35.Абвяшчэнне Беларускай народнай рэспублікі(бнр), тры ўстаўныя граматы, гістарычны лёс бнр.

У 1917г. пасля Лютаўскай рэвалюцыі на Беларусі ўзнікаюць больш 20 розных па свайму сацыйяльна-палітычнаму характару нацыянальных партый і арганізацый. Найбольш уплывовай і шматлікай з іх была Беларуская Сацыялістычная Грамада(БСГ). У ліпені 1917 г. партыі і арганізацыі ствараюць Беларускую Цэнтральную Раду (БЦР), якая у кастрычніку прымае назву Вялікая Беларуская Рада (ВБР).

У снежні 1917 з дапамогай наркамата па справах нацыянальнасцей РСФСР у Мінску склікаецца 1 усебеларускі з’езд, які па дамоўленасці павінен быў вырашыць пытанне аб самавызначэнні Беларусі на аснове савецкай формы дзяржаўнасці. На з’езде было звыш 1800 дэлегатаў. У палітычных адносінах гэта былі ў асноўным эсэры і члены БСГ. У сацыяльным плане пераважалі прадстаўнікі заможнага і сярэдняга сялянства, сярэдніх і ніжэйшых пластоў інтэлігенцыі, чыноўнікі.

Пасля таго,як вызначыўся намер з’езда ўтварыць са свайго складу орган краявой улады, кіраўніцтва Савета Народных камісараў Заходняй вобласці расцаніла гэта як контррэвалюцыйную спробу звяржэння ўстаноўленага ў выніку перамогі Кастрычніцкай рэвалюцыі грамадскага і дзяржаўнага ладу. Было вырашана разагнаць з’езд, што і было зроблена. Пасля разгону Рада старэйшын аб’явіла сябе Саветвм з’ехда, яго выканаўчым камітэтам. У першай устаўной грамаце, з якой выканком 21 лютага 1918 г. звярнуўся да белар.народа, гаварылася аб неабходнасці браць сваю долю ў свае ўласныя рукі, што бел.народ мае права на самавызначэнне.

9 сакавіка 1918 на пашыраным пасяджэнні выканкома Саветв усебеларускага з’езда была прынята 2-я Устанаўная грамата, у якой Беларусь абвяшчалася Народнай Рэспублікай.У грамаце абвяшчаліся дэмакратычныя свабоды: выбары, слова,друку, забастовак; 8-гадзінны рабочы дзень і інш. Выканком быў пераўтвораны ў Раду БНР, якая абвяшчаліся вышэйшай заканадаўчай уладай, Народны сакратарыят, назначаемы Радай, стаў выканаўчым органам.

Пасля заключэння Брэсцкага міру Рада павяла палітыку, накіраваную на ажыцяўленне поўнай незалежнасці Беларусі. 25 сакавіка на сесіі рады была прынята 3-я Устаўная грамата, у якой БНР абвяшчалася незалежнай і вольнай дзяржавай. БНР павінна абнять усе землі, дзе жыве і мае лічэбную перавагу бел.народ. Тым самым дэкларавалася незалежнасць ад расіі. Кіраўнікі Рады імкнуліся атрымаць падтрымку і прызнанне ад акупацыйных уладаў.

Была паслана тэлеграма германскаму імператару Вільгельму, у якой выказвалася падзяка за вызваленне Беларусі ад бальшавіцкага прыгнёту і анархіі. Гэта тэлеграма выклікала востры крызіс у самой Радзе, яе пакінулі эсэры, меньшавікі, яўрэйскія сацыялісты. Стаў распадацца народны сакратарыят. Крызіс прывёў да расколу і БСГ. У выніку ў Радзе сталі замацоўвацца кансерватыўныя сілы. Іх ўзначаліваў памешчык, дэпутат 1 У расійскай Думы Скірмунт.

Трэба адзначыць што не гледзячы на тэлеграмы, звароты, Германія тк і не прызнавала афіцыйна БНР.Пэўную самастойнасць Рада атрымала ў галіне культуры і адукацыі.Працавалі курсы беларусазнаўства. Сакратарыят правёў значную работу па адкрыццю нацыянальных школ. Шырока ажыцяўлялася выдавецкая справа. У Мінску адкрыўся Беларускі педагагічны інстытут. Працавалі Беларускі тэатр і іншыя ўстановы культуры.

Аднак увогуле кіраўніцтва БНР не мела больш менш значнай народнай падтрымкі. Існаваў жорсткі акупацыйны рэжым, насельніцтва вяло з ім партызанскую барацьбу і натуральна не магло сімпатызаваць кіраўніцтву БНР, якое шукала падтрымкі ў акупантаў.

Не магла здейсніць свае функцыі БНР і таму, што яе Рада абвясціла аб разрыве сувязей з Расіяй, не улічваючы настрою бел. Народа. Гэта рашэнне было прынята палітычнай нацыянальнай элітай без народнай падтрымкі. Тым не менш абвяшчэнне БНР, а затым утварэнне БССР – гэта працэсы аднаго накірунку, якія ў якасных адносінах істотна адрозніваліся.

БНР была спробай стварэння дзяржаўнасці на шляхах буржуазнага дэмакратызма. БССР – на шляхах стварэння дзяржавы працоўных у цесным саюзе з народамі Расіі, якія натхняліся ідэямі Кастрычніцкай рэвалюцыі.

36.26 кастрычніка 1917 г. ІІ Усерасійскі з’езд Саветаў прыняў Дэкрэт аб міры, у якім удзельнікі вайны заклікаліся да яе спынення і заключэння перамір’я. 9 лістапада генерал М. Духонін, які выконваў абавязкі Вярхоўнага галоўнакамандуючага, за адмову выконваць адпаведны загад Савецкага ўрада быў адхілены ад займаемай пасады. Новы галоўнакамандуючы М. Крыленка заклікаў салдат расійскай арміі са-мастойна заключаць перамір’е з праціўнікам.

27 студзеня 1918 г. аўстра-германскі блок запатрабаваў адказу на выказаныя ім умовы міру і, не дачакаўшыся яго, папярэдзіў аб аднаў-ленні наступлення на ўсіх франтах. 18 лютага 1918 г. аўстра-германскія войскі ажыццявілі пагрозу і за два тыдні захапілі велізарную тэрыторыю, значна больш за тую, на якую выказвалі прэтэнзіі ў снежні-студзені. На гэты раз новая савецкая дэлегацыя мусіла прасіць міру на значна больш цяжкіх умовах, які і быў падпісаны 3 сакавіка 1918 г. у Брэст-Літоўску. Згодна з ім, ад Расіі адыйшлі Польшча, Курляндыя, Літва, Ліфляндыя, Эстляндыя і большая частка Беларусі. На Каўказе да Турцыі адыходзілі Карс, Ардаган і Батум. Усяго Расія страціла тэ-рыторыю каля 1 млн км² з насельніцтвам больш за 50 млн. чалавек, яе армія і флот падлягалі дэмабілізацыі. Бальшавіцкі ўрад абавязаўся вы-плаціць Германіі 6-мільярдную кантрыбуцыю і дадаткова – 500-міль-ённую (у залатых рублях) кампенсацыю на панесеныя ёй страты.

27 жніўня 1918 г. быў падпісаны руска-германскі Дадатковы дага-вор, у адпаведнасці з якім немцы за матэрыяльную кампенсацыю аба-вязаліся пачаць эвакуацыю сваіх войск з занятых расійскіх тэрыторый.

Брэсцкі дагавор у лёсе беларускага народа асацыіруецца, найперш, з недальнабачнай палітыкай бальшавікоў па дасягненні міру, а таксама са спробай утварэння беларускай дзяржаўнасці.

12 кастрычніка ў Рызе быў падпісаны прэлімінарны (папярэдні) мірны дагавор. 18 кастрычніка ваенныя дзеянні былі спынены, а дыпламаты пры-ступіліся да кансультацый. ВРК БССР перадаў дэлегацыі РСФСР ман-дат на вядзенне перагавораў ад імя рэспублікі.

