўжываюцца займеннікі 2, 3 асобы.

Паняцце дакументаў. Віды дакументаў.

Дакумент – адпаведным чынам складзеная, падпісаная і засведчаная справавая папера.

Дакументы падзяляюцца на:

І. Распарадчыя (загады, рашэнні, распараджэнні).

ІІ. Арганізацыйныя (статуты, палажэнні, інструкцыі).

ІІІ. Арганізацыйна-распараджальныя (пратаколы).

IV. Інфармацыйна-даведачныя (даведкі, зводкі, агляды, акты, тлумачэнні, дакладныя запшскі).

СТЫЛІСТЫКА АФІЦЫЙНА-ДЗЕЛАВОГА СТЫЛЮ

І. Карыстаючыся табліцай, трэба вызначыць да якога стылю належыць кожны тэкст.

Варыянт 1.

Артыкул 5 Абарона моў.

Усякія прывелеі ці абмежаванні правоў асобы па моўных прыкметах недапушчальныя.

Публічная знявага, ганьбаванне дзяржаўнай і іншай мовы, стварэнне перашкод і абмежаванняў у карыстанні імі, пропаведзь варожасці на моўнай глебе цягнуць устаноўленую законам адказнасць.

(з закону аб мовах у Беларусі)

Варыянт 2.

Дуб, род вечназялёных і лістападных дрэў і кустоў сямейства букавых. Вядома каля 6000 відаў, пашыраных у паўночным паўшарі і гарах трапічнага пояса. У СССР 20 відаў, на Беларусі – 2 у прыродных мовах і 7 інтрадукаванна.

Дуб у СССР і БССР – адна з асноўных лесаўтваральных парод.

Драўніна моцная і гнуткая, мае высокія фізіка-тэхнічныя ўласцівасці і прыгожую структуру. Выкарыстоўваецца ў розных галінах прамысловасці і гаспадаркі. Драўніна і кара дуба багата на дубельныя рэчавы. Кара ўжываецца ў медыцыне і ветэрынарыі. Жалуды ідуць на прыгатаване сурагату і на корм жывёле.