Ist_Bel

Ãлàвà 2. Ñвет і Áелàрусь у стàрàжытны перыяд

2.1Çàсяленне тэрыторыі Áелàрусі, зàняткі стàрàжытных нàсельнікàў, іх грàмàдскія àдносіны

2.2Ðàссяленне індàеўрàпейцàў. Ñлàвянскі этàп зàсялення Áелàрусі.

2.3Òэорыі пàходжàння белàрусàў і нàзвы “Áелàя Ðусь”

2.1Çàсяленне тэрыторыі Áелàрусі, зàняткі стàрàжытных нàсельнікàў, іх грàмàдскія àдносіны

×àлàвек з’явіўся нà зямлі прыклàднà кàля 3 мільёнàў гàдоў нàзàд у ¡сходняй Àфрыцы. ²снуе некàлькі гіпотэз пà пытàнню яго пàходжàння: àд біблейскàй міфàлогіі àбо мутàцыі àсобных відàў мàлпàў у выніку рэзкàгà пàвышэння узроўню рàдыяцыі дà эвàлюцыйнàй тэорыі ×. Äàрвінà і кàсмічнàй тэорыі. Ïрыклàднà 600 тысяч гàдоў нàзàд людзі пàчàлі рàссяляццà нà еўрàпейскім кàнтыненце і кàля 100-40 тысяч гàдоў дà нàшàй эры, у перыяд рàннягà пàлеàлітà, яны з’явіліся нà тэрыторыі сучàснàй Áелàрусі. Àб гэтым сведчàць нàходкі кàменных прылàд прàцы кàля вёсàк Àбідàвічы Áыхàўскàгà рàёнà і Êлеевічы Êàсцюковіцкàгà рàёнà Ìàгілёўскàй воблàсці. Ìожнà дàпусціць больш рàнняе зàсяленне чàлàвекàм гэтàй мясцовàсці, àле ўсе мàгчымыя сляды знішчàны ляднікàмі. Âядомыя тры нàйбольш буйныя àбледзяненні, якія зàкрàнулі рэгіён сучàснàй Áелàрусі: Áярэзінскàе (500 -350 тыс. гàдоў дà нàшàй эры), Äняпроўскàе (300 – 110 тыс. гàдоў дà нàшàй эры), Âàлдàйскàе (90-83 тыс. гàдоў дà нàшàй эры).

Ïершыя нàсельнікі былі неàндэртàльцàмі. Ãàлоўнымі іхнімі зàняткàмі былі пàлявàнне і збірàльніцтвà.Ó гэты чàс людзі ўжо мàглі здàбывàць àгонь, рàбіць кàменныя прылàды прàцы. Æылі яны мàцярынскà-родàвàй àбшчынàй. Ó пàчàтку верхнягà пàлеàлітà (40 - 10 тысяч гàдоў дà нàшàй эры), кàлі ўжо àдступілі ляднікі і пàлепшыліся умовы жыцця, нà змену неàндэртàльцàм прыйшлі людзі сучàснàгà тыпу – крàмàньёнцы. ßны ўжо пàчàлі вырàбляць больш

20 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

склàдàныя прылàды прàцы. Ãэтым чàсàм дàтуюццà першыя стàянкі чàлàвекà, знойдзеныя кàля вёскі Þрàвічы Êàлінкàвіцкàгà і кàля вёскі Áердыж ×àчэрскàгà рàёнàў нà Ãомельшчыне.

Ó перыяд сярэднекàменнàгà векà – мезàлітà (прыклàднà 10 – 6 тысяч гàдоў дà нàшàй эры) пàчàлося больш мàсàвàе зàсяленне тэрыторыі Áелàрусі. Çнойдзенà ўжо кàля 100 стàянàк гэтàгà чàсу. Ëюдзі àсвоілі больш дàскàнàлыя спосàбы àпрàцоўкі крэмню: рэтушырàвàнне вострых крàёў, вырàбы з дàпàмогàй мікрàлітàў, гэтà знàчыць, невялікіх вострых àсколкàў кàмней, склàдàных прылàд прàцы. Áылі вынàйдзены лук і стрэлы, што зрàбілà больш эфектыўным пàлявàнне нà звяроў, човен і рыбàлоўныя сеткі. Ðодàвыя àбшчыны àб’ядноўвàюццà ў больш буйныя тэрытàрыяльныя ўтвàрэнні

– плямёны. Àрхеàлàгічныя рàскопкі дàзвàляюць ужо вызнàчыць некàторыя àсàблівàсці розных рэгіёнàў, àбо àрхеàлàгічныя культуры гэтàгà чàсу. Ãэтà плямёны грэнскàй àрхеàлàгічнàй культуры нà пàўночным усходзе Áелàрусі, свідэрскàй – нà ўсходзе, нёмàнскàй нà зàхàдзе і днепрà-дзіснянскàй нà поўдні. ßны àдрознівàюццà гàлоўным чынàм формàй нàкàнечнікàў стрэл.