Мірны дагавор быў падпісаны 18 сакавіка 1921 г. у Рызе паміж РСФСР і ЎССР, з аднаго боку, і Польшчай, – з другога. Рыжскі дага-вор замацоўваў уваходжанне Заходняй Украіны і Заходняй Беларусі, дзе пераважала непольскае насельніцтва, у Польшчу і ўсталёўваў но-вую дзяржаўную мяжу. РСФСР і ЎССР узялі абавязацельства запла-ціць Польшчы 30 млн руб. золатам як прызнанне «актыўнага ўдзелу Польскай Рэспублікі ў гаспадарчым жыцці былой Расійскай імперыі». Акрамя таго, РСФСР і ЎССР пагадзіліся вярнуць Польшчы навуковыя і культурныя каштоўнасці, вывезеныя с тэрыторыі Рэчы Паспалітай.

Нягледзячы на юрыдычнае правільнае аформленне, Рыжскі мір апынуўся такім жа грабежніцкім, як і Брэсцкі. Этнічная тэрыторыя ўкраінцаў і беларусаў апынулася падзеленай, а яны самі апынуліся на правах нацыянальных меншасцяў.

Кастрычніцкая рэвалюцыя, грамадзянская вайна і замежная ін-тэрвенцыя прымусілі выклікалі ад’езд з савецкіх рэспублік каля 2 млн чал, у тым ліку з Беларусі – 122 тыс. Цэнтрамі беларускай палітычнай эміграцыі размяшчаліся, як правіла, у буйнейшых гарадах еўрапейскіх дзяржаў – Вільні, Коўне, Рызе, Рэвелі, Празе, Варшаве, Берліне. Ас-ноўную масу гэтых эмігрантаў складалі дзеячы БНР, беларускія эсэры, сацыял-дэмакраты, сацыялісты-федэралісты і ўсе тыя, хто праследа-ваўся бальшавікамі.

Пасля эвакуацыі германскіх войск з Беларусі, тыя, хто не прымаў Савецкую ўладу, былі вымушаны падалася ў Коўна, сталіцу тагачаснай Літвы, дзе ўжо пражывала каля 45 тыс. беларусаў. Літоўскі ўрад, зацікаўлены ў іх сумеснай з беларусамі барацьбе супраць бальшавікоў і польскіх інтэрвентаў, пайшоў на ўтварэнне Міністэрства беларускіх спраў. Гэта арганізацыя, складзеная з дзеячаў БНР, зрабіла шмат для абароны інтарэсаў сваіх землякоў. У прыватнасці, з яе ўдзелам было заснавана акцыянернае беларускае выдавецтва "Таварыства імя Фран-цішка Скарыны". У Коўна дзейнічала замежнае Бюро ЦК БПС-Р.

Пасля таго, як Літве была перададзена Вільня і Віленскі край, дзейнасць беларускай эміграцыі стала абмяжоўвацца. З-за адмовы дзе-ячаў БНР прызнаць Віленшчыну часткай Літвы, мясцовыя ўлады пры-мусілі эмігрантаў у канцы 1923 г. пакінуць краіну. З пераходам Вільні пад юрысдыкцыю Польшчы важную ролю ў эмігранцкім асяроддзі і ўсёй беларускай дыяспары адыгрывалі Беларускі Нацыянальны камі-тэт; Беларускі культурна-асветніцкі цэнтр, Выдавецтва беларускіх кніг і часопісаў ("Беларускі сцяг" "Крывіч")

Дагавор РСФСР з Латвіяй ад 11 жніўня 1920 г. абавязала прыпыніць дзейнасць антысавецкіх арганізацый, неўзабаве таму ўрад БНР і яго дыпламатычныя місіі мусілі пераехаць у Літву (Каунас). Але існаванне беларускай палітычнай эміграцыі не забаранялася. Так, 20 кастрычніка 1920 г. з іх удзелам адбылася канферэнцыя з мэтай утварэння аб’яднанага нацыянальнага блоку. На пачатку 1920-х гг. у Латвіі скла-лася буйная беларуская дыяспара. У 1924 г. тут з’явіліся асветніцкія таварыствы – "Рунь" і "Беларуская хата". Беларускія інтэлігенты здо-лелі наладзіць працу 4 беларускіх школ, 1 гімназіі і выхад часопіса "Школа і жыццё". Тут жа дзейнічала Беларускае навукова-краязнаўчае таварыства і выходзіла газета "Голас беларуса". Неспрыяльная беларускім эмігрантам палітыка прымушала іх дамагацца культурнай аўтаноміі. Але ў 1934 г. з прыходам да ўлады дыктатара К. Ульманіса амаль усе беларускія арганізацыі перапынілі сваё існаванне.

З пачатку 1920-х і да канца другой сусветнай вайны буйнейшым цэнтрам эміграцыі і месцам размяшчэння кіраўніцтва БНР з’яўлялася сталіца Чэхаславакіі – Прага. Тут у верасні 1921 г. была склікана нацыянальна-палітычная канферэнцыя. 37 яе ўдзельнікаў пацвердзілі акт ад 25 сакавіка 1918 г. аб незалежнай БНР, салідарызаваліся са слуц-кімі паўстанцамі і выказалася супраць Рыжскага міру. У Празе гру-поўка нацыянальных сіл адбывалася вакол культурных таварыстваў імя Ф. Скарыны (часопіс "Іскры Скарыны») і «Сокал».

У кастрычніку 1925 г. у Берліне адбылася II Беларуская нацыя-нальная нараду з удзелам прадстаўніка БССР Дз. Жылуновіча. Канфе-рэнты прызналі Мінск «адзіным цэнтрам нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння Беларусі». Асобныя дзеячы засталіся ў Празе, гуртуючыся вакол Рады БНР пад старшынствам П. Крэчэўскага. Тут жа застава-лася пячатка і дзяржаўны архіў.

37.Пытанне аб утварэнни Беларускай дзяржавы после спробы стварэння БНР не самими белар. А цэнтральным Камитэтам расийикай партыи и пар. Камисатыраятам на справах нацыянальна савв. Расии. 31 студзеня 1918- быу створаны Чарвяковым 30 снежня 1918пау наглазах канферэнцыи РПБк якое адбылося у Смоленску было вырашена аб. ССРБ

38. Ужо ў першай палове 1920-Х гг. склаліся асноўныя рысы той грамадска-палітычнай сістэмы, якая праіснавала аж да пачатку 1990-х гг. Ас-аову яе афіцыйна складалі саветы, што было заканадаўча замацавана Канстытуцыямі СССР і БССР. Кіруючая роля адвэдзілася Камуністычнай партыі як авангарду савецкага народа. Надзейным памочнікам і рэзервам Кампартыі быў Усесаюзны ленінскі камуністычны саюз моладзі (ВЛКСМ).

Савецкую палітычную сістэму дапаўнялі шматлікія гра-мадскія арганізацыі (маладзёжныя, студэнцкія, абаронныя, спартыўныя, творчыя, навуковыя, па інтарэсах і інш.). Яны ставілі розныя задачы, выкарыстоўвалі розныя формы работы, але выконвалі адну функцыю — выхаванне мас у духу камуністычнай ідэалогіі. Такая сістэма забяспечвала ўстой-лівасць палітычнага рэжыму.

Пачатак 1920 х гг. характарызаваўся ў Беларусі палітычнай нестабільнасцю.

У сакавіку 1921 г. заявіў аб самароспуску Бунд, 418 чле-наў якога ўступілі ў КП(б)Б. Некалькі пазней самараспусці-лася і Яўрэйская камуністычная партыя — Паалей Цыён.

Жорсткая барацьба разгарнулася паміж КП(б)Б і ўплыво-вай, асабліва сярод сялянства, Беларускай партыяй сацыялі-стаў-рэвалюцыянераў (БПС-Р), якая ўлетку 1920 г. налічвала больш за 20 тыс. членаў. Пад яе кантролем дзейнічаў саюз моладзі, у якім было 10 тыс. чалавек. Неабходна адзначыць, што на момант III з'езда КП(б)Б, які адбыўся ў лістападзе 1920 г., у яе радах налічвалася 1,7 тыс. чалавек, амаль у 12 разоў менш, чым у БПС-Р. Аднак супрацоўніцтва паміж імі не атрымалася. Лідэры БПС-Р адмовіліся падпісаць "Дэк-ларацыю аб абвяшчэнні незалежнасці Сацыялістычнай Са-вецкай Рэспублікі Беларусі", якая не адпавядала поглядам партыі эсэраў.

