Ist_Bel

Âядучым жàнрàм у творчàсці белàрускіх кàмпàзітàрàў былі оперы і сімфоніі, перàвàжнà нà гістàрычныя тэмы і пàтрыятычнàй нàкірàвàнàсці.

Ó рàзглàдвàемы перыяд нà Áелàрусі àтрымàў рàспàўсюджàнне і тàкі новы від мàстàцтвà, як кіно. Ñпàчàтку здымàліся дàкументàльныя стужкі, якія àпрàцоўвàліся і мàнірàвàліся нà бàзе Ëенінгрàдскàй кінàстудыі. Ïершым жà мàстàцкім творàм стàлà кінàстужкà «Ëяснàя быль» (1926 г.), якàя былà пàстàўленà Þ. Â. Òàрычàм. Ó кàнцы 30-х гàдоў мàстàцкàя кінàстудыя «Ñàвецкàя Áелàрусь» былà перàведзенà ў г. Ìінск. Ó ствàрэнні белàрускàгà кінемàтогрàфà прынялі плённы ўдзел не толькі белàрускія спецыялісты і àкцёры, àле і вядомыя мàйстры сàвецкàгà кіно, нàпрыклàд, àкцёры Ì. Ê. ×àркàсàў,

Ì.Ì. Ñімàнàў і іншыя.

Óàргàнізàцыі культурнà-мàсàвàй, выхàвàўчàй прàцы вàжнàя роля нàлежàлà тàксàмà бібліятэкàм, клубàм, музеям, розным сàмàдзейным гурткàм, якія пàчàлі мàсàвà ствàрàццà ў сàвецкі перыяд. Òàк, у 1940 г. ужо дзейнічàлі 31 музей і іх філіялы.

ўвялà войскі ў дэмілітàрызовàнную рэйнскую зону, пàзней, у 1938 г. – у Àўстрыю. Ó 1939 г. ²тàлія àкупірàвàлà Àлбàнію. Ó гэты чàс японскія групіроўкі войск пàчàлі вàенныя дзеянні супрàць ÑÑÑÐ спàчàтку ў рàёне возерà Õàсàн, пàзней, у 1939 г., нà рàцэ Õàлгін-Ãол, дзе былі рàзгромлены сàвецкімі і мàнгольскімі вàйсковымі пàдрàздзяленнямі. Àле для ÑÑÑÐ міжнàроднàя àбстàноўкà зàстàвàлàся вельмі нàпружàнàй. ßпонія прàцягвàлà зàймàць вàрожую пàзіцыю. Ó Åўропе кірàўнікі Ôрàнцыі і Àнгліі імкнуліся нàкірàвàць àгрэсію Ãермàнііі нà ўсход, тàму ў верàсні 1938 г. у Ìюнхене згàдзіліся нà ўступку Ãермàніі чàсткі ×эхàслàвàкіі, што прывяло пàзней дà поўнàй àнексіі гітлерàўцàмі гэтàй крàіны. Ïерàгàворы, якія ў 1939 г. пàчàлі ÑÑÑÐ,

Àнглія і Ôрàнцыя, зàкончыліся беспàспяховà.

Ó умовàх узрàстàння міжнàроднàй нàпружàнàсці і з’яўлення небяспекі супрàцьстàяння кààліцыі дзяржàў нà Óсходзе і Çàхàдзе

ÑÑÑÐ прыняў прàпàнову Ãермàніі зàключыць пàкт àб ненàпàдзе. Ãэты дàгàвор тэрмінàм нà 10 гàдоў быў пàдпісàны 23 жніўня 1939 г.

1 верàсня 1939 г. у àдпàведнàсці з прынятым яшчэ ў крàсàвіку плàнàм “Âейс” Ãермàнія пàчàлà вàенныя дзеянні супрàць Ïольшчы. Ïольскàя àрмія знàчнà ўступàлà нямецкàй ў колькàсных і якàсных àдносінàх, тàму нà прàцягу тыдня вàенные дзеянні былі фàктычнà скончàны рàзгромàм гэтàй крàіны. Ïольскі ўрàд эмігрырàвàў ў Ëондàн.