Íà зàключным этàпе кàменнàгà векà – неàліце (5 – 3 тыс. гàдоў дà нàшàй эры) у нàйбольш спрыяльных для жыцця чàлàвекà рэгіёнàх, Åгіпце і Ìесàпàтàміі, à некàлькі пàзней у ²ндыі і Êітàі людзі ўжо ствàрылі першыя цывілізàцыі, гàлоўнымі прыкметàмі якіх былі з’яўленне дзяржàўнàсці, пісьмовàсці, кàменнàгà будàўніцтвà, рàзвітàй рэлігіі і міфàлогіі.

Íеàлітычнàе грàмàдствà Åўропы знàходзілàся нà больш нізкàй ступені свàйго рàзвіцця. ßно не ствàрылà цывілізàцыі. Àле тым не менш нàзірàеццà знàчны прàгрэс у рàзвіцці вытворчых сіл і

вытворчых àдносін, які зàтым àтрымàў нàзву “неàлітычнàя

рэвàлюцыя”. ¨н зàключàеццà перш зà ўсё ў з’яўленні земляробствà і жывёлàгàдоўлі, прàдзення і ткàцтвà, вытворчàсці керàмікі, больш дàскàнàлàй àпрàцоўцы крэмню шляхàм шліфоўкі і свідрàвàння, зàрàджэнні рàмяствà і прымітыўнàгà гàндлю. ßркім прыклàдàм àпошнягà з’яўляюццà неàлітычныя шàхты кàля пàсёлкà Êрàснàсельскі Âàўкàвыскàгà рàёнà, дзе здàбывàўся крэмень. Ïобàч былі àдкрыты мàйстэрні пà àпрàцоўцы крэмню, àб’ёмы вытворчàсці якіх знàчнà

функцыянірàвàлі кàля тысячы гàдоў. Íà змену прысвойвàючàй гàспàдàркі, кàлі àсноўнàй крыніцàй зàбяспячэння жыццяздольнàсці нàсельніцтвà было выкàрыстàнне гàтовых дàроў прыроды шляхàм збірàльніцтвà, пàлявàння нà звяроў і лоўлі рыбы, у перыяд неàліту прыходзіць вытворчàя гàспàдàркà. Ëюдзі стàлі вясці больш àседлы вобрàз жыцця. ßны àхàтнілі жывёл: коней, свіней, птушку, рàспрàцоўвàлі пàлі, сеялі жытà і іншыя сельскàгàспàдàрчыя культуры, нàвучыліся ткàць і вырàбляць з ткàнін àдзенне. Ó перыяд неàлітà нà тэрыторыі Áелàрусі ўжо вызнàчàнà больш зà 600 стàянàк першàбытных людзей, гàлоўным чынàм у бàсейнàх рэк Ïрыпяць, Ñож, Íёмàн. Ïà форме посуду (вострàдонныя, круглàдонныя), àрнàменту àрхеолàгі вызнàчàюць нàступныя культуры гэтàгà перыяду: нёмàнскую, днепрà-дàнецкую, верхнедняпроўскую і днепрàдзіснянскую. Äàнныя àнтрàпàлогіі, гідрàнімікі (стàрàжытныя нàзвы рэк і àзёр) дàзвàляюць зрàбіць вывàд, што прыклàднà з 5-гà тысячàгоддзя дà нàшàй эры нà пàўночным усходзе сучàснàй Áелàрусі прàжывàлі фінà-угорскія плямёны. Ýтнічную прынàлежнàсць нàсельніцтвà іншых рэгіёнàў вызнàчыць дà гэтàгà чàсу пàкуль што немàгчымà.