Бальшавікі скарысталі сваё становішча кіруючай партыі. У лютым 1921 г. органы Надзвычайнай камісіі (ЧК) арышта-валі 860 найбольш актыўных функцыянераў і членаў БПС-Р, у тым ліку членаў ЦК і Мінскага губкома партыі эсэраў. Усе арыштаваныя былі перапраўлены на тэрыторыю Заходняй Беларусі, якая знаходзілася пад уладай Польшчы, і дзе партыя эсэраў разгортвала ўзброеную барацьбу супраць палякаў. Тых жа, хто заставаўся на тэрыторыі ССРБ, ставілі на ўлік, вялі за імі тайны нагляд.

У верасні 1920 г. адбыўся I Усебеларускі з'езд Камуністыч-нага саюза моладзі, на якім прысутнічалі 40 дэлегатаў ад 3 тыс. чалавек. Больш за палову дэлегатаў з'езда складалі члены і кандыдаты ў члены КП(б)Б. Да сярэдзіны 1920 х гг. усе гэтыя арганізацыі не без удзелу партыйных органаў і ЧК спынілі сваю дзейнасць.

у другой палове 1920-х гг. поспехі ў ажыццяўленні палітыкі беларусізацыі началі разглядацца як умаца-ванне і пашырэнне беларускага нацыяналізму. Так, на XI з'ездзе КП(б)Б (лістапад 1927 г.) заяўлялася, што неабходна пашыраць беларусізацыю і весці рашучую барацьбу з нацыянал-дэмакратызмам, які ў мінулым быў прагрэсіўнай з'явай, але ва ўмовах дыктатуры пралетарыяту набыў контррэвалюцыйны характар.

Пачаткам палітычных рэпрэсій у Беларусі можна лічыць праследаванні розных катэгорый насельніцтва падчас Гра-мадзянскай вайны і ў 1920 н гг. Каля вытокаў палітычных рэпрэсій у савецкі час стаялі У. Ленін і Л. Троцкі, затым іх пераемнікам стаў I. Сталін.

Сваю ідэалогію і дакладна распрацаваны механізм палі-тычныя рэпрэсіі ў СССР набылі менавіта ў 1930-я гг. Ідэала-гічным абгрунтаваннем з'явіўся тэзіс I. Сталіна, што па меры пабудовы сацыялізму класавая барацьба будзе абвастрацца.

Галоўныя мэты палітычных рэпрэсій — аслабіць супра-ціўленне таталітарнаму рэжыму, які склаўся да гэтага часу, і ўмацаваць яго, выявіць і асудзіць "ворагаў народа", якія займаюцца шкодніцтвам, што перашкаджае хуткаму і пас-пяховаму рух па шляху пабудовы сацыялізму. "Рэпрэсіі ў галіне сацыялістычнага будаўніцтва, — лічыў I. Сталін, — з'яўляюцца неабходным элементам наступленяя".

Палітычныя рэпрэсіі, шматлікія кампаніі выкрыцця "во-рагаў народа" акрамя фізічнага вынішчэння рэальных ці ўяў-ных праціўнікаў таталітарнага рэжыму мелі не менш жудас-ны маральны вынік. Склалася атмасфера падазронасці, дано-саў, ідэалагічнага ўціску, маральнага прымусу, самаўніжэн-ня і хлусні на самога сябе, каб захаваць жыццё сваё і сваіх блізкіх. Архіўныя матэрыялы захоўваюць многія тысячы "па-каяльных паказанняў", у тым ліку Я. Коласа, Я. Купалы, іншых відных палітычных, дзяржаўных дзеячаў БССР. Гэта была маральная трагедыя сумленных і шчырых людзей.

Усе арыштаваныя былі размеркаваны па арганізацыях: "Арганізацыя правых" (кіруючыя работнікі партыйных і са-вецкіх органаў), "Бундаўска-сіянісцкая арганізацыя", "Нацыянал-фашысцкая арганізацыя", "Трацкісцка-зіноўеўская арганізацыя", "Шпіёнска-паўетанцкая арганізацыя", "Эсэраўская арганізацыя". Было асуджана болыы за 2 570 чалавек, у тым ліку такія відныя кіраўнікі рэспублікі, як старшыні СНК БССР М. Галадзед і Д. Валковіч, сакратар Савета нацы-янальнасцей ЦВК СССР А. Хацкевіч, сакратары ЦК КП(б)Б М. Гікала, В..Шаранговіч, старшыня ЦВК БССР А. Чарвякоў і многія іншыя кіруючыя работнікі партыйнага, савецкага і гаспадарчага апарату рэспублікі. Ііа колькасці асуджаных гэт самая буйная "справа", сфабрыкаваная НКУС БССР. Абса лютная большасць асуджаных загінула ў сталінскіх канцлагерах. У 1955—1989 гг. большасць з іх была рэабілітавана.

У выніку палітычных рэпрэсій, чысткі, праверкі і абмену партдакументаў колькасць членаў і кандыдатаў у члены КП(б)Б скарацілася з 65 040 чалавек у 1933 г. да 24 549 чалавек у чэрвені 1937 г. У 1933—1936 гг. прыём у партыю не праводзіўся.

Новы ўздым хвалі рэпрэсій адбыўся ў 1939— 1940 гг. пасля ўваходжання Заходняй Беларусі ў склад БССР.

Разам с тым варта паставіць пытанне: ці ўсе рэпрэсірава ныя ў 1920—1930-х гг. былі бязвінна пакараны? Безумоўві не. Былі і шкоднікі, і шпіёны, і дыверсанты. Але сапраўднымі ворагамі народа былі тыя партыйныя, савецкія, ваенныя работнікі, кіраўнікі карных органаў, хто арганізоўваў масавы палітычны тэрор. У Беларуеі гэта першы сакратар ЦК КП(б)Б К. Гей, старшыні АДПУ — НКУС Б. Берман, Л. Закоўскі, I. Ляплеўскі, А. Наседкін, Р. Рапапорт і многія іншыя. Яны зрабілі сваю чорную і брудную справу, а затым і самі сталі над дула рэвальвера сваіх учарашніх паплечнікаў. Пазней наступіла і іх чарга развітацца з жыццём.

Ваенны камунизм	НЭП
-харч разверстка -забарона свабоднага гандлю -нацыянальнасць усей прамысловасци и забарона прав прапрыемства -урауняльны пранцып аплаты працы (ураунилавка) -ужыванне камандна-администрат метадау ктравання	-харч падатак -свабодны гандаль дазволен -дазвол дробнай прыват укоснасци и дазвол замеж капиталу -увядзенне савецкага чырвонцу -свабодны выбар землекарыстання и развицце сельска-гаспадарч кааперацыи -розныя формы аплаты працы -выкарыстанне таварна грашов адносин, гаспадарчага разлику

39.Эканамичнае развице бел. у 20-30г. зяуляецца тое щто у гэты перыяд у рамках агульна савец. эканам. палитыки праводзиуся цэлы шэраг рэформ и пераутварэнняу. З 1918г па 1920г праводзилася палитыка «ваеннага камунизма»-над звычайна-эканам палитыки часоу грамад вайны, аднак ваены камунизм паказау сваю недасканальнасць и прывеу не тольки да яшчэ большага паглыблення крызису але и да росту незадаволеннасци сав уладай у лют сакавику 1921г найбольш яскрава гэта выяв у кращтацким выступленни. На 10 зездзе КПБ у 1921г было прынята рашэнне аб змене ваеннага камунизма на НЭП

Асабливасци НЭПа на беларуси:

1)праходзиу ва умовахдзярж будауництва(2 узбуйненни БСС 1924-1926)

2)больш хуткае аднауленне сельск гаспадарки, чым у Расии

3)распасюджанне хутарских гаспадарак. Утварэнне ТАЗау и гандлевых кааператывау

4)ликвидацыя розных грашовых адзинак якия мели месца быць на памежных тэр Беларуси

5)пераважны рост дробнай прамысловасци пакольки не было сыравин для буйной, многия прапрыемства были пераведзены на асобныя абеспеч

Да 1927г узровень дробнай прамысловасци дасягнуу да ваеннага. Элетрыфикацыя Бел да сяр 20г на тэр Бел было пабудова больш за 20 элект станцый, буйнейшая была ДРЭС.

