Ist_Bel
.pdf
Ãлàвà 9. Áелàрусь у пàчàтку нàйноўшàгà чàсу. Äзяржàўнàсць Áелàрусі ў |
119 |
пàслякàстрычніцкі перыяд (1917-1920 гг) |
|
|
Ïàсля àтрымàння звестàк àб перàмозе рэвàлюцыі ў Ïетрàгрàдзе
ўÌінску 4 сàкàвікà быў утворàны ×àсовы грàмàдскі кàмітэт пàрàдку як оргàн мясцовàгà кірàвàння ×àсовàгà ўрàдà. Ïàдобныя кàмітэты ўзніклі і ў другіх буйных гàрàдàх Áелàрусі. 6 сàкàвікà ×àсовы ўрàд перàдàў улàду нà месцàх свàім кàмісàрàм, як прàвілà, стàршыням губернскіх і пàвятовых земскіх упрàў. Ó гэты ж дзень быў створàны і Ìінскі Ñàвет рàбочых і сàлдàцкіх дэпутàтàў. Òàкія ж сàветы пàчàлі ўтвàрàццà і ў другіх гàрàдàх. Òàкім чынàм, у Áелàрусі тàксàмà нàзірàлàся двоеўлàддзе, àле àсàблівàсцю было тое, што ў гэтым рэгіёне знàходзілàся стàўкà вярхоўнàгà кàмàндàвàння і дыслàцырàвàліся воінскія чàсці. Âàенные стàлі трэцяй рэàльнàй сілàй, якàя àкàзвàлà свой уплыў нà дàльнейшàе рàзвіццё пàдзей. Àле і
ўàрміі тàксàмà пàчàлàся дэмàкрàтызàцыя, пàчынàючы з 1 сàкàвікà, вà ўсіх вàйсковых пàдрàздзяленнях былі створàны вàйсковыя кàмітэты. Õàця яны і прызнàлі ×àсовы ўрàд, àле чàстà не пàдпàрàдкоўвàліся кàмàндàвàнню і нàвàт брàлі дзейнàсць кàмàндзірàў пàд свой кàнтроль. Ïàступовà вызнàчàлàся і чàцвёртàя сілà: нàцыянàльныя àргàнізàцыі, якія стàлі нà шлях нàцыянàльнàгà àдрàджэння.
Ïàсля рэвàлюцыі пàчàлі àднàўляццà і пàшырàць свàю дзейнàсць пàлітычныя пàртыі: кàдэты, эсеры, бундàўцы, сàцыялдэмàкрàты. Àднàвілà свàю дзейнàсць і Áелàрускàя сàцыялістычнàя грàмàдà, якàя летàм 1917 г. ужо нàлічвàлà 5 тысяч членàў. Àкрàмя яе, узніклі яшчэ 23 нàцыянàльныя àргàнізàцыі, нàйбольш буйнымі з іх з’яўляліся Áелàрускàя пàртыя нàродных сàцыялістàў (ÁÏÍÑ), Áелàрускàя хрысціянскàя дэмàкрàтыя (ÁÕÄ), Áелàрускі сàюз зямельных ўлàснікàў і іншыя. 25 сàкàвікà яны прàвялі ў Ìінску свой з’езд і выбрàлі Áелàрускі нàцыянàльны кàмітэт нà чàле з буйным пàмешчыкàм Ð. Ñкірмунтàм для пàдрыхтоўкі выбàрàў ў Áелàрускую крàявую рàду. Ðàдà пàдтрымàлà ×àсовы ўрàд, àле дàбівàлàся àўтàноміі Áелàрусі ў склàдзе Ðàсійскàй федэрàцыі. Íявырàшàнàсць гàлоўных пытàнняў, якія стàвіліся нàродàм у чàсы рэвàлюцыі, пàгàршэнне экàнàмічнàгà стàновішчà мàс, няўдàчы нà фронце пàдàрвàлі дàвер нàродà дà ўлàды. Ïàлітычны крызіс àсàблівà àбвàстрыўся пàсля 4 ліпеня 1917 г., кàлі былà рàстрàлянà мàсàвàя дэмàнстрàцыя, якàя прàйшлà ў Ïетрàгрàдзе пàд лозунгàмі перàдàчы ўлàды Ñàветàм і зàключэння міру. Ïерыяд двоеўлàддзя скончыўся перàмогàй буржуàзіі. Ñтрàціў уплыў і Áелàрускі нàцыянàльны кàмітэт, дзе перàвàжàлі прàдстàўнікі мàёмàсных слàёў нàсельніцтвà.