Ïерàход дà земляробствà, будàўніцтвà стàцыянàрнàгà жытлà прывяло дà àседлàсці, пàвялічэння àбшчыны. Ïàчàлося рàсслàенне унутры яе. Ñтàрэйшыя àбшчыны, племянныя кірàўнікі пàступовà прысвойвàюць сàбе лепшыя землі, àтрымàную вàенную здàбычу, усё больш рàспàрàджàюццà àбшчынным бàгàццем.

Ó эпоху кàменнàгà векà пàчынàюць зàрàджàццà элементы мàтэрыяльнàй і духоўнàй культуры: мàстàцтвà, скульптуры, рэлігіі. Íà мезàлітычных і неàлітычных стàянкàх Áелàрусі знойдзенà нямàлà вырàбàў з косці, керàмікі, пàкрытых àрнàментàм, у тым ліку сімвàлічным. Íà пàселішчàх Þрàвічы ў Êàлінкàвіцкім рàёне, Àсàвец у Áешàнковіцкім рàёне знойдзены выявы чàлàвекà нà кàсцяных і кàменных вырàбàх. Äàволі рàспàўсюджàны знàходкі àмулетàў, у тым ліку з прàсвідрàвàных зубоў мядзведзя, дзікà, кàсцяныя фігуркі жывёл, што сведчыць àб прàявàх фетышызму і тàтэмізму.

22 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

2.2 Ðàссяленне індàеўрàпейцàў. Ñлàвянскі этàп зàсялення

Áелàрусі

Íà мяжы трэцягà і другогà тысячàгоддзяў дà нàшàй эры тэрыторыю сучàснàй Áелàрусі пàчынàюць зàсяляць індàеўрàпейцы. Ãэтà вялікàя групà нàроднàсцяў, якàя стàялà нà àдноснà высокàй ступені рàзвіцця, вялà пàўàседлы вобрàз жыцця. Ïрàрàдзімàй іх, як лічàць большàсць дàследчыкàў, былà Ïярэдняя Àзія. ×àсткà індàеўрàпейцàў (сябе гэтыя плямёны нàзывàлі “àрыі” àбо “àйрàн”) пàступовà выйшлà дà пàбярэжжà Êàспійскàгà морà, àд іх зàтым сфàрмірàвàліся нàроднàсці ірàнцàў, курдàў, тàджыкàў.

Äругàя чàсткà дàйшлà дà берàгоў ²ндà. Ãэтыя àрыйскія плямёны змяшàліся з носьбітàмі хàрàпскàй культуры і стàлі зàснàвàльнікàмі індыйскàй цывілізàцыі.

Òрэцяя групà індàеўрàпейцàў рухàлàся ў Åўропу. Ìенàвітà яны, àсіміліруючыся з àўтàхтонным нàсельніцтвàм, ствàрылі мікенскую культуру, пàпярэдніцу àнтычнàй цывілізàцыі, пàклàлі пàчàтàк грэчàскàй, ітàльянскàй, гермàнскàй, слàвянскàй, бàлтскàй групàм нàродàў. Àдно з àдгàлінàвàнняў індàеўрàпейцàў, бàлты àселі нà большàй чàстцы сучàснàй Áелàрусі і дàлучылі мясцовàе нàсельніцтвà дà больш рàзвітых форм вядзення гàспàдàркі, свàёй мовы, культуры. Íàпрыклàд, індàеўрàпейцы ўжо кàрыстàліся кàлёсным трàнспàртàм, плугàм. ßны былі носьбітàмі àрхеàлàгічнàй культуры шнурàвой керàмікі. ßнà тàк нàзвàнà тàму, што пры àбпàльвàнні посуду нà яго пàверхні зàстàвàліся àдбіткі шнурà, якім звязвàліся вырàбы. Àсноўным зàняткàм былі земляробствà, жывёлàгàдоўля, пàлявàнне і лоўля рыбы.Õàця прыход індàеўрàпейцàў нà тэрыторыю Áелàрусі супàў з бронзàвым векàм, àле гэты метàл тут ужывàўся вельмі рэдкà. Çброя, прылàды прàцы пà рàнейшàму у àсноўным вырàбляліся з кàменю, косці і дрэвà. Àд гэтàгà чàсу зàстàлàся вялікàя колькàсць шліфовàных сякер, якія, мàгчымà, мелі не толькі прыклàднàе, àле і культàвàе знàчэнне. Âырàблялі тàксàмà керàміку, большàй чàсткàй плàскàдонны посуд. Ïàзней, у сярэдні і позні перыяд бронзàвàгà веку, індàеўрàпейцы пàдзяліліся нà шэрàг àсобных, хàця і роднàсных пàміж сàбой культур. Àкрàмя плямён шнурàвой керàмікі Ïàнямоння і Ïàлесся, тэрыторыя Áелàрусі ўвàйшлà ў àрэàл пàўночнàбелàрускàй, сярэднядняпроўскàй, тшчàцінецкà-сосніцкàй àрхеàлàгічных культур, à ў кàнцы эпохі нà поўнàчы Áелàрусі з’яўляеццà тэкстыльнàя і

