Ist_Bel

Àлмà-Àтà прàдстàўнікàмі 11 былых сàюзных рэспублік было прнятà рàшэнне àб утвàрэнні зàмест ÑÑÑÐ Ñàюзà Íезàлежных Äзяржàў (ÑÍÄ), дзяржàўнàгà ўтвàрэння, якое было вельмі няпэўным і ў будучым пàкàзàлà свàю нежыццяздольнàсць. 25 снежня 1991 г. Ì.Ñ. Ãàрбàчоў àфіцыйнà зняў з сябе пàўнàмоцтвы Ïрэзідэнтà.

14.2 Ñàцыяльнà-экàнàмічнàе і пàлітычнàе рàзвіццё Áелàрусі

нà сучàсным этàпе

Ïерыяд 1991-1994 гг. быў хàрàктэрны àслàбленнем пàлітычнàгà і экàнàмічнàгà кірàўніцтвà рэспублікàй, вострàй бàрàцьбой зà ўлàду ў Âярхоўным Ñàвеце пàміж стàроннікàмі кàпітàлізàцыі грàмàдствà і іх супрàціўнікàмі. Ó гэты чàс ствàрàюццà рàд пàлітычных пàртый, дà 1995 г. іх было зàрэгістрàвàнà ў Ìіністэрстве юстыцыі Ðэспублікі Áелàрусь 34. Àле яны былі àдноснà нешмàтлікімі і не àкàзвàлі істотнàгà ўплыву нà ход пàдзей. Ïры Âярхоўным Ñàвеце Ðэспублікі Áелàрусь былà створàнà кàмісія пà рàспрàцоўцы новàгà прàектà Êàнстытуцыі Ðэспублікі, àле з-зà ўнутрыпàрлàменцкàй бàрàцьбы, змен стàршынь Êàнстытуцыйнàй кàмісіі àсноўны зàкон Ðэспублікі Áелàрусь быў прыняты толькі 15 сàкàвікà 1994 г. Ãàлоўнàй яго àсàблівàсцю было ўвядзенне інстытутà прэзідэнцтвà. Ó выніку выбàрàў 10 ліпеня 1994 г. першым Ïрэзідэнтàм Ðэспублікі Áелàрусь стàў À.Ð.Ëукàшэнкà. Ó мàі 1995 г. àдбыліся новыя выбàры ў пàрлàмент. Àднàчàсовà Ïрэзідэнт ініцыірàвàў прàвядзенне рэферэндумà пà пытàннях нàдàння рускàй мове нàрàду з белàрускàй стàтусà дзяржàўнàй, àб змене сімволікі, экàнàмічнàй інтэгрàцыі з Ðàсіяй і àб прàве Ïрэзідэнтà дàтэрміновàгà роспуску пàрлàментà ў выпàдку пàрушэння ім Êàнстытуцыі Ðэспублікі Áелàрусь. Ïà ўсіх гэтых пытàннях Ïрэзідэнт àтрымàў пàдтрымку нàсельніцтвà.

Ó 1996 г. àбвàстрыліся àдносіны пàміж зàкàнàдàўчàй і выкàнàўчàй улàдàмі. Ç мэтàй перààдольвàння пàлітычнàгà крызісà Ïрэзідэнт ініцыірàвàў прàвядзенне другогà рэферэндумà, згоднà з якім, у прывàтнàсці, былі ўнесены некàторыя змены ў Êàнстытуцыю Ðэспублікі Áелàрусь. Âярхоўны Ñàвет стàў двухпàлàтным у склàдзе Ñàветà Ðэспублікі і Ïàлàты прàдстàўнікоў. Áылі тàксàмà пàшырàны прàвы Ïрэзідэнтà. Óдзельнікі рэферэндумà прàгàлàсàвàлі тàксàмà зà перàнос Äня незàлежнàсці Ðэспублікі Áелàрусь нà 3 ліпеня, супрàць свàбоднàй куплі-прàдàжы зямлі, супрàць àдмены смяротнàй кàзні. Ó

190 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

2000 г. былі прàведзены выбàры новàгà двухпàлàтнàгà пàрлàментà, à ў 2001 г. нà новы пяцігàдовы тэрмін Ïрэзідэнтàм зноў быў выбрàны

Ïрэзідэнтà ў чàс выбàрàў 2006 г., у выніку якіх ён àтрымàў у свàю пàдтрымку пàдàўляючую большàсць гàлàсоў выбàршчыкàў.Ó чàс пàрлàменцкіх выбàрàў 28 верàсня 2008 г. ні àдзін з прàдстàўнікоў àпàзіцыі не быў выбрàны дэпутàтàм Ïàлàты прàдстàўнікоў. Ó цэлым жà зà гàды пàсля ўвядзення прэзідэнцкàгà кірàвàння пàлітычнàя àбстàноўкà ў рэспубліцы стàбілізàвàлся, былà створàнà дàклàднàя вертыкàль улàды.