120 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі
10 ліпеня ў Ìінску àдбыўся другі з’езд белàрусскіх àргàнізàцый, нà якім зàмест ÁÍÊ былà створàнà Öэнтрàльнàя Ðàдà белàрускіх àргàнізàцый, больш левàя пà свàйму склàду і кірàўніцтву. Ïàзней, у кàстрычніку 1917 г. ÖÁÐ былà перàўтворàнà ў Âялікую белàрускую рàду. Ó яе увàйшлі і прàдстàўнікі Öэнтрàльнàй белàрускàй вàйсковàй рàды, якàя былà выбрàнà нà з’ездзе воінàў-белàрусàў зàходнягà фронту 18-24 кàстрычнікà 1917 г.
Ó ўмовàх пàглыбляўшàгàся пàлітычнàгà, сàцыяльнàгà і экàнàмічнàгà крызісу гàлоўнàкàмàндуючы генерàл Ë. Êàрнілàў вырàшыў устàнàвіць вàенную дыктàтуру. Äля гэтàгà ён рушыў з фронтà чàстку войскàў нà Ïетрàгрàд. Àдпор мецяжу àкàзàлі бàльшàвікі. Ïàд іх кірàўніцтвàм пры сàветàх пàчàлі ствàрàццà вàеннàрэвàлюцыйныя кàмітэты, чырвонàгвàрдзейскія àтрàды, якія блàкірàвàлі ў Áелàрусі нà шляху руху кàрнілàўскіх чàсцей вузлàвыя чыгунàчныя стàнцыі і àднàчàсовà вялі прàпàгàнду сярод сàлдàт. Ïàсля пàдàўлення кàрнілàўскàгà выступлення ўплыў бàльшàвікоў знàчнà ўзмàцніўся, у многіх сàветàх прàйшлі перàвыбàры. Ó гэтых умовàх
бàльшàвікі ўзялі курс нà ўзброенàе пàўстàнне, якое àдбылося
25 кàстрычнікà 1917 г. ў Ïетрàгрàдзе. Ó гэты ж дзень Ï з’езд Ñàветàў
рàбочых і сàлдàцкіх |
дэпутàтàў |
сфàрмірàвàў |
урàд нà |
чàле з |
Ó. ². Ëеніным, àбрàў |
Öэнтрàльны |
Âыкàнàўчы |
кàмітэт, |
прыняў |
дэкрэты àб міры і зямлі. |
|
|
|
|
Êàлі ў Ìінску стàлà вядомà àб перàмозе рэвàлюцыі ў Ïетрàгрàдзе, Ìінскі Ñàвет àб’явіў àб перàходзе крàявой улàды ў яго рукі. 27 кàстрычнікà пры ім быў створàны Âàеннà-рэвàлюцыйны кàмітэт.
Ó гэты ж дзень быў тàксàмà створàны ў Ìінску Êàмітэт вырàтàвàння рэвàлюцыі, які не прызнàў сàвецкую ўлàду. ßго пàдтрымàлі мінскàя гàрàдскàя думà, стàўкà. Ó горàд былі ўведзены вàенные чàсці. Àле пàдыход з фронтà нà дàпàмогу Ìінскàму Ñàвету брàняпоездà з дэсàнтàм змяніў суàдносіны сіл і Êàмітэт вырàтàвàння рэвàлюцыі быў рàспушчàны. Íà прàцягу кàстрычнікà – лістàпàдà àдноснà хуткà і бяскроўнà Ñàвецкàя ўлàдà перàмàглà і ў другіх гàрàдàх Áелàрусі, à тàксàмà нà Çàходнім фронце. Ó лістàпàдзе 1917 г. àдбыліся тры з’езды Ñàветàў: з’езд сàветàў рàбочых і сàлдàцкіх дэпутàтàў Çàходняй воблàсці, трэці з’езд сàветàў сялянскіх дэпутàтàў Ìінскàй і Âіленскàй губерній, другі з’езд àрмій зàходнягà фронтà.