3 верàсня згоднà з зàключàнымі з Ïольшчàй дàмовàмі Àнглія і Ôрàнцыя àб’явілі вàйну Ãермàніі. Ëàкàльны вàенны кàнфлікт тàкім чынàм перàрос у сусветную вàйну.

Ó умовàх, кàлі польскàя дзяржàвà фàктычнà спынілà свàё існàвàнне, 17 верàсня 1939 г. ×ырвонàя Àрмія перàйшлà сàвецкàпольскую мяжу і дà 25 верàсня Çàходняя Áелàрусь і Çàходняя Óкрàінà àдыйшлі дà ÑÑÑÐ. 28 верàсня 1939 г. быў зàключàны дàдàтковы дàгàвор з Ãермàняй, які зàмàцоўвàў новыя дзяржàўныя межы.

Íà вызвàленых тэрыторыях Çàходняй Áелàрусі і Çàходняй Óкрàіны утвàрàліся чàсовыя оргàны ўлàды, пàчàліся выбàры дэлегàтàў нà Íàродныя сходы. Íàродны сход зàходняй Áелàрусі àдбыўся 28-30 кàстрычнікà 1939 г. у Áелàстоку. ¨н прыняў Äэклàрàцыю àб устàнàўленні сàвецкàй улàды і àб’яднàнні з ÁÑÑÐ. 2 лістàпàдà 1939 г. нечàрговàя Ó сесія Âярхоўнàгà Ñàветà ÑÑÑÐ і

152 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

12 лістàпàдà нечàрговàя III сесія Âярхоўнàгà Ñàветà ÁÑÑÐ зàкàнàдàўчà зàмàцàвàлі ўз’яднàнне Çàходняй Áелàрусі з ÁÑÑÐ. Çàмест вàяводствàў былі ўтворàны 5 воблàсцей, пàчàліся сàцыяльнàэкàнàмічныя перàўтвàрэнні: нàцыянàлізàвàны 1700 прàдпрыемствàў, рàзгàрнуліся іх рэкàнструкцыя, будàўніцтвà новых фàбрык і зàводàў, ліквідàвàнà беспрàцоўе, сялянàм перàдàдзенà кàля 1 млн. гектàрàў пàмешчыцкàй зямлі, àдкрыты кàля 6 тысяч школ, 12 тэхнікумàў. 5 інстытутàў, àле ў той жà чàс пàчàліся рэпрэсіі супрàць былых пàмешчыкàў, àсàднікàў.

Âільня і Âіленскі крàй, якія тàксàмà былі вызвàлены ×ывонàй Àрміяй àд улàды Ïольшчы згоднà з дàгàворàм, зàключàным 10 кàстрычнікà 1939 г. пàміж ÑÑÑÐ і ўрàдàм Ëітвы, àдыйшлі дà Ëітоўскàй рэспублікі.

Íà прàцягу 1939 і 1940 гг. Ãермàнія прàводзілà àктыўныя дзеянні пà дàлучэнню новых тэрыторый. Âàйнà з Àнгліяй і Ôрàнцыяй, якàя спàчàтку àтрымàлà нàзву “дзіўнàй” з-зà пàсіўнàсці стàрон, àбярнулàся àктывізàцыяй дзейнàсці Ãермàніі, якàя зàхàпілà Áельгію, Ãàлàндыю і ў чэрвені 1940 г. прымусілà кàпітулірàвàць Ôрàнцыю. Ïàзней былі зàхоплены Äàнія, Íàрвегія, à ў крàсàвіку 1941 г. – Þгàслàвія. Òàкім чынàм, дà летà 1941 г. àмàль уся Åўропà былà àкупірàвàнà Ãермàніяй.

ÑÑÑÐ тàксàмà пàчàў узмàцняць свàе зàходнія межы.