штрыхàвàнàя керàмікà.

Ç прыходàм індàеўрàпейцàў звязвàеццà і пàступовàя зàменà мàцярынскà-родàвых àдносін пàтрыярхàльнымі. Àсновàй грàмàдскàй àргàнізàцыі, гàспàдàрчàй ячэйкàй стàновіццà пàтрыярхàльнàя àбшчынà, якàя склàдвàлàся з некàлькіх пàкàленняў бліжэйшых родзічàў пà бàцьку.

Áàлты прàжывàлі нà тэрыторыі Áелàрусі нà прàцягу двух тысячàгоддзяў Ó першым тысячàгоддзі дà нàшàй эры тэрыторыю Áелàрусі зàсялялі бàлцкія плямёны трох àсноўных àрхеàлàгічных культур: днепрà-дзвінскàй (нà пàўночным усходзе і ўсходзе), культуры штрыхàвàнàй керàмікі (янà àхоплівàлà тэрыторыю сучàснàй сярэдняй і зàходняй Áелàрусі) і мілàгрàдскàй нà поўдні, àпошняя пàступовà змяняеццà зàрубянецкàй, якàя існàвàлà і ў першым тысячàгоддзі нàшàй эры і, як лічàць гісторыкі À. Ð. Ìітрàфàнàў і Ë. Ä. Ïобàль, мелà элементы слàвянскàгà ўплыву. Ó гэты перыяд, які àтрымàў нàзву жàлезнàгà веку, з вынàходніцтвàм жàлезà àдбывàеццà знàчны прàгрэс у рàзвіцці вытворчых сіл. Àсновàй гàспàдàркі стàлі земляробствà і жывёлàгàдоўля. Óдàскàнàльвàліся спосàбы àпрàцоўкі глебы, пàчàло шырокà прàктыкàвàццà пàдсечнàе земляробствà з прымяненнем рàлà.Óсё гэтà сàдзейнічàлà пàвялічэнню вытворчàсці прàдуктàў хàрчàвàння, нàзàпàшвàнню мàтэрыяльных кàштоўнàсцей, рàзвіццю àбменà, і, як вынік гэтàгà, з’яўленню àсàбістàй улàснàсці, мàёмàснàгà нерàвенствà. Ïàчàсціліся нàбегі нà суседнія àбшчыны з мэтàй грàбяжу. Òàму не выпàдковà, што àсноўным тыпàм пàсяленняў бàлтàў стàлі ўмàцàвàныя гàрàдзішчы. Íà тэрыторыі Áелàрусі выяўленà 1200 тàкіх пàселішч, у кожным з іх прàжывàлà àд 50 дà 75 чàлàвек. Ó гэты чàс існàвàлà вялікàсямейнàя пàтрыярхàльнàя àбшчынà, àле пàступовà нàзірàеццà àслàбленне родàвых сувязей і нà іх змену з цягàм чàсу прыходзяць суседскія тэрытàрыяльныя àбшчыны, якія, у свàю чàргу, àб’ядноўвàюццà ў плямёны і сàюзы плямён. Äàлейшы прàцэс вёў дà дыферэнцыяцыі ўнутры àбшчын і плямён. Âыдзяляеццà племяннàя вярхушкà, à тàксàмà àсобныя групы àбшчыннікàў, якія ў àсноўным зàймàліся àбàронàй свàіх умàцàвàных пàселішчàў і нàбыццём бàгàцця зà кошт рàбàвàння іншых плямён. Ç ліку àпошніх пàступовà фàрмірàвàлàся вàеннàя дружынà.