Ãлàвà 9. Áелàрусь у пàчàтку нàйноўшàгà чàсу. Äзяржàўнàсць Áелàрусі ў |
121 |
пàслякàстрычніцкі перыяд (1917-1920 гг) |
|
|
Âыбрàныя імі выкàнàўчыя кàмітэты àб’яднàліся ў Àблвыкàнкàмзàх, які стàў гàлоўным оргàнàм улàды нà Áелàрусі. Âыкàнàўчым оргàнàм стàў Àблàсны Ñàвет Íàродных Êàмісàрàў Çàходняй воблàсці. Àпошнім горàдàм, дзе былà ўстàлявàнà сàвецкàя ўлàдà, стàў Ìàгілёў. Òолькі з дàпàмогàй бàлтыйскіх мàрàкоў 5-10 студзеня 1918 г. тут былà ліквідàвàнà стàўкà і прàведзены губернскі з’езд Ñàветàў.
9.2 Ïершы ўсебелàрускі з’езд і àбвяшчэнне Áелàрускàй
нàроднàй рэспублікі
Ïàсля перàмогі кàстрычніцкàй рэвàлюцыі Âялікàя белàрускàя рàдà àдхілілà прàпàнову Àблвыкàнкàмзàхà àб сумесным кірàвàнні Áелàруссю і рàзàм з Áелàрускім àблàсным кàмітэтàм (ÁÀÊ), які быў утворàны нà ¡серàсійскім сялянскім з’ездзе, пàчàлі рыхтàвàць з’езд для рàшэння пытàння àб будучым дзяржàўным будàўніцтве і оргàнàх улàды. Àфіцыйнà ўсебелàрускі кàнгрэс, нà які былі зàпрошàны 1872 дэлегàты, пàчàў прàцàвàць 14 снежня 1917 г. Íà ім выявіліся тры плыні: незàлежнікі (ў àсноўным прàдстàўнікі ÂÁÐ, ÖÁÂÐ) выступàлі зà незàлежнàсць Áелàрусі, цэнтр – гàлоўным чынàм дэлегàтàты àд ÁÀÊà, члены ÁÑÃ, эсеры – выступàў зà àўтàномію Áелàрусі ў склàдзе Ðàсійскàй федэрàцыі, і тàк звàныя àсімілятàры, якія лічылі нàйбольш мэтàзгодным зàхàвàць існуючàе пàлàжэнне Ïàўночнà-Çàходнягà крàю. Äэлегàты выбрàлі прэзідыум, утвàрылі рàду з’ездà, 15 снежня прынялі пàрàдàк дня і пàсля àбмеркàвàння яго нà секцыях вечàрàм 16 снежня сàбрàліся нà плянàрнàе пàседжàнне. Ç’езд прызнàў цэнтрàльную ўлàду ў Ðàсіі, выкàзàўся зà àўтàномію Áелàрусі ў склàдзе Ðàсійскàй федэрàцыі, àле не прызнàў мясцовую ўлàду Àблвыкàнкàмàзàхà і пàстàнàвіў “вылучыць сà свàйго склàду оргàн крàёвàй улàды ў àсобе Óсебелàрускàгà Ñàветà сялянскіх, сàлдàцкіх і рàбочых дэпутàтàў, якому ўручыць кірàвàнне Áелàруссю àж дà склікàння Áелàрускàгà ўстàноўчàгà сходу”. Ó àдкàз у ноч з 17 нà 18 снежня Àблвыкàнкàмзàх рàспусціў з’езд. Íà пàдпольным пàседжàнні 18 снежня рàдà з’ездà àбявілà сябе пàстàяннà дзейнічàючым оргàнàм мясцовàй улàды - Ñàветàм з’ездà, выбрàлà выкàнкàм Ñàветà і прынялà рàшэнне àб склікàнні Ï усебелàрускàгà кàнгрэсà. Ó студзені 1918 г. Ø Óсерàсійскі з’езд рàбочых, сàлдàцкіх і сялянскіх дэпутàтàў ухвàліў дзеянні Àблвыкàкàмзàхà і ÑÍÊ Çàходняй воблàсці, рàсцàніўшы ўсебелàрускі кàнгрэс як з’езд буржуàзных нàцыянàлістàў, пàмешчыкàў, якія хàцелі рэстàўрырàвàць стàрую ўлàду.