29 лістàпàдà ÑÑÑÐ пàрвàў дыплàмàтычныя àдносіны з Ôінляндыяй і 30 лістàпàдà пàчàў вàйну. Ïàсля цяжкіх бàёў і знàчных стрàт дà

сàкàвікà 1940 г. àбàронà прàціўнікà былà прорвàнà і 12 сàкàвікà быў пàдпісàны мір, згоднà з якім дà ÑÑÑÐ àдыходзілà тэрыторыя нà Êàрэльскім перàшыйку і ў рàёне Ìурмàнскà. Ó ліпені 1940 г у выніку змены ўрàдàў у Ëітве, Ëàтвіі і Ýстоніі былà àб’яўленà сàвецкàя ўлàдà і прыбàлтыйскія рэспублікі ўвàйшлі ў склàд ÑÑÑÐ. Ó жніўні 1940 г. сàвецкі ўрàд пàтрàбàвàў àд Ðумыніі перàдàчы Áесàрàбіі і Ïàўночнàй Áукàвіны, у выніку былà ўтворàнà Ìàлдàўскàя ÑÑÐ.

Ïàсля àкупàцыі àмàль усёй Åўропы Ãермàнія пàчàлà рыхтàвàццà дà інтэрвенцыі нà Àнглію, àле няўдàчы ў пàветрàным супрàцьстàянні, цяжкàсці пры фàрсірàвàнні прàлівà Ëà-Ìàнш, à тàксàмà супярэчнàсці нà перàгàворàх пàміж Ãермàніяй і ÑÑÑÐ у Áерліне ў лістàпàдзе 1940 г. прывялі дà тàго, што ў снежні 1940 г.

Ãітлер зàцвердзіў дырэктыву № 21плàн “Áàрбàросà” і пàчàў

рыхтàвàццà дà вàйны з ÑÑÑÐ.

12.2 Ïàчàтàк Âялікàй àйчыннàй вàйны. Àбàрончыя бàі нà

тэрыторыі Áелàрусі

Çгоднà з плàнàм “Áàрбàросà” супрàць ÑÑÑÐ было

скàнцэнтрàвàнà 190 дывізій, у тым ліку 19 тàнкàвых і 14 мàтàрызàвàных, 4 пàветрàных флоты, у склàдзе якіх нàлічвàлàся кàля 5,5 млн. сàлдàт і àфіцэрàў, кàля 4,3 тыс. тàнкàў, 47 тыс. гàрмàт, кàля 5,5 тысяч сàмàлётàў. ×ырвонàя Àрмія к чэрвеню 1941 г. нàлічвàлà кàля 5 млн. чàлàвек, з іх нà зàходніх межàх знàходзілàся кàля пàловы яе склàду. Àле пà колькàсці тàнкàў і сàмàлётàў ×ырвонàя Àрмія не ўступàлà нямецкàй.

22 чэрвеня 1941 г. Ãермàнія без àб’явы вàйны пàчàлà вàенныя дзеянні супрàць ÑÑÑÐ. Íà яе бàку выступілі тàксàмà ²тàлія, Ôінляндыя, Âенгрыя і Ðумынія. Ãітлер і вàеннàе кàмàндàвàнне рàзлічвàлі нà ўнутрàную слàбàсць сàвецкàй ўлàды, міжнàцыянàльныя кàнфлікты і, гàлоўным чынàм, нà вàенную мàгутнàсць гермàнскàй àрміі, што дàзволіць, нà іх думку, прàвесці “бліцкрыг”, рàзгрàміць

ÑÑÑÐ зà некàлькі тыдняў.

Íàступленне вялося сілàмі трох груп àрмій – “Ïоўнàч”, ”Öэнтр” і “Ïоўдзень”, пры гэтым большàя чàсткà бронетàнкàвых сіл і àвіяцыі былà скàнцэнтрàвàнà ў цэнтры. Âойскі Çàходняй àсобнàй вàйсковàй àкругі, якія дыслàцырàвàліся ў Áелàрусі, нà нàпрàмку гàлоўнàгà ўдàрà вермàхтà, мелі прыклàднà àднолькàвую колькàсць тàнкàў і сàмàлётàў, àле ўступàлі прàціўніку ў жывой сіле і лёгкім узбрàенні.

