55. Нарастанне крызісу савецкай сістэмы. Распад ссср, утварэнне снд. Абвяшчэнне суверэнітэту рб. Станаўленне незалежнасці рб ў 1991-1994 гг.

Фарміраванне ў рэспубліцы шматпартыйнасці стала сведчаннем дэмакратызацыі грамадства, рэалізацыі правоў грамадзян на аб'яднанне і стварэнне саюзаў, палітычных партый, грамадскіх аб'яднанняў. Працэс зараджэння і фарміравання новых партый быў немагчымы без збавення ад поўнаўладдзя Камуністычнай партыі. Рост грамадскага і палітычнага свядомасці насельніцтва прывёў да ўзнікнення ў 1989 г.. апазіцыйнага ў адносінах да КПБ грамадска-палітычнага руху пад назвай Беларускі народны фронт «Адраджэнне» (БНФ), які ў 1990г. узяў курс на заваяванне палітычнай улады.

Працэс фарміравання палітычных партый праходзіў вельмі павольна, а большасць якія ўзніклі партый заставаліся аб'яднаннямі вузкага кола аднадумцаў, якія не мелі шырокай падтрымкі народа. Разам з тым шматпартыйнасць азначала канец манаполіі КПСС (КПБ) на ўладу.

У 1991г. ў Маскве вярхушка партыйнага і ваеннага кіраўніцтва распачала спробу дзяржаўнага перавароту (жнівеньскі путч) з мэтай вярнуць жыццё грамадства на старыя даперабудоўныя пазіцыі. У сувязі з гэтымі падзеямі Вярхоўны Савет БССР 26 Жніўня 1991. прыняў пастанову аб часовым прыпыненні дзейнасці КПБ, якое было адменена ў 1993г.

У эканоміцы БССР у другой палове 1980-х гг. назіралася зніжэнне тэмпаў росту вытворчасці. Гэта азначала, што строга цэнтралізаваная дзяржаўная эканоміка вычарпала магчымасці свайго далейшага развіцця. Стала відавочнай неабходнасць карэнных пераўтварэнні ў эканоміцы. Аднак шляхі выхаду з эканамічнага крызісу не былі распрацаваны. Таму іх прыйшлося шукаць у спалучэнні адміністрацыйных метадаў кіравання эканомікай «зверху» з самакіраваннем «знізу» на месцах. Спачатку ўсе надзеі звязваліся з удасканаленнем планавага кіравання і павышэннем самастойнасці прадпрыемстваў.

Выхад з складанага эканамічнага становішча ўяўляўся ў перакладзе прадпрыемстваў на поўны гаспадарчы разлік і самафінансаванне. Пры гаспадарчым разліку даходы, якія атрымлівае прадпрыемства ад продажаў, пакрываюць яго выдаткі на вытворчасць гэтай прадукцыі. Пры самафінансаванні даходы прадпрыемства перавышаюць выдаткі, і. такім чынам, яно само зарабляе грошы і не мае патрэбы ў дзяржаўным фінансаванні. Аднак пераклад прамысловых прадпрыемстваў на поўны гаспадарчы разлік і самафінансаванне чаканых вынікаў не даў.

Галоўным дасягненнем эканамічнага развіцця БССР у другой палове 1980-х гг. стала пераарыентацыя з вытворчасці машын, станкоў, абсталявання на выпуск тавараў народнага спажывання. Упершыню гэтыя тавары па аб'ёме вытворчасці сталі выпускацца апераджальнымі тэмпамі.

Значна пагоршыўся стан сельскай гаспадаркі. Для забеспячэння насельніцтва харчовымі таварамі была ўведзена сістэма талонаў. У гэтых умовах больш настойліва стаў паднімацца пытанне аб неабходнасці пераходу да разнастайных формаў гаспадарання на зямлі. У 1991г. быў прыняты Закон «Аб сялянскай (фермерскай) гаспадарцы». Аднак фермерскіх гаспадарак у Беларусі было створана вельмі мала.

Эканамічнае становішча Беларусі рэзка пагоршылася ў сувязі з аварыяй на Чарнобыльскай атамнай электрастанцыі, якая адбылася 26 красавіка 1986. Эканамічны ўрон, нанесены Беларусі аварыяй, ацэньваўся ў той час, па падліках вучоных, у 32 гадавых рэспубліканскіх бюджэту. Радыеактыўнымі нуклидами апынулася забруджанай пятая частка тэрыторыі рэспублікі, на якой пражывала больш за 2 млн. чалавек, т. е. кожны пяты жыхар рэспублікі. З гаспадарчага абароту было выведзена 20% зямель.