122 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі
Ó гэты чàс у снежні 1917 – студзені 1918 гг. у Áрэсце прàходзілі перàгàворы àб міры пàміж Ãермàніяй і Ñàвецкàй Ðàсіяй. Ñàвецкі бок не згàдзіўся з цяжкімі ўмовàмі міру, прàпàнàвàнымі Ãермàніяй, і немцы 18 лютàгà пàчàлі нàступленне. Äзейнічàючы сумеснà з чàсцямі польскàгà корпусà Äоўбàр-Ìусніцкàгà, яны хуткà пàдыйшлі дà Ìінскà. 19 лютàгà сàвецкія оргàны ўлàды эвàкуірàвàліся ў Ñмàленск і ў гэтых умовàх выкàнкàм з’ездà àб’явіў сябе мясцовàй ўлàдàй. 21 лютàгà ён прыняў першую стàтутную грàмàту і сфàрмірàвàў урàд – Íàродны сàкрàтàрыят, àле белàрускую дзяржàўнàсць не àбвясціў.
9 сàкàвікà выйшлà 2-я стàтутнàя грàмàтà, у якой àбвяшчàлàся Áелàрускàя нàроднàя рэспублікà ў этнàгрàфічных межàх рàссялення белàрусàў. Âызнàчàліся зàкàнàдàўчы оргàн ÁÍÐ – Ðàдà і выкàнàўчы – Íàродны сàкрàтàрыят. Àбвяшчàлàся àб скàсàвàнні прывàтнàй улàснàсці нà зямлю, увядзенні вàсьмігàдзіннàгà рàбочàгà дня.
25 сàкàвікà былà прынятà 3-я стàтутнàя грàмàтà, у якой дэклàрырàвàлàся незàлежнàсць Áелàрусі.
Беларуская народная рэспубліка абвяшчалася ўжо пасля таго, як па ўмовах Брэсцкага міру паміж Германіяй і Расіяй ад 3 сакавіка 1918 г. 85% Беларусі адыходзілі да Германіі, другімі словамі, у умовах нямецкай акупацыі. Таму абвяшчэнне дяржаўнасці і тым больш яе незалежнасці насіла дэкларатыўны характар, паколькі рэальная ўлада належала нямецкаму камандаванню. Афіцыйна Германія не прызнала БНР, не праявілі да яе цікавасці і краіны Антанты і США, але акупацыйныя ўлады не перашкаджалі займацца культурна –асветніцкай дзейнасцю. Калі ж кіраўніцтва БНР паспрабавала стварыць свае ўзброеныя сілы, у пачатку красавіка акупанты забаранілі яго дзейнасць. Пасля гэтага была фактычна створана новая рада, дзе пераважалі Р.Скірмунт і іншыя прадстаўнікі заможных колаў. Рада звярнулася да кайзера з тэлеграмай, у якой заявіла аб тым, што толькі пад апекай Германіі Беларусь бачыць сваю будучыню. Гэта паглыбіла палітычны крызіс. З рады выйшлі эсеры, БСГ, меншавікі. Астаўшаяся яе частка заняла адкрыта прагерманскую пазіцыю, адмяніла палажэнні 2-й Статутнай граматы БНР адносна адмены ўласнасці на зямлю і 8-гадзіннага рабочага дня, заявіла, што на тэрыторыі Беларусі не дзейнічаюць пастановы РСФСР, нават выступіла з пратэстам, калі згодна з дадатковай дамоўленасцю з
Ãлàвà 9. Áелàрусь у пàчàтку нàйноўшàгà чàсу. Äзяржàўнàсць Áелàрусі ў |
123 |
пàслякàстрычніцкі перыяд (1917-1920 гг) |
|
|
Ñàвецкàй Ðàсіяй Ãермàнія ў жніўні 1918 г. пàчàлà чàстковы вывàд войск з Áелàрусі. Óлічвàючы змены ў àрыентàцыі Ðàды ÁÍÐ, àкупàцыйныя ўлàды перàдàлі ў яе ведàнне гàндàль, сàцыяльную àпеку, àсвету і культуру. Àдносныя поспехі былі дàсягнуты толькі ў гàліне àдукàцыі і нàвукі: àдкрыты больш зà 150 белàрускіх школ, Ìінскі педàгàгічны інстытут, выдàвецтвà “Ïрàсветà”. Ïрàцягвàўся выпуск гàзет “Ãомàн”, “Âольнàя Áелàрусь”, утворàны культурнààсветніцкіе тàвàрыствы “Áàцькàўшчынà”, дрàмы і кàмедыі.
Áелàрускàя нàроднàя рэспублікà спынілà свàю існàвàнне нà тэрыторыі Áелàрусі àднàчàсовà з выгнàннем àкупàнтàў. Äзеячы ÁÍÐ эмігрырàвàлі і чàсткà іх увàйшлà ў склàд Ëітоўскàй Òàрыбы.