Днак пакольки НЭП идэал не супадау з палитыкай партыи и рпаводзиу да фармиравання маемаснагасослоення гроднод и фармиравання новага класса нэпманау то з канца 20г ен быу згорнуты, а у адносинах да значн частки капит якия были яскравыми прыхильниками НЭПа пачалися рэпрэсии як и да фармиравання новага класса нэпманы

40. Першая сусветная вайна, рэвалюцыі 1917 г., а таксама нямец-кая і польская акупацыі Беларусі пакінулі разбуральны след у яе на-роднай гаспадарцы. У канцы 1920 г. з былой БССР узору 1 студзеня 1919 г. засталося толькі 6 паветаў Мінскай губ., з плошчай 52,3 тыс. кв км з насельніцтвам каля 1 600 тыс. чал. З 715 прадпрыемстваў заста-лося толькі 235, большасць з якіх з-за адсутнасці сыравіны і паліва не працавалі. Аб’ём выпуску прадукцыі скараціўся ў 5 разоў. Чыгунач-ны і рачны транспарт амаль не дзейнічалі. На пачатку 1921 г. у БССР налічвалася каля 30 тыс. рабочых. У сельскай гаспадарцы пасяўныя плошчы скараціліся на трэць, колькасць коней – да 80%, буйнарагатай жывёлы – 65% ад даваеннага ўзроўню. Пакупная здольнасць рубля на 1 студзеня 1920 г. зменшылася ў 2 420 разоў.

Другім фактарам, які абумовіў гаспадарчую разруху, з’яўляліся наступствы так званай палітыкі ваеннага камунізму.

Першыя крокі да выхаду з крызісу вызначыў X з’езд РКП(б) (1921). Так, у адпаведнасці з яго пастановай 23 сакавіка ЎЦВК выдаў дэкрэт аб пераходзе ад харчразвёрсткі да харчпадатку, у адпаведнасці з якім яго аб’ём складаў прыкладна чацвёртую-пятую частку ад раней-шага, прычым, рэштку прадукцыі дазвалялася прадаваць на рынку па вольных цэнах.

Так, у 1923-1928 гг. 25 % сялянскіх гаспадарак з дапамогай дзяржавы перасялілася на хутары. Асноўнай цяжкасцю для сялян была дарагоўля прамысло-вых тавараў, асабліва прылад працы. У 1923 г. на выручку за продаж сваёй прадукцыі ён мог набыць тавараў у 7 разоў менш, чым да вайны.

Першыя поспехі ў сельскай гаспадарцы стваралі спрыяльныя ўмо-вы для развіцця прамысловасці. Паступленне сыравіны, ажыўленне рынку і прыватнай ініцыятывы дазволілі забяспечыць паступовы ўз-дым прадпрыемстваў. У 1926–1927 гг. быў завершаны працэс аднаў-лення прамысловасці, а прадукцыйнасць працы пераўзышла даваен-ны ў 1, 8 раза. Таму паспрыяла змена ў форме і памерах заробку, які перайшоў ад пайковага да грашовага вылічэння.

У той самы час цяжкасці аднаўлення прадпрыемстваў і іншыя фактары не маглі не паўплываць на вялікі сабекошт іх прадукцыі, якая мела праблемы са збытам, у той час як сяляне не хацелі прадаваць прадукты і сыравіну па заніжаных цэнах.

У ліку цяжкасцяў гэтага перыяду варта назваць недахоп спецыя-лістаў, беспрацоўе (да 100 тыс.), адносна слабы ўзровень сыравіннай базы, неразвітасць энергетыкі. Дзяржаўны сектар, асабліва ў сельскай гаспадарцы, у многім саступаў прыватнаму. Але ва ўмовах захавання за Савецкай уладай вызначальных палітычных рычагоў спаборніцтва паміж імі толькі стымулявала агульны стан развіцця эканомікі. У цэ-лым ленінская ідэя выкарыстання элементаў капіталістычнага рынку ў інтарэсах сацыялізма дала плённыя вынікі. Свабода таварна-рыначных адносін, грашовая рэформа фінансаў, зацікаўленасць у выніках працы, дапамога Расіі і іншых саюзных рэспублік абумовілі паспяховае ад-наўленне і далейшае развіццё эканомікі БССР.

Курс УКП(б) на індустрыялізацыю быў ухвалены беларускай партарганізацыяй і прыняты для выканання. Па прычыне пераважна аг-рарнага характару яе эканомікі, адсутнасці металаапрацоўкі і радові-шчаў карысных выкапняў, з-за праблемы кадраў, немэтазгоднасці раз-мяшчэння буйной вытворчасці паблізу ад граніцы і інш. індустрыялі-зацыя ў рэспубліцы пачыналася з развіцця традыцыйных, перапрацоў-чых заводаў і фабрык і будаўніцтва новых прадпрыемстваў.

У БССР фiнансаванне iндустрыялiзацыi адбывалася, у першую чаргу, за кошт саюзнага бюджэту. У 1926-1928 гг. на рэспубліканскі рахунак паступіла больш 19 млн руб. Пэўны прыток валюты даваў беларускі экспарт лесаматэр’ялаў, смалы, ільносемя, сушаных грыбоў, лекавых траў. У ходзе рэалiзацыi аблігацый дзяржаўнай пазыкі сярод насельніцтва Беларусі было сабрана 139 млн руб.

Індустрыялізацыя разгортвалася ў межах пяцігадовых планаў. Першы з іх прыпадаў на 1928/29-1932/33; другі – на 1933/34-1937/38, трэці – на 1938/1942 гады. Галоўнай задачай першай пяцігодкі ў БССР з’яўлялася нарошчванне прамысловых магутнасцей і рэканструкцыя ўсёй народнай гаспадаркі. З гэтай нагоды планавалася павялічыць фонды дзяржаўнай прамысловасці ў 4, 4 разы (ва ўсім СССР – у 2, 9).

Адным з важнейшых вынiкаў пяцiгодкi стала перавага аб’ема пра-мысловай прадукцыi над сельскагаспадарчай. З аграрнай рэспублiка стала ператварацца ў iндустрыяльна-аграрную. У БССР з’явіліся ма-шынабудаўнічая, хімічная і іншыя галіны вытворчасці. Колькасць спе-цыялістаў з тэхнічнай адукацыяй у параўнані з 1920 г. вырасла больш чым у 40 разоў. Важным сацыяльным вынікам стала ліквідацыя капі-талістычных элементаў і знікненне беспрацоўя.

Выкананне другога пяцігадовага плану (1933–1937) у БССР так-сама адбывалася ва ўмовах фарсіравання яго тэмпаў. Нягледзячы на слабае тэхнічнае забеспячэнне – у 1932 г. дзейнічала толькі 5 экскава-тараў, 61 кран, 98 бетонамешалак, 70 трактароў, 33 аўтамабiлі – пра-цоўныя Беларусі амаль удвая павялічылі аб’ём прамысловай вытвор-часці. Увайшлi у строй буйнейшы ў краiне Крычаўскi цэментны, Го-мельскi па вырабу шкла, Магiлёўскiя аўтарамонтны i трубалiцейны заводы, Аршанскi iльнокамбiнат. За другую пяцігодку ў 2,5 раза павя-лічылася вытворчасць электраэнергіі. Была створана паліўная прамы-словасць на базе здабычы і машыннай апрацоўкі торфу. Буйная пра-мысловасць стала аказваць вызначальны ўплыў на ўсю гаспадарку.

У 1938 г. працоўныя БССР прыступіліся да рэалізацыі трэцяга пя-цігадовага плана, які прадугледжваў павелічэнне агульнага аб’ёму ва-лавой прадукцыі прамысловасці ў 3,5 раза. Пачатак Айчыннай вайны не дазволіў выканаць трэцюю пяцігодку. Але і за адведзены час са-цыялістычнага будаўніцтва 1929-1940 гг. беларускія рабочыя пабуда-валі і рэканструявалі 1863 прадпрыемстваў. З’явіліся новыя галіны прамысловасці – станка- і машынабудаўнічая, цэментная.

Адпаведных перамен патрабавала і сельская гаспадарка. Але пе-ракосы ў цэнавай палітыцы выклікалі нежаданне сялян прадаваць хлеб дзяржаве. У 1927 г. у краіне ўзнік крызіс хлебанарыхтовак, які ставіў пад пагрозу планы індустрыялізацыі, бо збожжа ўяўляла сабой адну з крыніц валютных паступленняў ад яго продажу на экспарт. Але дзейснага сродку прымусіць селяніна прадаваць прадукцыю па выгод-ных дзяржаве цэнах плёну не прыносіла. Павышэнне падаткаў на за-можныя гаспадаркі праблемы не здымала, бо іх было няшмат, як і кал-гасаў, здольных забяспечыць дзяржаву танным хлебам.