Óзнешняй пàлітыцы Ðэспублікà Áелàрусь з сàмàгà пàчàтку свàйго сàмàстойнàгà рàзвіцця ўзялà курс нà шмàтвектàрнàсць знешнепàлітычнàгà курсà, устàнàўленне добрых і ўзàемàвыгàдных àдносін з зàмежнымі пàртнёрàмі. ßе прызнàлі 160 дзяржàў свету, Áелàрусь стàлà членàм некàлькі дзесяткàў міжнàродных àргàнізàцый. Àле прыярытэтнàм нàпрàмкàм ў знешнепàлітычнàй дзейнàсці Áелàрусі былі і зàстàюццà ўзàемààдносіны з Ðàсіяй. Ïàстàяннà ўмàцоўвàеццà экàнàмічнàе супрàцоўніцтвà гэтых крàін, прыняты рàд пàлітычных рàшэнняў, нàкірàвàных нà ўмàцàвàнне інтэгрàцыйных прàцэсàў.

Óэкàнàмічнàй сферы пàсля рàспàдà ÑÑÑÐ і ствàрэння сувярэнных дзяржàў àдбыўся рэзкі перàход дà ліберàльнàй рынàчнàй экàномікі пà зàходніх рэцэптàх «шокàвàй тэрàпіі» Ïàчàлàся прывàтызàцыя прàдпрыемствàў і перàход нà свàбоднàе цэнàўтвàрэнне, у сельскàй гàспàдàрцы быў узяты курс нà рàзвàл кàлгàсàў і зàмену іх фермерскімі гàспàдàркàмі. Ãэтà прывяло дà рэзкàгà зніжэння àб'ёмàў вытворчàсці і ўзроўня жыцця нàсельніцтвà.

ÓÁелàрусі ў 1991-1995 гг. вàлàвы нàцыянàльны прàдукт скàрàціўся нà 35%, рэàльнàя зàрплàтà зменшылàся нà 50%. 60% нàсельніцтвà àкàзàлàся зà рысàй беднàсці. Ïàлàжэнне яшчэ больш усклàднялàся ў сувязі з узрàстàючàй інфляцыяй, ростàм беспрàцоўя, нàрàстàннем іншых сàцыяльных прàблем.

Ç увядзеннем прэзідэнцкàгà кірàвàння быў узяты курс нà сàцыяльнà-àрыентàвàную рынàчную экàноміку з моцным дзяржàўным рэгулявàннем. Áылі зàцверджàны àсноўныя нàпрàмкі

сàцыяльнà-экàнàмічнàгà рàзвіцця Ðэспублікі Áелàрусь нà 19962000 гг., прыпыненà дзікàя «прыхвàтызàцыя», спыніўся дэмàнтàж буйнàй кàлгàснà-сàўгàснàй вытворчàсці і зроблены упор нà сельскàгàспàдàрчыя кààперàтывы.

Ó выніку прынятых мер пà стàбілізàцыі экàномікі з 1996 г. спыніўся спàд вытворчàсці і з 1997 г. пàчàўся пэўны ўздым. Ó 2001 г. Áелàрусь першàй нà постсàвецкàй прàсторы àднàвілà ўзровень вытворчàсці 1990 г. Ïàступовà пàчàлàся пàвышàццà рэàльнàя зàрплàтà. Ïàчàлося àжыўленне сельскàгàспàдàрчàй гàліны экàномікі. Ó 2001-2005 гг. прырост вàлàвàгà ўнутрàнàгà прàдукту ў Ðэспубліцы Áелàрусь штогод склàдàў у сярэднім 7,5% супрàць 3,5% сярэднесусветнàгà. Ïàступовà пàчàлàся выпрàцоўвàццà «белàрускàя мàдэль» сàцыяльнà-экàнàмічнàягà рàзвіцця, дзе зàхàвàліся сістэмà сàцыяльнàй àбàроны і сàцыяльныя гàрàнтыі для людзей, устàлявàнà моцнàя дзяржàўнàя ўлàдà з àпорàй нà нàрод, стàбільнà рàзвівàеццà экàномікà.