Òàкім чынàм, утвàрэнне ÁÍÐ было спробàй рэàлізàцыі ідэі белàрускàй дзяржàўнàсці, àле не реàльнàй дзяржàўнàсцю. Çàслугà ÁÍÐ перш зà ўсё ў тым, што перàд грàмдскàсцю было зàяўленà àб існàвàнні белàрускàгà нàцыянàльнàгà руху і неàбходнàсці вырàшэння прàблемы Áелàрускàй дзяржàвы.
9.3 Óтвàрэнне ÁÑÑÐ і Ëітоўскà-Áелàрускàй ÑÑÐ
Пасля лістападаўскай рэвалюцыі 1918 года ў Германіі Савецкая Расія дэнансавала Брэсцкі дагавор. Германскія войскі пачалі адыходзіць з захопленых тэрыторый. 10 снежня быў вызвалены Мінск. Трэба адзначыць, што ў лістападзе-снежні 1918 г. былі абвешчаны Эстонская ССР, Латвійская ССР, Літоўская ССР і Украінская ССР. Але ў адносінах да беларускіх зямель Усерасійскі Цэнтральны Выканаўчы Камітэт 23 снежня 1918 г. прыняў рашэнне аб іх уключэнні ў склад расійскай федэрацыі. Супраць выступілі беларускія секцыі пры ЦК РКП(б), Белнацком, які дзейнічаў з студзеня 1918 г. як аддзел Народнага камісарыята па справах нацыянальнасцей РСФСР і Мінгубрэўком, створаны адразу ж пасля вызвалення Мінска. У выніку 24 снежня Пленум ЦК РКП(б) прыняў пастанову аб утварэнні Беларускай савецкай сацыялістычнай рэспублікі. На нарадзе ў Наркамнацы РСФСР, якая адбылася 27 снежня з удзелам прадстаўнікоў аблвыканкамзаха, Белнацкома, былі вырашаны пытанні аб урадзе БССР, межах рэспублікі, кіруючым партыйным цэнтры.
124 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі
30 снежня 1918 г. адбылася VI Пайночна-Заходняя абласная канферэнцыя бальшавікоў, дэлегаты якой прадстаўлялі 5 беларускіх губерняў. Канферэнцыя абвясціла сябе 1-м з’ездам Камуністычнай партыі Беларусі і прыняла рэзалюцыю аб абвяшчэнні БССР. У склад рэспублікі павінны былі ўвайсці Мінская, Магілёўская, Смаленская, Віцебская і Гродзенская губерні, дзе пражывалі пераважна беларусы. Быў створаны часовы ўрад рэспублікі, які 1 студзеня 1919 г. апублікаваў маніфест, дзе абвяшчалася аб утварэнні ССРБ, а таксама аб нацыяналізацыі фабрык, заводаў, чыгунак, банкаў, зямлі. 8 студзеня ўрад пераехаў у сталіцу ССРБ – г. Мінск. У студзені прайшлі валасныя, павятовыя, губернскія з’езды Саветаў, на якіх прайшлі выбары дэлегатаў на першы рэспубліканскі з’езд Саветаў. 1 Усебеларускі з’езд Саветаў рабочых, сялянскіх, чырвонаармейскіх дэпутатаў адбыўся 2-3 лютага 1919 г. ў Мінску. На ім была прынята дэкларацыя аб утварэнні ССРБ і ўстанаўленні федэратыўных сувязей паміж Савецкай Беларуссю і РСФСР, Канстытуцыя ССРБ, вызначаны кіруючыя органы ўлады. У адпаведнасці з Канстытуцыяй вярхоўная ўлада належыла з’езду Саветаў Беларусі, а ў перапынку паміж з’ездамі – Цэнтральнаму Выканаўчаму Камітэту (ЦВК). З’езд вызначыў межы рэспублікі ў складзе Мінскай і Гродзенскай губерняў. Тэрыторыі Віцебскай, Смаленскай і Магілёўскай губерняў згодна з рашэннямі губернскіх з’ездаў адыйшлі да Расіі. Была прынята таксама дзяржаўная сімволіка.
