12) Перадумовы фармавання вкл

Сацыяльна-эканамічныя і палітычныя перадумовы ўзнікнення ВКЛ. У першай палове XIII у. на карце Еўропы з'яўляецца новая дзяржава - Вялікае княства Літоўскае. Сярод мноствы фактараў, якія абумовілі гэту падзею, можна вылучыць наступныя:

Развіццё сельскагаспадарчай вытворчасці, рамёствы, гандлю; рост гарадоў і іх значэнне як ремесленно-гандлёвых цэнтраў. Вага. гэта спрыяла фармаванню мясцовай эканамічнай і палітычнай эліты, якая і стала ініцыятарам стварэння новай дзяржавы, здольнага абараніць іх маёмасць і статут, забяспечыць умацаванне і пашырэнне краіны.

Паглыбленне сацыяльнай дыферэнцыяцыі ў грамадстве і сацыяльных супярэчнасцяў паміж саслоўямі. Сацыяльныя супярэчнасці і імкненне дазволіць іх з дапамогай сілы выклікалі запатрабаванне ў забеспячэнні грамадскага парадку, стварэнні дзяржавы, якое б заканадаўча абмяжоўвала грамадска-разбуральныя працэсы, якія выяўляліся ў знішчэнні людзей і мацюкай-альныхкаштоўнасцяў.

Неабходнасць барацьбы з вонкавай пагрозай. Яна зыходзіла, першым чынам, з боку мангола-татараў і крыжакоў, а таксама галіцка-валынскіх і польскіх князёў. Менавіта вонкавая пагроза стала асноўным штуршком да стварэння дзяржавы.

Першай сталіцай Вялікага княства Літоўскага стаў славянскі Наваградак (сучасны Наваградак). Як сведчаць археалагічныя раскопкі, у XII-XIII стст. Новогородсяв зямля дасягнула значнага эканамічнага і культурнага за красамоўца, а сам Наваградак стаў багатым горадам і неприступни крэпасцю. Землі ў Наваградскім княстве былі ўрадлівымі. У самым горадзе пераважна развівалася ювелірнае рамяство а таксама выплаўленне і апрацоўка жалеза, апрацоўка дрэва, ганчарства, разьба па костцы. Гараджане былі вельмі заможнымі: пры археалагічных плоскіх раскопках знойдзены каменныя хаты са шклянымі вокнамі, падобных якім не было ў той час нават у маскоўскіх князёў. Наваградак меў шырокія гандлёвыя сувязі са славянскімі землямі, Прыбалтыкай, Візантыяй, Блізкім Усходам.

Наваградская зямля была таксама адносна бяспечнай тэрыторыяй, яе гарады і вёскі не былі разбураны мангола-татарамі, як большасць іншых земляў былой Кіеўскай Русі. Тут ратаваліся шматлікія ўцекачы ад нашэсцяў мангола-татараў і крыжакоў, а таксама ад прымусовага вадохрышча - усё гэта павялічвала насельніцтва і спрыяла эканамічнаму развіццю Наваградскай зямлі.

Адначасова страціла былая магутнасць Полацкае княства як з прычыны заняпаду гандлёвага шляху "з вараг у грэкі", так і ў выніку працяглай барацьбы з крыжакамі і страты кантролю над выйсцем у Балтыйскае мора з падставай у 1201 г. крыжакамі Рыгі. Такім чынам ініцыятыва развіцця дзяржаўнасці на беларускіх землях пераходзіць ад Полацку да Наваградка

13) Эвалюцыя вкл

ВКЛ прыналежыць да феадальнага тыпу дзярж-у, але развіццё политич сістэмы адбывалася інакш чым у Еўропе. У перыяд фармавання - неогранич манархія. З 16в неогр манархія перарастае ў саслоўна-прадстаўнічую. Законы прымаюцца на сойме. Рост паўнамоцтваў сема злучаны з ростам экономич сілы феадалаў. У сувязі з перадачай дзярж земляў у рукі феадалаў сяляне становяцца землекарыстальнікамі. Аграрная рэформа 1529г канчаткова замацавала сялян за зямлёй - было створана т.зв. фольварочно-панщинная сістэма - іншае выдание пригоництва. З самага пачатку ВКЛ складалася як абмежаваная феадальная манархія на чале якой стаяў князь ці "гаспадар". Князь валодаў шырокімі паўнамоцтвамі, камандаваў узброенымі сіламі, выдаваў законы, кіраваў палітыкай, аб'яўляў войны і г.д. У 15-16-х павеках улада князя абмяжоўвалі сойм і радая. Сойм- саслоўна- прадстаўніцкі орган, які вырас з мясцовага веча. Спачатку на сойм запрашалася ўся шляхта, але каб пазбегнуць цяжкасцяў са зборамі сойм перарабілі ў прадставіць. орган. З 1512г на сойм прыязджала па 2 дэлегата ад кожнага павета. Сойм праходзіў не толькі ў Вільню але і ў Брэсце, Менску, Гародня. Сойм выбіраў князя, аб'яўляў войны, вызначаў падаткі і г.д.

Радая- дзейнічаў пры князю ў якасці дарадчага органа. У склад паноў-рады ўваходзілі найбуйныя феадалы, якія займалі вышэйшыя дзярж пасады, а таксама вышэйшыя чыны царквы. З часам значэнне рады ў дзярж-ве ўзрасло і яна замест дарадчага зрабілася дзярж-венным органам.(князь не мог вырашаць пытанні внеш палітыкі, выдаваць законы, распараджацца фінансамі і г.д.).

Вышэйшыя службовыя пасады ў ВКЛ: Маршалакземский кіраваў на паседжаннях, соймах і радах, аб'яўляў рашэнні князя і радыя, кіраваў прыёмам замежных амбасадараў, рэгуляваў пропуск да князя просьбітаў.

Гетман(вышэйшы)-камандаваў ваеннымі сіламі дзярж-у.

Канцлер- кіраваў працай дзярж канцылярыі,пад яго пачаткам знаходзілася "метрыка ВКЛ"- дзярж архіў ВКЛ, захавальнік вялікай дзярж-веннага друку.

Подскарбий земскі -сачыў за ўсімі дзярж-веннымі выдаткамі.

У тэрытарыяльна-адміністрацыйным стаўленні ВКЛ падзялялася на ваяводствы, паветы, воласці. Упершыню ваяводствы ўведзены ў 1413г- Віленскае і Трокскае. Да 1569г- 8 ваяводстваў і 22 павета