Ó 2006 г. былі àбмеркàвàны і зàцвержàны àсноўныя нàпрàмкі сàцыяльнà-экàнàмічнàгà рàзвіцця Ðэспублікі Áелàрусь нà 2006-2010 гг, дзе у якàсці àсноўнàй зàдàчы пàстàўленà пàвышэнне якàсці жыцця людзей.

14.3 Êультурà Áелàрусі нà сучàсным этàпе

Êультурà Áелàрусі кàнцà ÕÕ – пàчàтку ÕÕ1 стст. мàе свàе àсàблівыя àдметнàсці. ßнà àдрознівàеццà як знàчнымі поспехàмі і інàвàцыямі, тàк і ўзнікшымі ў новàй культурнà-гістàрычнàй àбстàноўцы прàблемàмі. Íовàя інфàрмàцыйнàя прàсторà зрàбілà белàрускую культуру больш àдкрытàй дà сусветнàй, што дàзвàляе шырэй выкàрыстоўвàць дàсягненні àпошняй, àле і ў пэўнàй меры, з другогà боку, вядзе дà стрàты нàцыянàльных àдметнàсцяў. Ïàшырыўся ўплыў дàволі нізкàпробнàй зàходняй мàсàвàй культуры.

Êультурà стàлà менш ідэàлàгізàвàнàй, большàя ўвàгà стàлà ўдзяляццà àгульнàчàлàвечым кàштоўнàсцям. Àле, з другогà боку, дзяржàвà стàлà менш фінàнсàвàць культуру, тàму узмàцніўся кàмерцыйны ўплыў з боку прывàтнàгà кàпітàлà, што не зàўсёды дàдàтнà спрыяе нà культурную кàштоўнàсць мàстàцкіх творàў.

Ðàдыкàльныя экàнàмічныя, сàцыяльныя, пàлітычныя змены

192 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

90 - х гàдоў вызвàлі знàчную цікàвàсць нàсельніцтвà дà свàёй культуры, трàдыцый белàрускàгà нàродà. Ó 1991 г. былі прыняты зàконы «Àб àдукàцыі», «Àб культуры», àсноўныя нàпрàмкі нàцыянàльнà-культурнàгà àдрàджэння вызнàчàны ў Êàнстытуцыі Ðэспублікі Áелàрусь, прынятàй у 1994 г.

Óпàстсàвецкі перыяд нàзірàюццà стàноўчыя тэндэнцыі ў рàзвіцці сістэмы àдукàцыі. Ç'явіліся новыя тыпы нàвучàльных устàноў

–гімнàзіі, ліцэі, коледжы, здзейснены перàход нà дзесяцібàльную сістэму àдзнàк, ўведзенà тэстàвàнне, шырокà рàзгорнутà кàмп'ютэрызàцыя вучэбнàгà прàцэсà. Çгоднà з Ïàстàновàй Êàбінетà Ìіністрàў Ðэспублікі Áелàрусь àд 21 жніўня 1996 г. «Àб кàнцэпцыі рэформы àгульнààдукàцыйнàй школы ў Ðэспубліцы Áелàрусь» былà рàспрàцàвàнà трохступенчàтàя мàдэль àдукàцыі з перàходàм нà 12гàдовы тэрмін нàвучàння. Ó крàсàвіку 1999 г. урàд Ðэспублікі Áелàрусь зàцвердзіў Ïрàгрàму рàзвіцця нàцыянàльнàй сістэмы àдукàцыі нà перыяд дà 2010 г. Ïрàктыкà пàкàзàлà, што больш рàцыянàльным з'яўляеццà 11-гàдовàе нàвучàнне, тàму з 2008 г. былі зроблены àдпàведныя кàрэктывы. Ñтвàрàюццà ўмовы для пàглыбленàгà вывучэння àсобных прàдметàў у бàзàвàй школе і профільнàгà нàвучàння ў стàршых клàсàх. Íягледзячы нà дэмàгрàфічны спàд, колькàсць нàвучэнцàў у школàх не зменшылàся, у рэспубліцы дàсягнуты 100% àхоп дзяцей нàвучàннем. Ñтàлі шырокà прàктыкàвàццà прàдметныя àлімпіяды, пà вынікàх якіх перàможцы àтрымлівàюць прàвà без іспытàў пàступàць у ÂÍÓ. Äобрàя якàсць нàвучàння ў белàрускіх школàх пàцвярджàе і пàспяховы ўдзел школьнікàў ў міжнàродных прàдметных àлімпіядàх.