Сялянскія гаспадаркі Беларусі суцэльнай калектывізацыі не пад-лягалі, тым не менш партыйныя энтузіясты на чале з першым сакратаром ЦК КП(б)Б К. Геям даслалі тэлеграму ў Маскву з патрабаваннем уключыць Беларусь у спіс раёнаў, дзе належыла правесці калектывізацыю ў першую чаргу.

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны, без уліку заходніх раёнаў – у калгасы было аб’яднана 93, 4 % гаспадарак і 96, 2 % пасяўных пло-шчаў. У канцы 1940 г. у БССР было 10 165 калгасаў і 92 саўгасы.

Такім чынам, у эканамічным плане дзяржава атрымала хлеб для ажыццяўлення індустрыялізацыі, але не за кошт павышэння прадук-цыйнасці працы калгаснікаў, а за кошт яе нізкай аплаты. У сацыяль-ным плане кулацтва было фізічна знішчана і перастала існаваць як клас. З гаспадароў-аднаасобнікаў утварылася новая сацыяльная су-польнасць – калгаснае сялянства.

41.Беларусизацыя-гэта палитыка нацыянальна-дзяржаунага и нацыянальна-культурнага будауництва у БССР у 1920-я гады.Яе вытоки у беларуским вызваленчым руху и идэях беларускага нацыянальнага адраджэння.Першыя кроки у ажыццяуленни беларусизацыи были зроблены выдатными дзеячами беларускай культуры (Купала,Колас,Цетка,Гарэцки,Багданович) яшчэ у пачатку 20 ст.Иницыятарами и аутарами гэтай палитыки у БССР были Чарвякоу,Жылунович,Игнатоуски,Бурбис,Балицки,Тарашкевич.Правядзенню яе спрыяли рашенни ВКП(б) па нацыянальнай палитыцы у пачатку 1920 гг.У 1921 г. адкрыуся БДУ,а у 1922 г.-Инстытут беларускай культуры,дзейничали курсы беларусазнауства для падрыхтоуки мастакоу.Афицыйны курс на ажыццяуленне беларусизацыи пачауся з 1921 года пасля прыняцця праграмы нацыянальна-культурнага адраджэння.У шыроким сэнсе пад беларусизацыяй разумелася:

1.Развицце беларускай культуры:стварэнне школ,тэхникумау,ВНУ на бел мове навучання,адкрыцце культурна-асветных устаноу,развицце бел литаратуры,выданне на бел мове книг,газет,часописау,разгортванне навукова-даследчай работы па вывучэнню гисторыи Бел.

2.Вылучэнне беларусау на партыйную,савецкую,прафесийную и грамадскую работу.

3.Перавод усяго справаводства и часцей Чырвонай Армии на бел мову.

Выключная увага у гэтыя гады надавалася навуковаму даследванню бел мовы,яе нарматыунасци,распрацоувалася навуковая тэрминалогия.У вынику правадзимай нацыянальнай палитыки было утворана Бел дзяржаунае выдавецтва,пашырауся бел книжны и перыядычны рух,выдавалися працы па актуальных праблемах гисторыи,мастацтва,грамадскай думки и эканомики Бел.У 1928 г 80% школ пераведзена на бел мову навучання.Разам з тым,были школы для прадстауникоу нацыянальных меншасцей,выкладанне у школах краины вялося на 8 нац мовах.Да канца 1920 гг было амаль цалкам пераведзена на бел мову справаводства у дзяржауных и партыйных органах.Шмат дзеячоу бел эмиграцыи прыняли запрашэнне урада БССР вярнуцца на Беларусь для нацыянальна-культурнай працы.Але назиралися супярэчнасци у працэсе беларусизацыи,якия мели суб`ектыуныя и аб`ектыуныя прычыны.Да беларусизацыи негатыуна ставилися русификаваныя чыноуники,не зауседы добра працавали курсы,не хапала падручникау,квалификаваных выкладчыкау.Замест паляпшэння умоу па вывучэнню мовы,узмацненню растлумачальнай работы з боку партыйных и савецких органау распаусюджвалися метады адменистравання и камандвання.У канцы 20 гг ва умовах стварэння камандна-бюракратычнай систэмы и разгортвання кампании супраць так званых нацыянал-дэмакратау,пачауся паварот да фактычнага згортвання палитыки беларусизацыи.Культура у Сав Бел у 20-30 гг развивалася пад уплывам беларусизацыи.Паступова складвалася новая систэма агульнай адукацыи,якая павинна была ликвидаваць неписменнасць.У пач 1930 гг БССР ажыццявила пачатковы усенавуч,у сяр 1930 гг перайшли да усеагульнай семигадовай адукацыи у гарадах,пашырыли яе у сельскай мясцовасци.Спецыяльную прафесийную падрыхтоуку ажыццяуляли 3 тыпы навучальных устаноу:прафесийна-тэхничная школа,тэхникум,инстытут.З мэтай паскоранай падрыхтоуки дзяцей,рабочых и сялян для паступлення у ВНУ пры апошних арганизоувалися рапфаки.Систэма народнай адукацыи перайшла на бел мову навучання.Развицце бел навуки началося з заснавання Инстытута бел культуры,яки потым быу рэарганизаваны у Акадэмию навук Бел.Навуковай працай займалися таксама выкладчыки ВНУ.Гэтыя годы стали важным этапам у станауленни бел савецкай навуки,были утвораны и разгорнуты першыя навучальныя установы,фармиравалися кадры вучоных,мелися значныя дасягненни у галине гуманитарных,биялагичных,с/г и инш.Але з боку партыйных и дзяржауных улад усе больш пачала нарастаць рэгламентацыя у развицци навуки,ахвярами рэпрэсии стали многия таленты.Литаратура у гэтыя часы развивалася вельми бурна.У яе прыйшли маладыя таленавитыя творцы:Чарот,Дубоука,Чормы,Зарэцки,Крапива.Пачали выходзиць часописы «Полымя»,»Маладняк»,»Узвышша»,утварылися литаратурна-мастацкия арганизацыи «Маладняк»,»Узвышша»,»Полымя»,»Проблиск» и инш.Сярод литаратурных жанрау даменавала паэзия ,якая апавяла новую камунистычную будучыню.У творчасци Купалы,Коласа,Дубоуки и инш працягвали гучаць тэмы дарэвалюцыйнага жыцця бел народа.Некальки хваль рэпрэсий 1930 гг нанесли вяликую шкоду развиццю лит.Вызначаныя годы адзначаны станауленнем бел тэатра.У 1920 г распачау працу арганизаваны Ждановичам Бел дзяржауны тэатр (цяпер Нацыянальны акадэмичны тэатр имя Я.Купалы),Бел трэци дзяржауны тэатр,Други Бел дзяржауны тэатр (Бел тэатр имя Я.Коласа). У 1920-30 гг узникли новыя калектывы у Минску,абласных цэнтрах и калгасна-саугасныя тэатры.Найбольшых поспехау тэатры дасягнули у пастаноуках п`ес пра гистарычнае минулае,на тэмы бел фальклору,класичнай драматургии.Падзеяй стала пастаноука актуальнай сатырычнай камедыи Крапивы «Хто смяецца апошним».У фармираванни бел жывапису савецкага перыяду выдатную ролю адыграли Станюта,Шаучэнка,Кудрэвич,Хрусталеу,Драздович и инш.