Ñтвàрыўшы 3-4-крàтную перàвàгу ў сілàх нà нàпрàмкàх гàлоўных удàрàў, нямецкія àрміі хуткà прàрвàлі àбàрону сàвецкіх войск у рàёнàх Áрэстà і Ãроднà і пàчàлі хуткà рухàццà ў нàпрàмку Ìінскà. Ñпробы прàвесці контрудàры з боку Áелàстокà і ў рàёне Êàмянцà-Æàбінкі знàчных вынікàў не дàлі. Æорсткія бàі рàзгàрнуліся ў рàёне Ìінскà, дзе было знішчàнà 100 і пàдбітà больш зà 200 тàнкàў прàціўнікà, àле 28 чэрвеня горàд быў зàхоплены і ў àкружэнне трàпілі знàчныя сілы сàвецкіх войск.

154 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

Ó кàнцы чэрвеня нàпружàныя бàі шлі нà Áàбруйскім і Áàрысàўскім нàпрàмкàх. Ó рàёне Áàбруйскà мужнà àбàрàняліся бàйцы 4-гà пàветрàнà-дэсàнтнàгà корпусà. Íà р. Áярэзінà кàля Áàрысàвà àмàль 3 дні стрымлівàлі прàціўнікà чàсці 1-й Ìàскоўскàй прàлетàрскàй дывізіі і курсàнты тàнкàвàгà вучылішчà. ßны нàнеслі знàчны ўрон нямецкім войскàм, àле вымушàны былі àдступіць.

Íяўдàчàй зàкончылàся спробà сàвецкàгà кàмàндàвàння ствàрыць новую лінію àбàроны пà р. Äнепр -Çàходняя Äзвінà. Ãерàічнà àбàрàнялà г. Âіцебск 153-я стрàлковàя дывізія. Æорсткія бàі рàзгàрнуліся ў рàёне г. Îршы, тут 14 ліпеня ўпершыню былі ўведзены ў дзеянне рэàктыўныя ўстàноўкі, якія зàтым àтрымàлі нàзву “Êàцюшы”.

23 дні прàцягвàлàся àбàронà г. Ìàгілёвà. Íе здолеўшы зàхàпіць горàд лàбàвым удàрàм, гітлерàўцы фàрсірàвàлі Äнепр нà флàнгàх кàля гàрàдоў Øклоў, Áыхàў, ×àвусы і тàкім чынàм àкружылі горàд. Àле і ў àкружэнні бàйцы 172-й стрàлковàй дывізіі і нàроднàгà àпàлчэння 10 дзён стрымлівàлі нàціск 6 пяхотных і тàнкàвых дывізій прàціўнікà. Òолькі 12 ліпеня ў 12-гàдзінным бàю нà буйнічскім полі ворàг стрàціў 39 тàнкàў. Ó ноч з 25 нà 26 ліпеня àбàронцы Ìàгілёвà зрàбілі спробу прàрвàццà з àкружэння, чàстцы гэтà ўдàлося, àле многія зàгінулі.

6 ліпеня сілàмі ў рàёне Ëепеля-Ñянно быў прàведзены контрудàр сілàмі двух мехкàрпусоў. Ç двух бàкоў у бàях удзельнічàлі дà 1500 тàнкàў. Íà гомельскім нàпрàмку быў нàнесены контрудàр у нàпрàмку г. Áàбруйскà, у выніку чàсовà былі вызвàлены Æлобін і Ðàгàчоў. Êàвàлерыйскàя групà ў склàдзе 3 дывізій пàд кàмàндàвàнем генерàлà À.Ãàрàдàвіковà ў ходзе кàвàлерыйскàгà рэйдà вызвàлілà Ãлуск, Ñтàрые Äàрогі. Íягледзячы нà чàстковыя поспехі, гэтыя контрудàры не змянілі àгульны ход вàенных дзеянняў, àле àдцягнулі буйныя сілы прàціўнікà, нàнеслі яму знàчны ўрон. Ó цэлым жà ×ырвонàя Àрмія пàнеслà ў Áелàрусі вялікія стрàты і пàвіннà былà àдступàць. Àле і гітлерàўскàе кàмàндàвàнне, сутыкнуўшыся з жорсткàй àбàронàй нà цэнтрàльным нàпрàмку, пàвіннà было мяняць свàе плàны. 4 жніўня нà нàрàдзе ў г. Áàрысàве Ãітлер àддàў зàгàд чàсовà прыпыніць нàступленне ў цэнтры, кàб умàцàвàць флàнгі групы àрмій “Öэнтр”. Òàкім чынàм быў выйгрàны чàс для àргàнізàцыі рубяжоў àбàроны нà мàскоўскім нàпрàмку.

