- •Асноўныя тэарэтычныя пытанні курса «Беларуская мова» Мова як сістэма
- •Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы. Тры славянскія моўныя групы
- •Агульнаславянская і агульнаўсходнеславянская мовы
- •Старажытная ўсходнеславянская народнасць і яе мова
- •Утварэнне беларускай народнасці і яе мовы
- •Беларусь у складзе Рэчы Паспалітай
- •Беларусь у складзе Расійскай імперыі
- •Развіцце беларускай літаратурнай мовы ў пачатку XX ст.
- •Літаратураня мова і дыялекты
- •Асноўныя функцыі мовы.
- •Характарыстыка функцыянальных стыляў
- •Варыянт 3.
- •Варыянт 4.
- •Варыянт 5.
- •Варыянт 6.
- •Фанетычная сістэма беларускай мовы. Арфаграфія. Галосныя гукі. Правілы іх вымаўлення .
- •Правапіс галосных Правапіс літар о, э - а.
- •Правапіс е, ё, я, і
- •Правапіс прыстаўных галосных Прыстаўная галосная і пішацца ў слове, якое пачынаецца збегам зычных, першыя з каторых л, р, м.
- •Правапіс літар і, ы, й пасля прыставак
- •Правапіс у –ў
- •Пішацца ў
- •Зычныя гукі. Правілы іх вымаўлення і перадачы на пісьме. Вымаўленне зычных
- •Вымаўленне спалучэнняў зычных
- •Правапіс зычных. Правапіс звонкіх і глухіх, шыпячых і свісцячых
- •Правапіс д –дз, т – ц
- •Правапіс спалучэнняў зычных
- •Правапіс прыстаўной літары в
- •Лексікалогія Слова як адзінка мовы
- •Асноўныя лексічныя значэнні слова
- •Сучасная беларуская лексіка паводле паходжання
- •Запазычаныя словы
- •Актыўная і пасіўная лексіка. Новыя і ўстарэлыя словы
- •Агульнаўжывальная лексіка і лексіка абмежаванага ўжывання
- •Лексікаграфія
- •Сістэма часцін мовы
- •Род назоўнікаў
- •Род некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах можа не супадаць:
- •Лік назоўнікаў
- •Скланенне назоўнікаў.
- •Прыметнік
- •Дзеяслоў
- •Правапіс суфіксаў дзеяслова.
- •Дзеепрыметнік
- •Утварэнне дзеепрыметнікаў
- •Спосабы перакладу дзеепрыметнікаў на беларускую мову
- •Дзеепрыслоўе як дзеяслоўная форма
- •Лічэбнік
- •Сінтаксічная сувязь лічэбніка з назоўнікам.
- •Асаблівасці скланення лічэбнікаў.
- •Займеннік
- •Правапіс займеннікаў.
- •Прыслоўе
- •Ступені параўнання прыслоўяў.
- •Правапіс прыслоўяў
- •Правапіс спалучэнняў, блізкіх да прыслоўяў.
- •Службовыя часціны мовы Прыназоўнік
- •Некаторыя асаблівасці ва ўжыванні прыназоўнікаў.
- •Злучнік
- •Часціца
- •Правапіс часціц не (ня) і ні (ані) з рознымі часцінамі мовы
- •Часціца (прыстаўка) не(ня) пішаца разам:
- •Часціца ні пішацца разам:
- •Сінтаксіс
- •Віды словазлучэнняў
- •Складаны сказ
- •Дзелавыя паперы
Род назоўнікаў
|
Род |
Мужчынскі род |
Жаночы род |
Ніякі род |
Агульны род |
|
Лексіч-нае значэнне |
Асобы мужчын-скага полу, неск-ланяльныя назвы жывых істот, не-каторыя уласныя назвы і абрэвія-туры |
Асобы жано-чага полу, не-каторыя улас-ныя назвы і абрэвіятуры |
Назвы неадушаўле-ных прадметаў, не-каторыя ўласныя назвы і абрэві-ятуры, назвы мала-дых істот |
Назвы асоб і мужчынска-га, і жаноча-га полу |
|
Грама-тычнае значэнне |
Нулявы канчатак абоканчаткі –а, (-я) |
Нулявы кан-чатак або кан-чаткі –а , (-я) |
Канчаткі –о, -е, -а, -е; назоўнікі на-мя |
Канчаткі –а (-я) |
|
Прыкла-ды |
Гай, бацька. |
Ноч, вясна, зямля |
Поле, ружжо, імя, птушане (-я) |
Гарэза, малайчына, непаседа |
Род некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах можа не супадаць:
|
М. род у рускай мове і ж. род у беларускай мове |
Таполя, табака, жырафа, гусь |
|
Ж. род у рускай мове і м. род у беларускай мове |
Сабака, цень, пыл, боль, палын, насып, летапіс, подпіс, шынель, мазоль. |
|
Н. род у рускай мове і м. род у беларускай мове |
Яблык, капыт |
|
Ж. род у рускай мове і н. род у беларускай мове |
Жніво, жыцце |
Лік назоўнікаў
Большасць назоўнікаў беларускай мовы маюць дзве формы ліку: адзіночны і множны лік: кніга –кнігі, горад – гарады, густ –густы.