42.Пасля падписання 18 сакавика 1921г Рыжскага мирнага дагавора да Польшчы адышла значная частка тэрыторыи Бел.Мяжа з Польшчай прайшла за 30км на захад ад Минска.За ССРБ захавалися тольки 6 паветау былой Минскай губернии.На далучанай тэрыторыи Заходняй Бел быу уведзены новы администрацыйна-тэрытарыяльны падзел,утворана 29 паветау,якия уваходзили у 4 ваяводствы:Навагрудскае,Виленскае,Палескае и Беластоцкае.Паветы падзялялися на гмины.Тэрыторыя Заходняй Бел у Польшчы атрымала назву Крэсы Усходния.На гэтай тэрыторыи пражывала каля 4,6млн чалавек и 70% з их складали беларусы.У гэты час у 26г у вынику ваеннага пераварота да улады прыйшоу Ю.Пилсудски.Ен устанавиу ваенна-аутарытарны рэжым,а на далучанай тэрыторыи Заходняй Бел пачау праводзиць палитыку санацыи.На бел землях распачынае сваю дзейнасць тайная польская палицыя,якая называецца дэфензива.Уводзицца шматликая колькасць судоу,пачынае праводзицца карная аперацыя супраць палитычных апанентау.У 1934г для палитычных апанентау быу створаны канцэнтрацыйны лагер у Бярозе Картускай.Упрамысловасци и с/г Польшча разглядала Бел у якасци аграрна-сыравиннай прыдатка.У параунанни з Усходняй Бел,дзе вялася индустрыялизацыя,у Заходняй Бел прамысловасць была у 9 разоу менш.Развивалася дрэваапрацоука,легкая и харчовая прамысловасць,у Пинску працавау запалкавы камбинат,тытуневая фабрыка у Гродне.Высоким заставауся узровень беспрацоуя.На Заходняй Бел адбывауся крызис 29-30гг.У гэты час павышаюцца цэны и знижаецца зарабатная плата.У 1931г 85% насялення Заходняй Бел жыло у весцы,79% было занята с/г,а у аграрным сектары панавала буйное памешчыцкае землеуладанне.У 1925г сейм прыняу закон аб ажыццяуленни зямельнай рэформы,праводзиуся шэраг мерапрыемствау:

1.парцэляцыя-продаж зямли дробными надзелами,якия з`яулялися часткай памешчыцкай ци дзяржаунай маемасци.

2.камасацыя-насаджэнне хутароу и ликвидацыя цераспалосицы.Асабливасць:жыцце на хутары патрабуе вяликих матэрыяльных выдаткау,таму пры ей значная частка сялянских зямель адыходзиць да асадникау и булакоу.

3.ликвидацыя сэрветутнага права.

4.насаджэнне асадникау.

Да 1930г на тэрыторыи Бел пасялилася 4434 асадника.Асноуная задача,якая ставилася польским урадам перад асадниками гэта кантроль за мясцовым насяленнем,антыпольскими настроями и апора польскага ураду.Цяжкия умовы пражывання у Заходняй Бел выкликали хвалю эмиграцый.З 25-38гг тольки з трох ваяводствау эмигрыравала 78100 чалавек.Больш 70000 стали парабками.Паводле умоу Рыжскага мирнага дагавору Польшча павинна была забяспечыць культурнае развицце и гарантаваць выкананне рэлигийных абрадау,навучанне на бел мове.Замест гэтага пачала праводзицца палитыка паланизацыи.Да 21г у Заходняй Бел наличвалася каля 400 беларусамоуных школ,5 звычайных гимназий.Да 1939г усе яны были закрыты,акрамя 1 беларусамоунай гимназии,што дзейничала у Вильни.Таким чынам польски урад праводзиу мэтанакираваную палитыку па уключэнни бел зямель у свой склад и асимиляцыи бел этнасу польским.Такая палитыка выкликала незадавальненне шматликай колькасци насялення.

43. Народны сход аднагалосна прыняў 29 кастрычніка дэкларацыю аб устанаўленні Савецкай улады ў Заходняй Беларусі. Аднагалосна была прынятая і дэкларацыя аб уваходжанні Заходняй Беларусі ў склад БССР, дзе змяшчаўся зварот да Вярхоўнага Савета СССР і БССР аб прыняцці Заходняй Беларусі ў склад Савецкага Саюза і БССР, аб’яднанні беларускага народа ў адзіную дзяржаву ў мэтах «пакласці канец раз’яднанню беларускага народа». 30 кастрычніка былі прыняты дэкларацыі аб нацыяналізацыі банкаў і буйной прамысловасці і канфіскацыі памешчыцкіх зямель. 17 верасня Народны сход абвясціў Днём усенароднага свята.2 лістапада нечарговая V сесія ВС СССР першага склікання задаволіла просьбу Народнага сходу Заходняй Беларусі і ўключыла Заходнюю Беларусь у склад СССР з уз’яднаннем яе з БССР. На нечарговай III сесіі ВС БССР 14 лістапада прымаецца закона, у якім было запісана: «Прыняць Заходнюю Беларусь у склад БССР і ўз’яднаць тым самым вялікі беларускі народ у адзінай Беларускай дзяржаве». У склад БССР увайшла тэрыторыя плошчай 100 тыс. кв. км. з насельніцтвам 4,7 млн. чалавек. Плошча БССР павялічылася са 125,6 тыс. кв. км да 225,6 тыс. кв. км, насельніцтва – з 5,6 млн. да 10,3 млн. чалавек. У складзе БССР было ўтворана 10 абласцей: Баранавіцкая, Беластоцкая, Брэсцкая, Віцебская, Вілейская, Гомельская, Мінская, Магілёўская, Палеская, Пінская і 188 раёнаў.Далейшыя мерапрыемствы на далучаных тэрыторыях выдзяляюцца ў некалькі груп. Гэта ўвядзенне адзінай сістэмы адміністрацыйнага падзелу і стварэнне сістэмы органаў улады; эканамічныя і сацыяльныя пераўтварэнні; змены ў культуры і адукацыі; мерапрыемствы ў сферы абароны.У канцы 1939 г. у Заходняй Беларусі быў уведзены новы адміністрацыйна–тэрытарыяльны падзел: вобласці, раёны, сельсаветы. Створаны 5 абласцей – Баранавіцкая, Беластоцкая, Брэсцкая, Вілейская, Пінская і 101 раён. 24 сакавіка 1940 г. тут адбыліся першыя выбары ў Вярхоўны Савет СССР і Вярхоўны Савет БССР. У галасаванні ўдзельнічала 99,3% выбаршчыкаў. За кандыдатаў «блока камуністаў і беспартыйных» прагаласавала 98,1% выбаршчыкаў. У органах кіравання – як савецкіх, так і партыйных – пераважалі спецыялісты, прысланыя з Усходняй Беларусі і Савецкай Расіі. Колішнія сябры Камуністычнай партыі Заходняй Беларусі арыштоўваліся і рэпрэсіраваліся, а партыя была яшчэ ў 1938 г. распушчана Камінтэрнам, разам з Польскай камуністычнай партыяй. У канцы 1939 – пачатку 1940 г. былі створаны партыйныя органы кіравання. Для арганізацыі іх работы накіравалі 4500 камуністаў. У пачатку 1941 г. дзейнічалі ўжо 1232 пярвічныя партарганізацыі, якія аб’ядноўвалі 16048 камуністаў. Да мая 1940 г. на работу сярод моладзі з усходу было накіравана 6200 камсамольцаў. У верасні дзейнічала ўжо 2041 пярвічная камсамольская арганізацыя, якая аб’ядноўвала 23611 камсамольцаў. Гэтыя арганізацыі павінны былі ажыццяўляць сярод мясцовага насельніцтва пільны ідэалагічны кантроль. Была забаронена дзейнасць усіх палітычных партый, акрамя камуністычнай.У эканоміцы адбываліся сацыялістычныя пераўтварэнні. У лістападзе-снежні 1939 г. пачалася нацыяналізацыя прамысловых прадпрыемстваў, у тым ліку, дробных і банкаў. Адначасова пашыраліся існаваўшыя прадпрыемствы, будаваліся новыя фабрыкі і заводы. У канцы 1940 г. тут дзейнічалі 392 прамысловыя прадпрыемствы, на якіх былі заняты каля 40 тыс. рабочых. Аб’ём валавой прадукцыі прамысловасці павялічыўся амаль у 2 разы ў параўнанні з 1938 г. і склаў 27,6% прамысловай вытворчасці рэспублікі. У другой палове 1940 г. пачалося інтэнсіўнае будаўніцтва аэрадромаў, мастоў, віядукаў, пад’язных дарог. Гэтыя мерапрыемствы хутка пашыралі колькасць пралетарыяту – сацыяльнай апоры савецкай улады. Лічылася, што сялянства ў Заходняй Беларусі знаходзіцца пад моцным уплывам дробнабуржуазнай ідэалогіі маёмаснікаў і з гэтай нагоды не можа выконваць ролю апоры савецкага строю на новых тэрыторыях.У сельскай вытворчасці ствараліся калектыўныя гаспадаркі, але ўлады не пайшлі па шляху масавай прымусовай калектывізацыі. Гэта абавязкова б вызвала ўсеагульнае сялянскае выступленне, якое паставіла б пад сумленне правамоцнасць дабравольнага далучэння Заходняй Беларусі да СССР. Тым не менш, да чэрвеня 1941 г. мелася 1115 калгасаў, якія аб’ядноўвалі 49 тыс., ці каля 7% сялянскіх гаспадарак. Іх абслугоўвалі 101 МТС з 997 трактарамі і сельскагаспадарчымі машынамі. На землях лепшых маёнткаў было арганізавана 28 саўгасаў. Пераход да калектывізацыі выклікалі супраціўленне часткі сялян, асабліва заможных, але выпадкі падпалу калгасных будынкаў, тэрарыстычных актаў былі адзінкавымі. Нацыяналізацыя прамысловасці, пераадоленне беспрацоўя, павышэнне заработнай платы, пераразмеркаванне зямлі забяспечылі пэўны рост жыццёвага ўзроўню рабочых і сялян.Абапіраючыся на эканамічны і навукова-тэхнічны патэнцыял усёй краіны, заходнія вобласці БССР за год і дзевяць месяцаў пасля ўз’яднання зрабілі значны крок у сацыяльна-эканамічным развіцці і ажыццяўленні культурных пераўтварэнняў, нягледзячы на недахопы камандна-адміністрацыйнай сістэмы.