Ïершàе тысячàгоддзе нàшàй эры было àдзнàчàнà вàжнымі пàдзеямі ў жыцці нàродàў Åўропы і Áелàрусі. ßны былі звязàны з

24 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

“вялікім перàсяленнем нàродàм” і мігрàцыяй нà ўсход слàвянскіх плямён. Ñлàвяне з’яўляюццà àдным з àдгàлінàвàнняў індàеўрàпейцàў, якія дàсягнулі Çàходняй Åўропы. Ñтàрàжытныя гісторыкі Òàцыт, Ïліній Ñтàрэйшы і іншыя нàзывàлі іх пà-рознàму: венеды, àнты, склàвіны, пàзней устàнàвілàся нàзвà слàвяне. ßк лічàць многія дàследчыкі, прàрàдзімàй слàвян былà мясцовàсць пàміж рэкàмі Îдэр і Âіслàй, à, мàгчымà, і Äняпром. ²хняя мігрàцыя былà вызвàнà некàлькімі прычынàмі. Ãэтà перш зà ўсё “вялікàе перàсяленне нàродàў” – рух вàяўнічых плямён готàў, гунàў, àвàрàў. ßны пàчàлі выцясняць àседлыя плямёны з цэнтрàльнàй Åўропы. Äругой прычынàй стàлà àслàбленне Ðымскàй імперыі, якàя дà гэтàгà чàсу з’яўлялàся стрымлівàючым фàктàрàм іншàземнàй àгрэсіі. Öяпер жà, нààдвàрот, яе бàгàтыя àбшàры стàлі вàбіць зàвàёўнікàў. Íеàбходнàсць àсвàення новых зямель былà выклікàнà і знàчным пàвялічэннем колькàсці слàвянскàгà нàсельніцтвà у выніку рàзвіцця гàспàдàркі. ×àсткà слàвян пàчàлà рухàццà нà поўдзень і ў прàцэсе àсіміляцыі з мясцовым нàсельніцтвàм утвàрылà групу нàроднàсцей, àб’яднàную нàзвàй пàўднёвыя слàвяне. Ãэтà бàлгàры, сербы, хàрвàты, мàкедонцы і іншыя. Äругàя чàсткà пàчàлà рухàццà нà ўсход, нà тэрыторыю сучàсных Óкрàіны, Áелàрусі, Ðàсіі, іх зàтым пàчàлі нàзывàць усходнімі слàвянàмі, у àдрозненне àд зàходніх, мігрàцыйны рух якіх быў àдноснà нязнàчным. Ñлàвянскàе зàсяленне Áелàрусі прàцягвàлàся з шостàгà пà дзевятàе стàгоддзі нàшàй эры. Ïàчàлося яно з Ïàлесся, менàвітà тàм знойдзены помнікі нàйбольш стàрàжытнàй слàвянскàй àрхеàлàгічнàй культуры – прàжскàй. Çàтым слàвяне пàчàлі прàсоўвàццà нà поўнàч, змешвàючыся з мясцовым бàлцкім нàсельніцтвàм. Ïàколькі àпошніх было не вельмі шмàт, згоднà з пàдлікàмі пà колькàсці гàрàдзішч, кàля стà тысяч, і жылі яны рàзрэджàнà, то кàлàнізàцыя белàрускіх зямель слàвянàмі прàходзілà перàвàжнà мірным шляхàм. ßк пàкàзвàюць àрхеàлàгічныя дàследàвàнні, у бàлцкім àрэàле з’яўляюццà тыповыя слàвянскія прыкметы: жыллёпàўзямлянкі з печàмі-кàменкàмі ў вуглу, у той чàс як у бàлтàў àчàг рàзмяшчàўся ў цэнтры пàмяшкàння, кàменные жорны, слàвянскія керàмікà, упрыгожàнні, звычàі трупàспàленняў у круглых кургàнàх, слàвянскàя гідрàнімікà. Çлучэнне слàвянскіх і бàлцкіх элементàў хàрàктэрнà для бàнцàрàўскàй і кàлочынскàй àрхеàлàгічных культур, якія ў 5-8 стст. нàшàй эры зàймàлі большàсць тэрыторыі сучàснàй Áелàрусі. Ñклàдàныя прàцэсы этнічнàгà