Ó2003 г. прыняты Çàкон Ðэспблікі Áелàрусь «Àб прàфесійнàтэхнічнàй àдукàцыі», згоднà з якім прàводзіццà рàботà пà рàцыянàлізàцыі і ўдàскàнàленню вучэбнàгà прàцэсà ў сярэднеспецыяльных нàвучàльных устàновàх, дзе зàймàюццà кàля 130 тыс. нàвучэнцàў.

Çà àпошнія 20 гàдоў àмàль у двà рàзы пàвялічылàся колькàсць ÂÍÓ і студэнтàў, якія ў іх нàвучàюццà. Íовым стàлà ўвядзенне плàтнàй àдукàцыі пры зàхàвàнні неàбходнàй колькàсці студэнтàў, якія вучàццà зà кошт дзяржàвы, і з'яўленне, àкрàмя дзяржàўных ÂÍÓ, сеткі кàмерцыйных нàвучàльных устàноў. Óсяго ў Áелàрусі нàлічвàеццà кàля 60 ÂÍÓ, у якіх зàймàеццà кàля 260 тыс. студэнтàў,

што ў 4 рàзы болей у пàрàўнàнні з 1991 г.

Óзровень àдукàцыі ў Áелàрусі дàсягнуў 99,6%, пà пàкàзчыкàм сярэдняй і вышэйшàй àдукàцыі янà выйшлà нà ўзровень вядучых еўрàпейскіх дзяржàў.

Ó 90-я гàды ў дàволі склàдàным стàновішчы àкàзàлàся нàвукà. ßк вядомà, яшчэ ў сàвецкі перыяд Áелàрусь àдрознівàлàся свàім высокім нàвуковым пàтэнцыялàм. Àле склàдàнàе экàнàмічнàе пàлàжэнне ў перыяд перàбудовы і àсàблівà «шокàвàй тэрàпіі» прывялі дà рэзкàгà зніжэння àб'ёмàў дзяржàўнàгà фінàнсàвàння нàвукі, што негàтыўнà àдбілàся нà мàтэрыяльнà-тэхнічнàй бàзе і кàдрàх. Çменшыўся прыток молàдзі ў нàвуку і, нààдвàрот, пàвялічылàся колькàсць нàвукоўцàў, якія перàйшлі ў кàмерцыйныя структуры àбо з'ехàлі зà мяжу, дзе ў той чàс яны мàглі àтрымàць лепшыя ўмовы для нàвуковàй прàцы.

Êàб выпрàвіць пàлàжэнне, у 1993 г. быў прыняты Çàкон «Àб àсновàх дзяржàўнàй нàвуковà-тэхнічнàй пàлітыкі», згоднà з якім было некàлькі пàлепшàнà фінàнсàвàнне нàвукі, à àдкàзнàсць зà рàзвіццё фундàментàльных нàвуковых дàследàвàнняў усклàдзенà нà Àкàдэмію нàвук Áелàрусі. 5 сàкàвікà 2002 г. Ïрэзідэнт Ðэспублікі Áелàрусь выдàў дэкрэт «Àб удàскàнàленні дзяржàўнàгà кірàвàння ў сферы нàвукі». Áылà створàнà сістэмà дзяржàўнàгà кірàвàння, якàя склàдàеццà з Êàмітэтà пà нàвуцы і тэхнàлогіях пры Ñàвеце Ìіністрàў Ðэспублікі Áелàрусь, Âышэйшàй àтэстàцыйнàй кàмісіі (ÂÀÊ) і Íàцыянàльнàй àкàдэміі нàвук Áелàрусі. Ó àпошні чàс нàвукà пàчынàе выходзіць нà стрàчàныя рàней рубяжы, стàбільнà рàзвівàеццà, пàшырàюццà кàнтàкты з нàвуковàй супольнàсцю зàмежных крàін.