Ó зàключэнне з’езд прыняў рàшэнне àб àб’яднàнні ÑÑÐÁ і Ëітоўскàй ÑÑÐ у àдну дзяржàву. Àнàлàгічнàе рàшэнне прыняў неўзàбàве і першы з’езд Ñàветàў Ëітвы. 27 лютàгà 1919 г. нà сумесным пàседжàнні ÖÂÊ Áелàрусі і Ëітвы былі утворàны ÖÂÊ Ëітоўскà-Áелàрускàй ÑÑÐ і ÑÍÊ гэтàй дзяржàвы. Íекàлькі пàзней, 4 - 6 сàкàвікà 1919 г. нà сумесным з’ездзе былà створàнà àб’яднàнàя пàртыйнàя àргàнізàцыя нà чàле з ÖÊ ÊÏ (б) Ëітвы і Áелàрусі. ËітÁел ствàрàлàся ў склàдзе 5 губерняў: Ìінскàй, Ãродзенскàй, Âіленскàй, Êовенскàй і Ñувàлкàўскàй.
Àле Ëітоўскà-Áелàрускàя рэспублікà прàіснàвàлà нядоўгà. Óжо ў сярэдзіне лютàгà 1919 г. вàйну супрàць сàвецкàй Ðàсіі пàчàлà Ïольшчà. Ïàколькі àсноўныя сілы ×ырвонàй àрміі былі зàняты нà Ïàўднёвым фронце, пàлякі пàчàлі хуткà прàсоўвàццà нàперàд, 17 крàсàвікà яны зàнялі Âільню, стàліцу ËітÁел. Óрàд перàехàў у
Ãлàвà 9. Áелàрусь у пàчàтку нàйноўшàгà чàсу. Äзяржàўнàсць Áелàрусі ў |
125 |
пàслякàстрычніцкі перыяд (1917-1920 гг) |
|
|
Мінск, але і гэты горад таксама 8 жніўня быў захоплены польскімі войскамі. Лінія фронта стабілізіравалася толькі восенню па рацэ Бярэзіне. Кіраўніцтва Літбела эвакуіравался ў Смаленск, дзе хутка было скасавана, але Літоўска-Беларуская рэспубліка спыніла сваё існаванне ўжо фактычна з лета 1919 г. Калі ж пасля контрнаступлення Чырвонай Арміі на зноў вызваленай тэрыторыі ўрадам РСФСР 2 красавіка 1920 года была прызнана Літоўская рэспубліка, а 12 ліпеня з ёй быў падпісаны мірны дагавор, устаноўлены пагранічныя межы, пры гэтым Вільня з краем былі перададзены Літве, Літоўска-Беларуская рэспубліка перастала існаваць і юрыдычна.
9.4 Âàйнà Ïольшчы і Ñàвецкàй Ðàсіі. Äругое àбвяшчэнне
ÁÑÑÐ
Ïàсля лістàпàдàўскàй 1918 г. рэвàлюцыі ў Ãермàніі былà àдноўленà польскàя дзяржàўнàсць. Àле хуткà прàвячыя колы Ïольшчы нà чàле з Þ. Ïілсудскім выступілі зà пàшырэнне тэрыторыі рэспублікі дà межàў, існàвàўшых дà 1772 г. Ó выніку ў лютым 1919 г. Ïольшчà пàчàлà вàенныя дзеянні супрàць Ðàсіі. ßе пàдтрымàлà Àнтàнтà, у прывàтнàсці, у склàд польскàй àрміі ўвàйшоў добрà ўзброены 70-тысячны фрàнцузскі корпус. Êàрыстàючыся перàвàгàй супрàць войскàў ×ырвонàй Àрміі, якія дыслàцырàвàліся нà тэрыторыі Áелàрусі, пàлякі хуткà зàхàпілі Âільню, Ìінск. Íà зàхопленых двух трэціх тэрыторыі Áелàрусі быў устàноўлены àкупàцыйны рэжым. Ó гэтых умовàх Ðàдà ÁÍÐ пàчàлà перàмовы з пàлякàмі àб àднàўленні ÁÍÐ. Ïольскі бок быў не супрàць уключэння белàрускіх зямель у Ïольшчу нà прàвàх культурнà-нàцыянàльнàй àўтàноміі. Ç гэтà мэтàй у жніўні 1919 г. у Ìінску быў створàны нàвàт Áелàрускі нàцыянàльны кàмітэт. Äля прàктычнàй рэàлізàцыі зàдумàнàгà плàнà з дàзволу польскіх àкупàцыйных улàд 12 снежня 1919 г. у Ìінску прàйшло пàседжàнне Ðàды ÁÍÐ. Ïрыхільнікі злучэння з Ïольшчàй, у тым ліку групà ÁÍÊ, àкàзàліся ў меншàсці. Áольшàсць Ðàды, якую склàдàлі ў àсноўным эсеры, выступілі супрàць дàлучэння дà Ïольшчы. ßны пàцвердзілі Óстàўную Ãрàмàту ÁÍÐ àд 25 сàкàвікà àб незàлежнàсці Áелàрусі, перàвыбрàлі ўрàд і àбвясцілі новую, Íàродную рàду. Ó àдкàз пàлякі рàзàгнàлі Íàродную рàду і з свàіх прыхільнікàў ствàрылі Íàйвышэйшую Ðàду ÁÍÐ нà чàле з À. Ëуцкевічàм. Àле нà сàмàй спрàве пàлякі не пàйшлі нàвàт нà ствàрэнне мàрыянетàчнàй
126 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі
рэспублікі, ўрàд À. Ëуцкевічà хуткà рàспàўся, сàм ён àдыйшоў àд пàлітычнàй дзейнàсці і стàў прàцàвàць выклàдчыкàм у Âіленскàй гімнàзіі.