44. З сярэдзіны 30-х гадоў ХХ в. Германія ізноў выйшла на першыя ролі ў еўрапейскай палітыцы. Найперш гэта было абумоўлена яе эканамічным уздымам, выкліканым вялікімі замежнымі інвестыцыямі (1926-1928) і спыненнем рэпарацый (1932). У 1936 г. ліку саюзнікаў Германіі былі Італія і Японія. Створаны ў 1936 г. так званы Антыкамінтэрнаўскі пакт, скіраваны супраць СССР і «сусветнага камунізму» падпісалі Германія, Японія, Італія, Венгрыя, Маньчжоу-Го, Іспанія і інш.Аб нестабільнасці ў свеце, небяспецы фашызму і няздольнасці Лігі Нацый прадухіліць агрэсію сведчылі захоп Італіяй тэрыторыі Абісініі ў 1936 г. Яшчэ больш выразна гэтыя прыкметы выявіліся ў Іспаніі ў 1936-1939 гг. пад час вайны паміж прыхільнікамі і праціўнікамі рэс-публікі. На баку першых змагалася дабрахвотнікі звыш 35 тыс. чал. з 54 краін свету, у тым ліку 3 тыс. – з СССР. Антырэспубліканскі мя-цеж на чале з генералам Ф. Франка быў падтрыманы Італіяй, Герма-ніяй і Партугаліяй скончыўся ўсталяваннем дыктатуры Ф. Франка. Характэрна, што Англія і Францыя, замест таго, каб сваім аўта-рытэтам спыніць кравапраліцце, заняла пазіцыю неўмяшальніцтва. Заганнасць такой палітыкі дазволіла Германіі 12 сакавіка 1938 г. шляхам увядзення сваіх войск у Аўстрыю «ўз’яднацца» з ёю, а фактычна далучыць яе да рэйха.Відавочна, што англа-французская палітыка «утаймавання» Германіі, якая заключалася ў задавальненні яе прэтэнзій на тыя ці іншыя тэрыторыі, спрыяла рэалізацыі захопніцкіх амбіцый Гітлера. Так, на шляху ўтварэння «Вялікай Германіі» паўстала Чэхаславакія, значную частку насельніцтва якой складалі судэцкія немцы. Нежаданне ўрада прэзідэнта Э. Бенеша прадаставіць ім аўтаномію выклікала палітыч-ную напружанасць у краіне. А. Гітлер не рызыкнуў увесці ў Судэты свае войскі, паколькі СССР і Францыя ў 1935 г. заключылі з Чэхасла-вакіяй дагаворы аб узаемадапамозе. Але вясной 1938 г. прэм’ер-міні-стры Англіі і Францыі заявілі Э. Бенешу, што яны будуць ваяваць за Чэхаславакію, калі тая не саступіць Германіі. У такіх умовах 29-30 верасня 1938 г. ініцыятыве А. Гітлера ў Мюнхене адбылася сустрэча кіраўнікоў урадаў Англіі, Францыі і Італіі, дзе і была падпісана дамова аб перадачы Судэцкай вобласці Германіі. Прэзідэнт Э. Бенеш успрыняў дамову як здраду Чехаславакіі з боку заходніх дэмакратый і падаў у адстаўку.Гэтая ганебная акцыя, якая атрымала назву Мюнхенскай змовы, мела цяжкія наступствы для Чэхаславакіі. Услед за стратай Судэтаў, па патрабаванні Польшчы ад 1 кастрычніка 1938 г. краіна пазбаўлялася Цешынскай вобласці. 7 кастрычніка пад уціскам Германіі чэхасла-вацкі ўрад прыняў рашэнне аб прадастаўленні аўтаноміі Славакіі, а 8 кастрычніка – Закарпацкай Украіне. 2 лістапада «сваю долю» – гарады Ўжгарад, Мукачава і інш. атрымала Венгрыя. Нарэшце ў сакавіку 1939 г. рэшткі дзяржавы былі акупіраваны немцамі і ўключаны ў склад рэйха пад назвай «пратэктарат Багемія і Маравія». Акрамя вялі-кіх тэрыторый, значнай колькасці прыродных і людскіх рэсурсаў, якія захапіла Германія, яе ваенны патэнцыял значна ўзбагаціўся, галоўным чынам, за кошт ваенных заводаў «Шкода» і інш., дзе вырабляліся тан-кі, аўтамабілі і інш. узбраенне. Важнейшым палітычным наступствам Мюнхенскай змовы стала банкруцтва палітыкі «ўтаймавання агрэсара», якая ўрэшце рэшт прычынілася да таго, што Германія стала будаваць планы вайны супраць саміх «утаймавальнікаў.

Захоп Германіяй Аўстрыі, Чэхаславакіі, Клайпедскай вобласці актуалізаваў ідэю стварэння сістэмы калектыўнай бяспекі. Так, 31 са-кавіка 1939 г. Урады Англіі і Францыі прадаставіла гарантыі Поль-шчы на выпадак агрэсіі, а ў маі паслалі свае дэлегацыі ў Маскву для абмеркавання ўмоў ваеннага супрацоўніцтва. Аднак перагаворы выя-вілі нежаданне англійскіх і французскіх дыпламатаў падпісваць ваен-ную канвенцыю, а затым – адсутнасць адпаведных паўнамоцтваў. У выніку палітыка калектыўнай бяспекі пацярпела крах. Амаль адначасова, 15 жніўня 1939 г. нямецкі пасол у Маскве В. Шуленбург паведаміў новаму наркаму замежных спраў В. Молата-ву аб гатоўнасці міністра замежных спраў Германіі І. Рыбентропа су-стрэцца з савецкім урадам для «высвятлення германа-рускіх адносін». У выніку сустрэчы ў Крамлі 23 жніўня 1939 г. кіраўнікамі замежных ведамстваў быў падпісаны савецка-германскі дагавор аб ненападзе тэрмінам на 10 гадоў, а таксама сакрэтны пратакол аб падзеле сфер уплыву ў Еўропе. Паводле пратакола, у сферу інтарэсаў СССР у Прыбалтыцы ўва-ходзілі Латвія, Эстонія і Фінляндыя, а Германіі – Літва. Сферы ўплыву ў Польшчы павінны былі праходзіць па лініі рэк Нараў – Вісла – Сан. Германія не пярэчыла імкненню СССР уключыць у сферу сваіх інта-рэсаў Бесарабію. У германскую сферу адыходзілі Францыя, Англія і іх афрыканскія калоніі. Такім чынам, Савецкі Саюз пазбаўляўся пагрозы агрэсіі як з заха-ду, так і ўсходу. Узаемаадносіны СССР і Германіі карэнным чынам змяніліся ад канфрантацыі да супрацоўніцтва ў ваеннай сферы. Разам з тым звесткі аб савецка-германскім дагаворы выклікаў у свеце негатыўную ацэнку, у першую чаргу з боку найбольш развітых на той час краін – ЗША, Англіі, Францыі і нават Японіі. Савецкі Саюз панёс значныя маральныя страты ў грамадскай думцы прагрэсіўнага чала-вецтва і міжнародным камуністычным руху. Не ўсе савецкія людзі, асабліва тыя, хто змагаўся на баку рэспубліканскай Іспаніі, прынялі раптоўны паварот І. Сталіна да збліжэння з фашысцкай Германіяй. Нарэшце, заключэнне пакта істотна паўплывала на ваенна-палітычную сітуацыю ў свеце. А. Гітлер атрымаў яшчэ большую свабоду дзеянняў па здзяйсненні сваіх злачынных планаў. Калі Мюнхенскі дагавор даў яму магчымасць дасягнуць мэты больш ці менш асцярожна, то «пакт Молатава-Рыбентропа» дазваляў дамагацца яе адкрыта, усімі сіламі вермахта і дзяржавы.