Ïàлітыкà гàлоснàсці і дэмàкрàтызàцыі жыцця, перàход дà рынàчных àдносін, пàбудовà незàлежнàй белàрускàй дзяржàўнàсці нàклàлі свой àдбітàк нà рàзвіццё літàрàтуры. Ç àднàго боку, з'явілàся мàсà творàў невысокàй пробы, кàмерцыйнàгà хàрàктàру, сàпрàўднàе мàстàцтвà стàлà дàрàгім і недàступным для чàсткі нàсельніцтвà, пà фінàнсàвым прычынàм усклàднілàся публікàцыя высокàмàстàцкіх творàў. Ç другогà боку, ў культуры, àсàблівà літàрàтуры, з'явіліся нàпрàмкі, тэмы, хàрàктэрныя для àдрàджэнчàгà перыяду, якія рàней зàмоўчвàліся. Òэму рэпрэсій узнялі ў свàіх творàх Ñ. Ãрàхоўскі, Ô Àляхновіч, Â. Áыкàў. Àдрàджэнскімі мàтывàмі прàсякнуты кнігі

194 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

Íілà Ãілевічà, Ðыгорà Áàрàдулінà, Àлеся Ðàзàнàвà, Óлàдзімірà Íякляевà. Àдной з вàжных тэм у літàрàтуры стàлà гістàрычнàя. Ó жàнры гістàрычнàй прозы плённà прàцуюць Ë. Äàйнэкà, Ó. Àрлоў,

белàрускàгà нàродà. Ì. Àржàхоўскі, ². Ñідàрук, нààдвàрот, звярнуліся ў свàіх п'есàх дà мàдэрнісцкіх мàтывàў.

Ïà-рàнейшàму ў белàрускàй прозе, пàэзіі, дрàмàтургіі рàспрàцоўвàеццà тэмà Âялікàй Àйчыннàй вàйны.

Äàльнейшàе рàзвіццё àтрымàлà музычнàе мàстàцтвà. Ó гàліне эстрàднàй музыкі плённà прàцуюць кàмпàзітàр ². Ëучàнок, Ý. Õàнок, Â. ²вàноў, Ë. Çàхлеўны, Ý. Çàрэцкі, Â. Ðàінчык, À. Åлісеенкàў. Øмàт зрàбілі для белàрускàй музыкі кàмпàзітàры і выкàнàўцы Â. Ðоўдà,

Ì.Êàзінец,, Ñ. Êàртэс, Ä. Ñмольскі, Ó. Ñолтàн, à тàксàмà вàкàльнàінструментàльныя àнсàмблі «Ïесняры», «Âерàсы», «Ñябры». Áелàрусь мàе высокàпрàфесійныя музычныя дзяржàўныя кàлектывы, у тым ліку Äзяржàўны кàнцэртны àркестр Ðэспублікі Áелàрусь пàд кірàўніцтвàм

Ì.Ôінбергà.

²стотнымі пàдзеямі ў культурным жыцці рэспублікі стàлі фестывàлі музычнàгà мàстàцтвà – «Ñлàвянскі бàзàр» у Âіцебску, «Çàлàты шлягер» у Ìàгілёве, фестывàль белàрускàй песні і пàэзіі ў Ìàлàдзечне і інш.

Ñярод àсноўных нàпрàмкàў рàзвіцця белàрускàгà жывàпісу кàнцà ÕÕ-пàчàтку ÕÕ1 стст., як і рàней, вызнàчàеццà рэàлістычнàя тэндэнцыя, прàдстàўленàя пàлотнàмі мàстàкоў Ìàя Äàнцыгà, Ëеàнідà Øчàмялёвà, Ìіхàілà Ñàвіцкàгà, Âіктàрà Ãрàмыкà. Àле ў той жà чàс ў мàстàцтве узмàцніўся ўплыў мàдэрнà, дэкàдэнсà. Àдкрыліся рàд недзяржàўных гàлерэй сучàснàгà мàстàцтвà, з'явіліся неàфіцыйныя творчыя àб'яднàнні. Íефàрмàльны ўплыў àдчувàеццà ў кàрцінàх мàстàкоў Ì. Ñеляшчукà, Ã. Ñкрыпнічэнкà, Â. Àльшэўскàгà, Ó. Òоўсцікà.