Ýсеры ж стàлі нà шлях узброенàй бàрàцьбы з польскімі àкупàнтàмі і ў снежні 1919 г. ў Ñмàленску дàмовіліся з бàльшàвікàмі àб сумесных дзеяннях. Äà пытàння àб умовàх àднàўлення белàрускàй дзяржàўнàсці было вырàшàнà вярнуццà пàсля вызвàлення Áелàрусі àд пàлякàў. Ýсеры і бàльшàвікі пàчàлі ствàрàць пàртызàнскія àтрàды, пàшырàць узброеную бàрàцьбу супрàць польскіх інтэрвентàў. Äля кàрдынàцыі дзеянняў ÖÊ ÐÊÏ(б) нàкірàвàў свàіх прàдстàўнікоў ў утворàны эсерàмі Áелàрускі пàўстàнцкі кàмітэт. Ó гэтых умовàх збліжэння з бàльшàвікàмі чàсткà белàрускіх дзячàў нà чàле з Ó. ²гнàтоўскім пàрвàлà з эсерàмі, утвàрылà Áелàрускую кàмуністычную àргàнізàцыю і нà прàвàх кàлектыўнàгà членà ўвàйшлà ў склàд ÐÊÏ(б).
Âясной 1920 годà стàновішчà бàльшàвікоў нà фрàнтàх грàмàдзянскàй вàйны знàчнà пàлепшылàся, што дàзволілà перàкінуць знàчныя сілы, у тым ліку конную àрмію, нà польскі фронт. 14 мàя ×ырвонàя Àрмія перàйшлà ў нàступленне. 11 ліпеня быў вызвàлены Ìінск, 14 ліпеня – Âільня. Ïàсля вызвàлення Ìінскà бàльшàвікàмі і эсерàмі быў створàны Áелвàенрэўком як чàсовы рэгіянàльны оргàн кірàвàння вàеннымі і грàмàдзянскімі спрàвàмі. Çноў пàўстàлà пытàнне àб белàрускàй дзяржàўнàсці. Ïàколькі перàд гэтым Ðàсія прызнàлà Ëітоўскую рэспубліку, пытàнне àб àднàўленні ËітÁелà ўжо не пàдымàлàся.
31 ліпеня 1920 года ў г. Мінску адбылося сумеснае паседжанне прадстаўнікоў Белваенрэўкома, ЦК КП(б) Літвы і Беларусі, прафсаюзаў, Беларускай камуністычнай арганізацыі, Бунда, на якім была прынята “Дэкларацыя аб абвяшчэнні незалежнасці Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі Беларусь”. ССРБ обвяшчалася ў межах 6 паветаў Мінскай губерні, паколькі ўсходнія губерні Беларусі ў гэты час былі ўключаны ў склад РСФСР, а заходнія захоплены палякамі. Да склікання Усебеларускага з’езда Саветаў улада перадавалася Ваенна-рэвалюцыйнаму камітэту. Эсеры не падпісалі пагаднення, паколькі яны патрабавалі прызнання незалежнасці Беларусі ў яе этнаграфічных межах і ўрада В.Ластоўскага, вываду Чырвонай Арміі і стварэння ўласнага войска. Бальшавікі не згадзіліся з гэтым, і эсеры перайшлі ў апазіцыю, пачалі барацьбу супраць савецкай ўлады, у тым
Ãлàвà 9. Áелàрусь у пàчàтку нàйноўшàгà чàсу. Äзяржàўнàсць Áелàрусі ў |
127 |
пàслякàстрычніцкі перыяд (1917-1920 гг) |
|
|
ліку ўзброеную.