Пасля захопу Германіяй Чэхаславакіі пагроза агрэсіі навісла над Польшчай, урад якой адмовіў А. Гітлеру ў магчымасці пабудовы на сваёй тэрыторыі транспартнай камунікацыі з Данцыгам. У адказ фюрэр дэнансаваў польска-германскі пакт аб ненападзе ад 1934 г. 31 сакавіка 1939 г. прэм’ер-міністр Англіі Н. Чэмберлен ад імя свайго і французскага ўрадаў запэўніў палякаў ва ўзброенай падтрымцы, калі ў тым з’явіцца патрэба. На той час саюзнікі мелі 172 дывізіі супраць 103 нямецкіх, каля 4 000 танкаў супраць 3 200, звыш 7 600 самалётаў супраць – 4 000), да 36 000 гармат і мінаметаў супраць 26 000. Тым не менш А. Гітлера гэта не спыніла. Неўзабаве пасля заклю-чэння дагавора з СССР, 31 жніўня 1939 г. часці вермахта атрымалі ад-паведную дырэктыву фюрэра па рэалізацыі плана «Вайс», разлічанага на разгром Польшчы. Сілам уварвання (1, 6 млн. салдат, 2800 танкаў, 2000 самалётаў, 6000 гармат, 100 караблёў) процістаяў 1 млн поль-скіх, украінскіх і беларускіх салдат, 870 танкаў, 4 300 гармат, 407 са-малётаў, 13 караблёў. Каб надаць сваёй акцыі справядлівы характар, службы абвера і гестапа 31 жніўня ў 20 гадзін ночы інсцэніравалі напад польскіх салдат на радыёстанцыю, размешчаную ў нямецкім гарадку Глейвіц. «У адказ» 1 верасня 1939 г. в 4 гадзіны 45 хвілін раніцы часці вермахта без аб'яўлення войны перайшлі польскую мяжу. Аэрадромы, чыгуначныя вузлы, іншыя ваенныя аб’екты трапілі пад артылерыйскі абстрэл і бамбардыроўку з паветра. Услед рушылі калоны танкаў, бранемашын і часці пяхоты. Нягледзячы на гераічнае супраціўленне палякаў, ім не ўдалося разбіць і нават прыпыніць ворага. У баях з агрэсарам загінула каля 65 тыс. воінаў, прыкладна 140 тыс. былі паранены, у палон тра-піла каля 400 тыс. салдат і афіцэраў, у тым ліку 70 тысяч беларусаў. Спадзяванні палякаў на дапамогу саюзнікаў не спраўдзіліся. 3 ве-расня Англія з яе дамініёнамі і Францыя аб’явілі вайну Германіі, але іх узброеным сілам быў патрэбен час на разгортванне баявых парад-каў. Такая вайна атрымала назву «дзіўнай». Гітлераўская Германія, якая здзейсніла напад на Польшчу, спадзя-валася на ўступленне ў вайну свайго савецкага партнёра па пакту, але сталінскі ўрад адхіляў заклікі аб пачатку баявых дзеянняў, называючы іх заўчаснымі. Толькі 11 верасня наркам абароны К. Варашылаў аддаў загад аб утварэнні Беларускага і Ўкраінскага франтоў. 17 верасня Беларускі фронт у складзе чатырох армій, конна-механізаванай групы і Дняпроўскай флатыліі, агульнай колькасцю каля 200 000 салдат і афіцэраў на чале з камандармам другога рангу М. Ка-валёва пачаў вызваленчы паход. У першы дзень былі вызвалены Бара-навічы, 18 верасня – Навагрудак, Ліда, Слонім, 19 – Вільня, Пружаны, 20 – Гродна, 21 – Пінск, 22 верасня – Беласток і Брэст. Да 25 верасня савецкія войскі цалкам выканалі сваю місію. Сустрэўшыся з германскімі войскамі, часці Чырвонай Арміі ла-дзілі сумесныя мерапрыемствы і парады. У адпаведнасці з сакрэтным пратаколам ад 23 жніўня, немцы адступілі за дамоўленую лінію і пе-радалі пад кантроль савецкіх войск Беласток, Брэст і інш. гарады. У палон да Чырвонай Арміі трапіла каля 60 тыс. польскіх вайскоўцаў.28 верасня 1939 г. паміж СССР і Германіяй быў падпісаны дагавор «Аб дружбе і граніцах», у адпаведнасці з якім заходняя мяжа са-вецкай дзяржавы ўсталёвалася па "лініі Керзана". Акрамя таго, у аб-мен на Люблінскае і частку Варшаўскага ваяводстваў у немцы перада-валі ў сферу савецкага ўплыву Літву. Неўзабаве, па рашэнні ўрада СССР Вільня і Віленскі край перададзены Літве.

45.Вяликая Айчынная вайна пачалася 22 чэрвеня 1941г.Да восени 1941г уся тэрыторыя Беларуси была акупиравана гитлерауцами.Згодна з планам «Ост» яны планавали выселиць и знишчыць 75% беларусау,астатних-анямечыць.План прадугледжвау поуную каланизацыю и германизацыю Беларуси.Быу устаноулены жорстки акупацыйны рэжым,створана звыш 260 лагерау смерци.Фактычна адразу разгарнулася партызанская барацьба з ворагам.Усяго за гады вайны у шэрагах партызан знаходзилася 374тыс чалавек,звыш 70тыс дзейничали у партыйным и камсамольским падполли.Патрыёты знишчыли каля 500тыс гитлерауцау и их памагатых.Асаблива шыроки размах набыла «рэйкавая вайна».Было узарвана звыш 11тыс варожых эшалонау.Барацьбой киравали Цэнтральны и Беларуски штабы партызанскага руху.Была створана шырокая сетка падпольных партыйных и камсамольских органау.Партызанская барацьба набыла па сутнасци усенародны характар.Да канца 1943г пад поуным ци частковым кантролем партызан знаходзилася звыш паловы тэрыторыи рэспублики.У барацьбе з ворагам вырасла шмат таленавитых арганизатарау партызанскага и падпольнага руху,мужных народных мсциуцау,якия атрымали высокае званне Героя Савецкага Саюза.Сярод их шмат и тых,хто змагауся на Вицебшчыне:Машэрау,Шмыроу,Заслонау,Харужая,герои Обальскага камсамольскага падполля Зянькова,Зина Партнова и инш.Актыуны удзел у партызанским руху на Беларуси прымали и шмат выкладчыкау,супрацоуникау нашага инстытута.Усяго за мужнасць и адвагу больш за 140тыс бел партызан и падпольшчыкау узнагароджаны ордэнами и мядалями,88 атрымали званне Героя СС.З 1942г фашысцкия акупанты имкнулися актыуна выкарыстаць у сваих мэтах здрадникау свайго народа-калабарацыянистау.Были створаны розныя арганизацыи,палицэйския фармираванни з мясцовага насельництва.Сярод их и тыя званы СБМ- па узору «Гитлерюгенда».Члены гэтых арганизацый и фармираванняу прымали удзел у карных экспедыцыях,растрэлах мирнага насельництва,арганизоували угон моладзи у фашысцкую няволю.У цэлым,аднак,калабарацыянисты не здолели аслабиць размах усенароднай барацьбы з ворагам.Тэрыторыя Беларуси была вызвалена ЧА ад фашысцкай акупацыи летам 1944г у вынику блискуча праведзенай аперацыи «Баграциен»,у здзяйсненни якой актыуны удзел прыняли и партызаны.У гады ВАВ бел народ сапрауды здзейсниу величны подзвиг.Трэба мець на увазе,што апроч удзелу у партызанским,падпольным руху Савецкая Бел дала 1млн 300тыс байцоу и камандзирау,якия мужна змагалися з ворагам непасрэдна у шэрагах ЧА.Перамога была дасягнута вяликай цаной.За гады вайны Бел страцила звыш паловы свайго нацыянальнага багацця.Але самай цяжкай и незаменнай стратай стала смерць мильёнау яе грамадзян.Загинуу кожны 4,на Вицебшчыне-кожны 3.