Íовым ў белàрускім мàстàцтве àпошніх гàдоў стàлà ўзмàцненне гістàрычнàй тэмы, звàрот дà белàрускàгà фàльклору. Ãэтà хàрàктэрнà

для пàлотнàў À. Ìàрàчкінà, Ô. ßнушкевічà, Ã. Âàшчàнкà.

Ãэтàя ж тэмà перàвàжàе і ў творàх мàнументàльнàгà мàстàцтвà. Çà àпошнія дзесяцігоддзі ўстàноўлены помнікі Ê.Òурàўскàму ў Òурàве, Ô.Ñкàрыне ў Ëідзе, Ðàгнедзе і ²зяслàву ў Çàслàўі, Å.Ïолàцкàй ў Ïолàцку, Ìінску і Ðэчыцы, Ñ. Ïолàцкàму ў Ïолàцку, ß.Äрàздовічу і Ì.Ãàрэцкàму ў Ìінску, Ì.Îрду ў г. ²вàнàвà, ß.×àчоту ў в. Íовàя Ìыш, Ì.Øàгàлу ў Âіцебску. Íовым стàлà тàксàмà ўзвядзенне помнікàм князям, якія дàлі імя тàму ці іншàму горàду, нàпрыклàд, князю Äàвыду ў г. Äàвыд-Ãàрàдку.

Ó цэлым жà белàрускàя мàстàцкàя культурà ў кàнцы ÕÕпàчàтку ÕÕI стст. нàбылà пэўныя рысы рàмàнтызму.

Ñучàснàя белàрускàя àрхітэктурà хàрàктàрызуеццà àдрàджэннем гістàрычных і нàцыянàльных трàдыцый у спàлучэнні з новымі мàтэрыялàмі, àрхітэктурнымі ідэямі і будàўнічымі тэхнàлогіямі. Äà нàйбольш цікàвых àрхітэктурных комплексàў можнà àднесці будынкі Ïàлàцà Ðэспублікі, àўтàвàкзàлà «Ìàскоўскі», новàгà чыгунàчнàгà вàкзàлà і нàцыянàльнàй бібліятэкі ў Ìінску, іншыя пàбудовы ў гàрàдàх рэспублікі.

Ó àпошнія дзесяцігоддзі àктывізàвàлàся рàботà пà рэстàўрàцыі àрхітэктурных помнікàў прошлых стàгоддзяў, у прывàтнàсці, Ìірскàгà, Ëідскàгà зàмкàў, Íесвіжскàгà пàлàцà, àдноўлены будынàк рàтушы ў Ìінску, Áàрысàглебскàй цàрквы ў Ãроднà і інш.

Óсё гэтà дàзвàляе зрàбіць вывàд àб нàяўнàсці творчàгà спàлучэння ў белàрускàй культуры нàцыянàльных трàдыцый і дàсягненняў сучàснàсці.

196 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

Л²ТАРАТУРА

Êотов, À.È. Èстория Áелàруси и мировые цивилизàции / À. È. Êотов -4-е изд. – Ìинск: Ýнцыклàпедыкс, 2006. – 177 с.

Íовік, ß.Ê. Ãісторыя Áелàрусі àд стàрàжытных чàсоў – пà 2008 г.: вучэбны дàпàможнік / ß. Ê. Íовік, ².Ë.Êàчàлàў, Í.ß.Íовік; пàд рэд. ß.Ê. Íовікà, - Ìінск: Âышэйшàя школà, 2009. – 381 с.

Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце еўрàпейскàй цывілізàцыі: дàпàможнік для ÂÍÓ /Ó.À. Ñоснà [і інш.]: пàд рэд. Ë.Â.Ëойкі. - Ìінск: вÂØ, 2005. - 332 с.

×игринов, Ï.Ã. Îчерки истории Áелàруси / Ï.Ã.×игринов – 2-е изд.

– Ìинск: Âышэйшàя школà, 2004. – 462 с.

Ñàрàкàвік, ².À. Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй гісторыі / ². À. Ñàрàкàвік .- 2-е выд. – Ìінск: Ñовременнàя школà, 2009. – 454 с.

Бригадин, П.И. История Беларуси в контексте европейской истории: курс лекций / П.И. Бригадин. – Минск: ГИУСТ БГУ, 2007. – 332 с.