ўзàемàдзеяння слàвян і бàлтàў àдбывàліся нà прàцягу трох стàгоддзяў, у выніку слàвяне чàстковà выцяснілі бàлтàў, чàстковà àсімілірàвàлісь з імі. Ñлàвянà-бàлцкàя мяжà прàлеглà прыклàднà пà лініі сучàсных гàрàдоў Äзіснà – Áудслàў – Ðубяжэвічы – Áеліцà – Ñлонім – Âàўкàвыск. Ó выніку узàемàдзеяння слàвян і бàлтàў нà тэрыторыі Áелàрусі ствàрыліся перàвàжнà слàвянскія этнічныя супольнàсці – крывічы, дрыгàвічы і рàдзімічы. Êрывічы былі нàйбольш буйным племянным àб’яднàннем, якое пàдзяляеццà нà тры групы: пскоўскàя, смàленскàя і полàцкàя. Ïолàцкія крывічы зàймàлі бàсейн Çàходняй Äзвіны. Íà Ïàлессі àселі дрыгàвічы. Ó бàсейне р. Ñож пàсяліліся рàдзімічы. Ó культуры гэтых плямён бàлцкімі элементàмі з’яўляліся брàнзàлеты сà змяінымі гàловàмі нà кàнцàх, спірàльныя пярсцёнкі, шыйныя грыўны бàлцкàгà тыпу, зоркàпàдобныя спрàжкі. Àсноўнымі ж прыкметàмі слàвянскіх элементàў крывіцкàй культуры былі брàнзàлетàпàдобныя скроневыя кольцы, рàдзіміцкàй – сяміпрàмянёвыя кольцы, дрыгàвіцкàй – буйныя метàлічныя пàцеркі, à тàксàмà керàмікà. Ìовà іх, як сцвярджàеццà ў “Àповесці чàсовых гàдоў”, былà слàвянскàй. ²снуе шмàт версій, якія рàстлумàчвàюць пàходжàнне нàзвàў гэтых плямён. Íàйбольш вядомыя з іх выводзяць нàзву дрыгàвічоў àд хàрàктàру мясцовàсці, рàдзімічàў – àд імя прàвàдырà, крывічоў – àд родственных сувязей. Äрыгàвічы, рàдзімічы і крывічы зàймàлі àмàль усю тэрыторыю сучàснàй Áелàрусі. Àле чàстковà яе зàкрàнàлі і іншыя усходнеслàвянскія супольнàсці: вяцічы, пàляне, дрàўляне, вàлыняне, бужàне, дулебы. Ó Ïàнямонні прàжывàлà тàксàмà бàлцкàя групà яцвяжскіх плямён – судзінàў, дàйновы, пàляксянàў і ўлàснà яцвягàў, à нà поўнàчы - бàлцкія плямёны літвы, àўкштàйтàў.

Ðàсцягнутàя нà стàгоддзі слàвянскàя кàлàнізàцыя тэрыторыі Áелàрусі прàходзілà вà ўмовàх рàзлàжэння першàбытнààбшчыннàгà лàду і зàрàджэння рàннефеàдàльных àдносін. Ïрычым хàрàктэрнàй àсàблівàсцю гэтàгà прàцэсà быў непàсрэдны перàход усходніх слàвян àд першàбытнàсці прàз вàенную дэмàкрàтыю непàсрэднà к феàдàлізму, мінуючы рàбàўлàдàльніцкі лàд. Ó гэты чàс àсновàй сàцыяльнà-гàспàдàрчàгà жыцця зàстàвàлàся буйнàя пàтрыярхàльнàя àбшчынà, àле ў яе недрàх з з’яўленнем прывàтнàй улàснàсці пàчынàюць прàяўляццà элементы сàцыяльнàгà рàсслàення. Âыдзяляеццà плàст нàсельніцтвà, які пàвялічвàе свàю ўлàснàсць, у тым ліку і нà сродкі вытворчàсці, зямлю. Ç другогà боку, з àсяроддзя

26 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

збяднелых людзей утвàрàлàся зàлежнàе сялянствà, якое яшчэ не стрàцілà свàёй свàбоды, àле ўжо стàялà нà сàцыяльнàй лесвіцы ніжэй зà многіх свàіх супляменнікàў.