Ó гэты чàс, 17 жніўня пàсля няўдàчнàгà нàступлення ×ырвонàй Àрміі нà Âàршàву, пàчàліся мірныя перàгàворы пàміж Ïольшчàй і Ñàвецкàй Ðàсіяй. Àбодвà бàкі згàдзіліся нà ўстàнàўленне мяжы, згоднà з якой Çàходняя Áелàрусь зàстàвàлàся ў зоне польскàй àкупàцыі. Êàнчàтковà гэтыя межы былі зàмàцàвàны зàключàным 18 сàкàвікà 1921 годà ў г. Ðызе сàвецкà-польскім мірным дàгàворàм.
Ï Óсебелàрускі |
з’езд |
Ñàветàў, |
які прàходзіў ў |
Ìінску з |
13 пà 17 снежня 1920 |
годà, |
зàцвердзіў |
Äэклàрàцыю àб |
пàўторным |
àбвяшчэнні ÁÑÑÐ, межы рэспублікі, выбрàў урàд рэспублікі. Òàкім чынàм юрыдычнà было зàцверджàнà àднàўленне белàрускàй дзяржàўнàсці. Ôàктычнà ж нà тэрыторыі ÁÑÑÐ прàдàўжàлі дзейнічàць зàконы Ðàсійскàй федэрàцыі, ды і межы 6 пàветàў з колькàсцю нàсельніцтвà 1,5 млн. чàлàвек не зусім àдпàвядàлі сàпрàўднàй дзяржàўнàсці.
128 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі
Ãлàвà 10. Ñвет і Áелàрусь у міжвàенны перыяд (1921-1939 гг.). Ñàцыяльнà - экàнàмічнàе рàзвіццё Áелàрусі ў 20-30-е гг.
10.1Íàцыянàльнà-дзяржàўнàе будàўніцтвà ў Áелàрускàй ÑÑÐ у 20-я гàды. Ïàлітыкà белàрусізàцыі
10.2Íовàя экàнàмічнàя пàлітыкà. Ïрàвядзенне індустрыялізàцыі і кàлектывізàцыі ў ÁÑÑÐ
10.3Çàходняя Áелàрусь у склàдзе Ïольшчы
10.1Íàцыянàльнà-дзяржàўнàе будàўніцтвà ў Áелàрускàй ÑÑÐ у 20-я гàды. Ïàлітыкà белàрусізàцыі
Пасля заканчэння польскай акупацыі зноў утвораная Беларуская савецкая рэспубліка знаходзілася ў своеасаблівым палітычным і эканамічным становішчы. Яна займала невялікую тэрыторыю 6 паветаў Мінскай губерні, што, безумоўна, ускладняла паўнацэннае дзяржаўнае і сацыяльна-эканамічнае будаўніцтва, арганізацыю абароны, правядзенне знешняй палітыкі, налажванне эканамічных сувязей. Тут прадаўжалі дзейнічаць законы расійскай федэрацыі. Усё гэта падштурхоўвала да больш цеснага саюза перш за ўсё з сваім усходнім суседам – Савецкай Расіяй, дзе быў усталяваны аднатыпны палітычны і эканамічны ўклад. Ужо 16 студзеня 1921 г. быў заключаны двухбаковы дагавор паміж БССР і РСФСР аб ваенным і гаспадарчым саюзе. Згодна з ім утвараліся аб’яднаныя народныя камісарыяты па найбольш важным напрамкам: ваенных і марскіх спраў, знешняга гандлю, фінансаў, працы, шляхоў зносін, пошты і тэлеграфа. У 1922 г. праблема аб’яднання савецкіх рэспублік стала прадметам сістэматычнага абмеркавання на партыйных з’ездах і пасяджэннях ЦВК. З прадстаўнікоў ад Украінскай, Беларускай рэспублік, РСФСР, Закаўказскай федэрацыі была створана камісія па падрыхтоўцы дагавора аб больш цесным саюзе. 14 снежня 1922 г. за гэтую прапанову выказаўся ¡себеларускі з’езд Саветаў. Аналагічныя рашэнні прынялі і з’езды іншых рэспублік. 30 снежня 1922 г. у Маскве дэлегацыі ад рэспублік аб’явілі сябе 1 Усесаюзным з’ездам Саветаў і зацвердзілі Дэкларацыю аб утварэнні СССР на прынцыпах