Ýкàнàмічнàя гісторыя Áелàрусі: вучэбны дàпàможнік, ,Â.².Ãàлубовіч [ і інш.], пàд àгульнàй рэдàкцыяй Â.². Ãàлубовічà. - 3-е выд., дàпоўненàе і перàпрàцàвàнàе. – Ìінск: Ýкàперспектывà, 1999. – 446 с.

Òрещенок, ß.È. Èстория Áелàруси, чàсть 1. Äосоветский период / ß. È Òрещенок . 2-е изд. - Ìогилев: ÌÃÓ, 2004. – 295 с.

Èстория Áелàруси в двух чàстях. ×àсть 2 / ß.È. Òрещенок [и др.]; под общей ред. ß.È.Òрещенкà. – Ìогилев: ÌÃÓ, 2005. – 310 с.

Âішнеўскі, À.Ô. Ãісторыя дзяржàвы і прàвà Áелàрусі: вучэбны дàпàможнік для студэнтàў юрыдычных і гістàрычных спецыяльнàсцей ÂÍÓ / À.Ô.Âішнеўскі. – Ìінск: Àкàд. ÌÓÑ ÐÁ, 2003. – 319 с.

Þхо, ß.À. Êàроткі нàрыс дзяржàвы і прàвà Áелàрусі / ß.À.Þхо - Ìінск: Óниверситэцкàе, 1992. – 270 с.

Ëыч, Ë.Ì. Ãісторыя культуры Áелàрусі / Ë.Ëыч, Ó.².Íàвіцкі ; пàд рэд. Ë.Ì. Ëычà, Ìінск: Ñовременнàя школà, 2008. – 510 с.

Êàчàноўскі, Ó.Ó. Ãісторыя культуры Áелàрусі / Ó.Ó.Êàчàноўскі. – Ìінск: ÍÊÔ “Ýкàперспектывà”, 1994. – 162 с.

Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі / Â.².Ãàлубовіч [ і інш. ]; пàд àгульнàй рэдàкцыяй Â.².Ãàлубовічà, Þ.Ì.Áохàнà. - 4-е выд.

– Ìінск: Ýкàперспектывà,2007, - 477 с.

Л²ТАРАТУРА 197

Ãісторыя Áелàрусі: у 2-х ч. / ß.Ê.Íовік [і інш]; пàд àгульнàй рэд. ß. Ê. Íовікà, Ã.Ñ.Ìàрцуля. – ч.1: Àд стàрàжытных чàсоў – пà люты 1917 г. / ß. Ê. Íовік [ і інш. ]. - 2-е выдàнне. – Ìінск: Óніверсітэцкàе, 2006. – 463 с.

Ãісторыя Áелàрусі: у 2-х ч. ×.2. Ëюты 1917 г.-2004 г. / ß.Ê.Íовік [і інш.]; пàд àгульнàй рэдàкцыяй ß.Ê.Íовікà, Ã.Ñ.Ìàрцуля, - Ëюты 1917 г. – 2004 г. / ß.Ê.Íовік [ і інш. ]. - 2-е выдàнне, Ìінск: Óніверсітэцкàе, 2006. – 471 с.

Êовкель, È.È. Èстория Áелàруси: с древнейших времен до нàшего времени / È.È. Êовкель, Ý.Ñ. ßрмусик; под ред. È.È. Êовкеля. – 6-е изд.- Ìинск: Àверсэв, 2006. – 605 с.

Áелàрусàзнàўствà: нàвучàльны дàпàможнік / Ï. Áрыгàдзін [і інш]; пàд àгульнàй рэдàкцыяй Ï. Áрыгàдзінà. – Ìінск: Çàвігàр, 1998. – 284 с.

Ãісторыя Áелàрусі: у 6 т. / Ðэдкàл.: Ì. Êàсцюк [і інш.]. - Ìінск: Ýкàперспектывà. – Ò.1. Ñтàрàжытнàя Áелàрусь: àд першàпàчàтковàгà зàсялення дà сярэдзіны ÕØ ст. / Â.Âяргей [і інш.]. - 2007. – 350 с.

Ãісторыя Áелàрусі: у 6 т. / Ðэдкàл.: Ì. Êàсцюк [і інш.]. – Ìінск.: Ñовременнàя школà; Ýкàперспектывà. - Ò.2. Áелàрусь у перыяд Âялікàгà Êняствà Ëітоўскàгà / Þ.Áохàн [і інш.]. - 2008. – 685 с.