Ïерàсяленні і кàлàнізàцыя новых зямель дàлі штуршок прàцэсу мàёмàснà-сàцыяльнàгà рàсслàення, узвышэнню і узбàгàчэнню знàці, перш зà ўсё вàеннà-племянной вярхушкі. Àпорàй вàеннà-племянной àрыстàкрàтыі стàнàвілàся вàеннàя дружынà – àб’яднàнне прàфесійных воінàў. Ôàрміруеццà àсобнàя пàлітычнàя àргàнізàцыя з оргàнàмі кірàвàнняпрàвàдыром, сàветàм стàрэйшын, нàродным сходàм. Ïры гэтым нàродны сход склàдàўся з свàбодных мужчын, здольных нàсіць зброю. Òàкàя формà àргàнізàцыі грàмàдствà і яго кірàвàння àтрымàлà нàзву “вàеннàй дэмàкрàтыі” і ўзніклà нàпярэдàдні ўтвàрэння дзяржàўнàсці.

Ó першым тысячàгоддзі нàшàй эры больш бàгàтàй стàновіццà мàтэрыяльнàя і духоўнàя культурà ўсходніх слàвян. Óсклàдняеццà àпрàцоўкà вырàбàў з метàлà, іх àрнàментàцыя.Ñклàдвàеццà міфàлогія. Ñлàвяне àбàгàтвàрàлі прыроду, пàклàняліся сонцу, верылі ў зàмàгільнàе жыццё. Ðэлігія прàдстàўленà пàгàнскімі ўяўленнямі, шмàтбожжàм. Ó пàгàнскі пàнтэон увàходзілі богі: Ïярун (бог мàлàнкі і грому), Ñвàрог (бог небà), Äàжбог (бог сонцà), ßрылà (бог вясны), Æыжàль (бог àгню), Çніч (бог пàдземнàгà àгню), Ñтрыбог (бог вятроў), Âелес (àпякун жывёл), Ëёля (бàгіня вясны). Ôормàмі пàгàнскіх верàвàнняў былі тàксàмà фетышызм (àбàгàтвàрэнне неàдушàўлённых прàдметàў), àнімізм (верà ў духàў), тàтэмізм (верà ў роднàсць пэўных груп людзей і тотэмàў – жывёл, рàслін)

2.3 Òэорыі пàходжàння белàрусàў і нàзвы “Áелàя Ðусь”

Ïàўстàе пытàнне: якім чынàм і кàлі з слàвянскіх і іншых плямён, прàжывàўшых у стàрàжытнàсці, узніклà белàрускàя нàроднàсць? Íà гэтà дàклàднàгà àдкàзу нямà. ¨сць розныя версіі, àле прыняць àднàзнàчнà àдну з іх нельгà з-зà àдсутнàсці дàклàдных àргументàў. Òàму мы вымушàны àгрàнічыцццà простым перàлічэннем нàйбольш вядомых кàнцэпцый этнàгенезà белàрусàў.

Ë.Ãàлембоўскі, À.Ðыпінскі і іншыя прыхільнікі польскàй кàнцэпцыі лічылі, што белàрусы з’яўляюццà чàсткàй польскàгà этнàсà.

Àўтàры вялікàрускàй тэорыі À. Ñàбàлеўскі, Ì. Êàяловіч і іншыя вучоныя 19 стàгоддзя сцвярджàлі, што белàрускàгà этнàсу зусім не існàвàлà, à белàрускàя мовà - гэтà дыялект рускàй мовы. Áелàрусь жà не што іншàе, як пàўночнà –зàходні крàй Ðàсійскàй імперыі. Äоўгі чàс вялікàрускàя тэорыя з’яўлялàся àсновàй àфіцыяльнàй ідэàлогіі рàсійскіх улàд.

Êрывічскую тэорыю àбгрунтàвàлі Ì. Ïàгодзін, Â Ëàстоўскі, якія лічылі продкàмі белàрусàў толькі белàрусàў.

Êрывіцкà-рàдзіміцкà-дрыгàвіцкую кàнцэпцыю, якàя з’явілàся ў пàчàтку 20-гà стàгоддзя, сфàрмулірàвàлі белàрускія гісторыкі ß. Êàрскі, Ó. Ïічэтà, Ì. Äоўнàр-Çàпольскі. ßнà зыходзіць з тàго, што àснову белàрускàй нàроднàсці пàклàлі не толькі крывічы, àле і рàдзімічы, дрыгàвічы.

Ñтàвàрàльнік бàлцкàй тэорыі Â.Ñядоў лічыў, што гàлоўную ролю ў фàрмірàвàнні белàрускàй нàроднàсці сыгрàлі бàлты і слàвяне.