Пошукі шляхоў пераадолення крызісных з'яў былі таксама звязаныя з заканадаўчым дазволам арэнды і індывідуальнай працоўнай дзейнасці. Урад распрацаваў праграму паступовага, не абмежаванага рамкамі часу пераходу да рынкавых адносінаў, пры якіх дзяржава выступае ў ролі рэгулятара рынку. Элементамі рынку ў рэспубліцы сталі ўвядзенне рынкавых коштаў на большасць тавараў і паслуг, станаўленне прадпрымальніцкіх, банкаўскіх і камерцыйных структур, правядзенне прыватызацыі - раздзяржаўлення, перадачы аб'ектаў з дзяржаўнай уласнасці ў прыватную.

Рух за дзяржаўны суверэнітэт Беларусі ў канцы 80-х — пачатку 90-х гг. XX ст. прадугледжваў карэннае пе-раўтварэнне Саюза ССР у сапраўды дэмакратычную права-вую дзяржаву, заснаваную надобраахвотным аб'яднанні раў-напраўных суверэнных рэспублік. 27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны Савет Беларускай ССР прыняўДэкларацыю абдзяржаўным суверэнітэце рэспублікі. Гэта азначала, што Беларусь выбрала ўласны шлях развіцця, хоць і не выключала магчымасці аб'яднання разам з іншымі рэспублікамі ў новы саюз. У сакаві-ку 1991 г. адбыўсярэферэндум (усенароднае галасаванне) па пытанні захавання абноўленага СССР. Больш за 3/4 удзель-нікаў рэферэндуму у 9 з 15 савецкіх рэспублік выказаліся за захаванне СССР. Вярхоўны Савет БССР прыняў пастанову, у якой адзначалася мэтазгоднасць уваходжання БССР у склад Саюза ССР з улікам яго абнаўлення.

Працэс падрыхтоўкі новага Саюзнага дагавора быў пры-пынены ў сувязі з падзеямі 1991 г. у Маскве, якія атрымалі назву жнівеньскага путчу — спробы дзяржаўнага пераваро-ту, накіраванага супраць палітыкі перабудовы. Путч пра-валіўся. Пасля гэтага рух за дзяржаўны суверэнітэт Беларусі значна паскорыўся.

Афармленне дзяржаўнай незалежнасці Рэспублікі Беларусь было звязана з практичным замацаваннем суверэ-нітэту рэспублікі. 25 жніўня 1991 г. было прынята рашэнне Вярхоўнага Савета БССР абнаданні канстытуцыйнага статусу Дэкларацыі абдзяржаўным суверэнітэце БССР, прыня-тай 27 ліпеня 1990 г. На наступны дзень, 26 жніўня 1991 г., быў приняты Закон «Аб забеспячэнні палітычнай і эканамі-чнай самастойнасці БССР». Згодназ ім усе прадпрыемствы, арганізацыі і ўстановы саюзнага падпарадкавання, што раз-мяшчаліся на тэрыторыі рэспублікі, пераводзіліся ва ўлас-насць Беларускай ССР. 19 верасня 1991 г. Вярхоўны Савет прыняў Закон аб назве Беларускай ССР, у адпаведнасці з якім яна пачала называцца «Рэспубліка Беларусь», а ў скароча-нымварыянце — «Беларусь». Была зацверджана новая дзяр-жаўная сімволіка: бел-чырвона-белы сцяг і герб «Пагоня». У маі 1995 г. на рэферэндуме большасць насельніцтва рэо публікі прагаласавала за ўвядзенне новых дзяржаўных сімва-лаў, якія існуюць і сёння.

8 снежня 1991 г. кіраўнікі Расійскай Федэрацыі, Украіны і Беларусі ваўмовах крызісу саюзнай улады і ўзмацнення руху саюзных рэспублік за суверэнітэт падпісалі ў Белавежскай пушчы Пагадненне аб спыненні існавання СССР і стварэнні Садружнасці НезалежныхДзяржаў (СНД). Гэтае пагадненне атрымала ў гісторыі назву «Белавежскага». Адначасова была прынята пастанова, якая скасоўвала Дагавор аб утва-рэнні СССР ад 1922 г. У склад СНД увайшлі 12 краін. Цэнт-рам СНД была вызначана сталіца Беларусі — г. Мінск.

3 аднаго боку, распад СССР прывёў да рэзкага падзення ўзроўню жыцця насельніцтва, да шматлікіх нацыянальных канфліктаў у рэгіёнах былога СССР, а з другога — садзейні-чаў афармленню незалежнасці рэспублік. Гэта падзея адбі-лася на лесе кожнага грамадзяніна, бо ў аснове СССР ляжалі глыбокі патрыятызм і дружба народаў савецкіх рэспублік.