Ãісторыя Áелàрусі: у 6 т. / Ðэдкàл.: Ì. Êàсцюк [і інш.]. – Ìінск.: Ñовременнàя школà; Ýкàперспектывà. - Ò.3. Áелàрусь у чàсы Ðэчы Ïàспàлітàй (ÕÓÏ-ÕÓØ стст.) / Þ.Áохàн [і інш]. - 2007. – 343 с.

Ãісторыя Áелàрусі: у 6 т. / Ðэдкàл.: Ì. Êàсцюк [і інш.]. – Ìінск.: Ñовременнàя школà; Ýкàперспектывà. - Ò.4. Áелàрусь у склàдзе Ðàсійскàй імперыі (кàнец ÕÓØ-пàчàтàк ÕÕ ст.) / Ì.Áіч [і інш.]. - Ìінск, 2007. – 518 с.

Ãісторыя Áелàрусі: у 6 т. / Ðэдкàл. Ì. Êàсцюк [і інш.]. – Ìінск.: Ñовременнàя школà; Ýкàперспектывà. - Ò.5. - Áелàрусь у 1917-1945 гг. / À. Âàбішчэвіч [і інш.]. - Ìінск. - 2007. – 615 с.

Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветных цывілізàцый6 выбрàныя лекцыі / склàдàльнікі Í.Ì.Êàвàлёвà, Ì.Â.Ñтрàлец, Þ.².Ìàлыхінà; пàд рэд. Í.Ì.Êàвàлёвàй. – Áрэст.: ÁÄÒÓ. – 2007. – 127 с.

Êультурология: теория и история культуры / È.Å.Øиршов [и др.]; под ред. Øиршовà È.Å. – Ìинск.: ÁÃÝÓ. – 2004. – 512 с.

Ýнцыклàпедыя гісторыі Áелàрусі: у 6 т. / рэдкàл.: Ì. Òкàчоў (гàл. рэд.) [і інш.]. – Ìінск: Áелàрускàя энцыклàпедыя,1993 - 2003. - Ò.1 / Ì. Â. Áіч [і інш.]. – 2003. – 494 с.

198 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

Ýнцыклàпедыя гісторыі Áелàрусі: у 6 т. / рэдкàл.: Á.². Ñàчàнкà (гàл. рэд.) [і інш.]. – Ìінск: Áелàрускàя энцыклàпедыя, 1993-2003. - Ò.2. / Á. ². Ñàчàнкà [і інш]. - 1994. – 533 с.

Ýнцыклàпедыя гісторыі Áелàрусі: у 6 т. / рэдкàл.: Ã.Ï. Ïàшкоў (гàл. рэд.) [і інш.]. – Ìінск: Áелàрускàя энцыклàпедыя. 1993-2003. - Ò.3 / Ã. Ï. Ïàшкоў [і інш.]. - 1996.- 527 с.

Ýнцыклàпедыя гісторыі Áелàрусі: у 6 т. / рэдкàл.: Ã.Ï. Ïàшкоў ( гàл. рэд.) [і інш.]. – Ìінск: Áелàрускàя энцыклàпедыя. 1993-2003. – Ò.4 / Ã. Ï. Ïàшкоў [і інш.]. - 1997. – 430 с.

Ýнцыклàпедыя гісторыі Áелàрусі: у 6 т. / рэдкàл.: Ã.Ï. Ïàшкоў (гàл. рэд.) [і інш.]. – Ìінск: Áелàрускàя энцыклàпедыя. 1993-2003. - Ò.5 / Ã. Ï. Ïàшкоў [і інш.]. - 1999. – 590 с.

Ýнцыклàпедыя гісторыі Áелàрусі: у 6 т. / рэдкàл.: Ã.Ï. Ïàшкоў (гàл. рэд.) [і інш.]. – Ìінск: Áелàрускàя энцыклàпедыя. 1993-2003. - Ò.6 кн.1 / Ã. Ï.Ïàшкоў [і інш]. - 2001. – 591 с.

Ýнцыклàпедыя гісторыі Áелàрусі: у 6 т. / рэдкàл. Ã.Ï. Ïàшкоў (гàл. рэд.) [і інш.]. – Ìінск. Áелàрускàя энцыклàпедыя. 1993-2003. - Ò.6 кн.2 / Ã. Ï. Ïàшкоў [і інш]. - 2003. – 611 с.