Àўтàр фінскàй тэорыі ². Ëàскоў нà àснове фінàугорскàгà пàходжàння рàдà гідронімàў нà тэрыторыі Áелàрусі прыйшоў дà вывàду, што пэўны уклàд у ствàрэнне белàрускàй нàроднàсці ўнеслі фінàугорскія плямёны, якія пàзней былі àсімілірàвàны бàлтàмі, à яшчэ пàзней змяшàліся з слàвянàмі.

лічыць. Øто ў выніку змешвàння слàвянскіх плямён з бàлтàмі дà Õ стàгоддзя утвàрыліся першàпàчàтковàя этнічнàя супольнàсць нà слàвянскàй àснове, свàйго роду протàнàроднàсць, якàя ў свàю чàргу у Õ - XI стàгоддзях рàзàм з іншымі усходнеслàвянскімі супольнàсцямі

кàнсàлідàвàлся ў новую àгульнàслàвянскую стàрàжытную

супольнàсць з àгульнàй этнічнàй тэрыторыяй, якàя àтрымàлà нàзву Ðусь. Ïры гэтым нà тэрыторыі сучàснàй Áелàрусі пà àсàблівàсцям мовы і культуры выдзяляліся дзве этнàгрàфічные зоны – Ïàлессе, з

àднàго боку, і пàдзвінскà-пàдняпроўскàя чàсткà, якàя пàзней, у сярэднявеччы àтрымàлà нàзву Áелàя Ðусь. Ïàсля рàспàду Êіеўскàй

Ðусі з цягàм чàсу нà àснове ўзàемàдзеяння гэтых дзвух зон з зàходнеслàвянскім(польскім) і бàлцкім этнàсàмі нà тэрыторыі пàміж Äняпром і Íёмàнàм пàступовà сфàрмірàвàлàся белàрускàя нàроднàсць і зàмàцàвàлàся нàзвà “Áелàя Ðусь”.

28 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

Ïàходжàнне нàзвы “Áелàя Ðусь” тлумàчыццà пà-рознàму. Ïàдàрожнікі, якія ў сярэднявеччы прàязжàлі прàз гэтыя землі, у свàіх зàпіскàх выводзілі нàзву àд прыгàжосці зямлі, зімовàй зàснежàнàсці, колеру трàдыцыйнàгà àдзення, àнтрàпàлàгічных рысàў мясцовых жыхàроў і інш. Áольш àбгрунтàвàнымі, нà нàш погляд, з’яўляюццà нàступныя версіі: Ëюбàўскàгà Ì. – незàлежнàсць àд тàтàрà-мàнголàў, Ì. Äоўнàр – Çàпольскàгà – àдноснàя свàбодà не толькі àд тàтàрàмàнголàў, àле і àд крыжàносцàў і літвы, ß. Þхо – больш рàнняе прыняцце хрысціянствà ў пàрàўнàнні з ×орнàй Ðуссю (зàходняй чàсткі сучàснàй Áелàрусі), дзе яшчэ доўгі чàс зàстàвàлàся пàгàнскàя верà, Ï. Êрàпівінà – шырокàе рàспàўсюджàнне ў тàпàніміцы нàзвàў сà словàм “белàя”, Â. ²вàновàсуàдносіны àсноўных колерàў з нàпрàмкàмі свету.

Óпершыню тэрмін “Áелàя Ðусь” сустрàкàеццà ў гістàрычных дàкументàх XII стàгоддзя і дàтычыццà Óлàдзімірскà-Ñуздàльскàгà княствà. Ïàзней, у 13-14 стàгоддзях ён сустрàкàеццà ў сувязі з Ìàскоўскімі, Ñмàленскімі, Ïскоўскімі, Íàўгàродскімі, Êіеўскімі, ×àрнігàўскімі землямі. Ó àдносінàх дà пàдзвінскà-пàдняпроўскàгà рэгіёнà тэрмін “Áелàя Ðусь” лàкàлізуеццà ў кàнцы 14-гà стàгоддзя, à пàзней рàспàўсюджвàеццà і нà зàхàд дà Ïрыпяці і Íёмàнà. Àд нàзвы тэрыторыя “Áелàя Ðусь” пàходзіць і нàзвà жыхàроў - спàчàтку “белàрусцы”, зàтым “белàрусы”. Ïрыклàднà у гэты перыяд – 14 - 16 стàгоддзі – фàрміруеццà і стàрàбелàрускàя мовà.