Адзіночналікавыя назоўнікі – ужываюцца толькі ў форме азіночнага ліку.
Да іх адносяцца:
-
Рэчыўныя: малако, мяса, цукар.
-
Зборныя: калоссе, бярэзнік, моладзь.
-
Абстрактныя: годнасць, попыт.
-
Уласныя: Віцебск, Нарач.
Множналікавыя назоўнікі – ужываюцца толькі ў форме множнага ліку. Да іх адносяцца:
-
Канкрэтныя прадметы, якія складаюцца з дзвюх ці больш аднолькавых частак: нажніцы, акуляры.
-
Рэчывы, прадукты вытворчасці: дрожджы, кансервы.
-
Народныя святы, гульні: хованкі, дажынкі.
-
Грамадскія працэсы, дзеянні: выбары, манеўры.
-
Прыродныя з’явы, адрэзкі часу: прыцемкі, замаразкі.
-
Геаграфічныя назвы: Філіпіны, Клімавічы.
Лік назоўнікаў у рускай і беларускай мовах можа не супадаць: грудзі, чарніцы, каноплі (множналікавыя назоўнікі ў бел. мове і адзіночналікавыя ў рускай); чарніла, бяліла (множналікавыя назоўнікі ў рускай мове і адзіночналікавыя ў бел. мове).
Скланенне назоўнікаў.
|
Тып скланення |
Значэнне і граматычныя прыметы |
Прыклады |
|
1 скланенне |
Назоўнікі жаночага роду з канчаткамі -а, (-я) |
Мама, ружа |
|
2 скланенне |
Назоўнікі мужчынскага роду з нулявым канчаткам, ніякага роду з канчаткамі -о, -ë, -а, -е; назоўнікі на -мя (вымя, цемя, семя, полымя, бярэмя) |
Неба, лес, полямя |
|
3 скланенне |
Назоўнікі жаночага роду з нулявым канчаткам |
Радасць, ноч |
|
Рознаскла-няльныя назоўнікі |
Назоўнікі на-мя (імя, племя, стрэмя); назвы маладых істот; назвы асоб мужчынскага полу з канчаткамі -а, (-я) |
Імя, бацька, плакса, ягня |
|
Нескла-няльныя назоўнікі |
Агульныя назоўнікі іншамоўнага паходжання на галосны; уласныя назоўнікі іншамоўнага паходжання на галосны; славянскія прозвішчы на –о; прозвішчы на зычны асоб жаночага полу; некаторыя абрэвіятуры |
Дэпо, метро, авеню, Гюго, Крайко, Ірына Русак, ЦСУ. |
Склонавыя канчаткі назоўнікаў 1-3 тыпаў скланення
|
Склон |
1 скланенне |
2 скланенне |
3 скланенне |
|
Назоўны |
-а, (-я): мама, зямля |
М. р. з нулявым канчаткам: студэнт, ніякі род з канчаткамі -о, - ë, -а, -е: поле; назоўнікі на -мя (вымя, цемя, семя, полымя, бярэмя) |
Нулявы канчатак: ноч |
|
Родны |
-ы (-і): мамы, зямлі |
-а(-я):
-у (-ю): рныя, 1. Зборныя, рэчыўныя назоўнікі: мëду 2. З’явы прыроды: грому. 3. Прас-торавыя паняцці: лугу. 3.Абстрак- тныя паняцці, якасці, дзеянні, стан: густу. 4. Грамадскія фармацыі, навуковыя плыні, тэорыі: рамантызму. |
-ы (-і): ночы |
|
Давальны |
-е (пры аснове на цверды зычны і -г, -х, якія чаргуюцца з –з, -с ): маме; кнізе, страсе -і (пры аснове на мяккі зычны): зямлі; -ы (пры аснове на зацвярдзелы зычны і на -к, які чаргуецца з ц): ружы, рэчцы; -э (пры аснове на –к, які чаргуецца з ц): рацэ |
-у (-ю): полю, студэнту |
-ы (-і): ночы |
|
Вінаваль- ны |
-у, (-ю): маму, зямлю |
Як назоўны або родны: поле, студэнта |
Нулявы канчатак: ноч |
|
Творны |
-ой (-ëй), -ай (-яй): мамай, зямлей |
-ом (-ëм), -ам (-ем): студэнтам, полем |
-у (-ю): ноччу |
|
Месны |
-е (пры аснове на цверды зычны і -г, -х, якія чаргуюцца з –з, -с ): аб маме; аб кнізе, страсе -і (пры аснове на мяккі зычны): аб зямлі; -ы (пры аснове на зацвярдзелы зычны і на -к, які чаргуецца з ц): аб ружы, рэчцы; -э (пры аснове на –к, які чаргуецца з ц): аб рацэ |
-е (пры аснове на цверды зычны і -г, -х, якія чаргуюцца з –з, -с ): аб студэнце; у парозе -і (пры аснове на мяккі зычны): аб полі; -ы (пры аснове на зацвярдзелы зычны): на дажджы; -у (-ю) (пры аснове на –к, -г, -х, якія не чаргуецца; назоўнікі, што абазначаюць асобу чалавека): на сцягу, аб герою, аб дырэктару |
-ы (-і): ночы |