Çгоднà з àтрымàнàй дырэктывàй 25 дывізій вермàхтà, гàлоўным чынàм тàнкàвых і мàтàрызовàнных, пàвярнулі нà гомельскі нàпрàмàк, дзе àбàрàняліся 13-я і 21-я àрміі. 19 жніўня Ãомель быў зàхоплены ворàгàм і дà кàнцà жніўня ўся тэрыторыя Áелàрусі àкàзàлàся ў зоне àкупàцыі.

Òàкім чынàм, з àднàго боку плàн “Áàрбàросà”, які прàдугледжвàў зàкàнчэнне вàйны зà 3-4 тыдні, з-зà жорсткàгà супрàціўлення сàвецкіх войск, быў прàвàлены. Âорàгу былі нàнесены знàчныя стрàты і Áелàрусь былà зàхопленà толькі ў выніку 2- месячных бàёў.

Ç другогà боку, ×ырвонàя Àрмія ў пàчàтковы перыяд вàйны àтрымàлà вельмі вялікія стрàты ў сàлдàтàх, àфіцэрàх, вàеннàй тэхніцы. Ãітлер і яго àкружэнне ў кàнцы ліпеня былі ўпэўнены, што вàйнà супрàць ÑÑÑÐ ужо выйгрàнà. ßкія ж прычыны няўдàч ў пàчàтковы перыяд вàйны?

Âызнàчыць дàклàдную дàту нàпàду Ãермàніі нà ÑÑÑÐ, кàлі янà неàднàрàзовà перàносілàся, à звесткі рàзведоргàнàў былі вельмі супярэчлівымі, было прàктычнà нельгà. Òàму àдмоўную роль сыгрàў фàктàр нечàкàнàсці і пàрушэння міжнàродных норм. Âойны звычàйнà пàчынàліся з фàрмàльнàгà àб’яўлення, што дàвàлà хàця б мінімум чàсу для прывядзення войск у бàявую гàтоўнàсць. Ç прычыны нечàкàнàсці нàпàду трэцяя чàсткà сàмàлётàў былà знішчàнà прàмà нà àэрàдромàх, што зàбяспечылà люфтвàффе пàнàвàнне ў пàветры і, як вынік, эфектыўнàе знішчэнне жывой сілы і тэхнікі ў чàс бàмбàрдзіровàк. Òут сыгрàлі свàю роль і прàлікі сàвецкàгà кàмàндàвàння, якія чàсàм мяжуюць з злàчынствàм, кàлі, нàпрыклàд, нерàзгрупàвàныя і àмàль не зàмàскірàвàныя сàмàлёты нà пàгрàнічных àэрàдромàх фàктычнà перàтвàрыліся ў мішэні, à зенітнàя àртылерыя 4-й àрміі былà вывезенà зà 400 км. нà ўсход для вучэнняў. Òрэбà àдзнàчыць, што кàмàндуючы вàеннà-пàветрàнымі сілàмі генерàл À. Òàюрскі быў рàстрàляны.

Íягледзячы нà знàчныя поспехі ў індустрыялізàцыі, зà àдноснà кàроткі чàс сàвецкàя прàмысловàсць, у тым ліку і вàеннà-прàмысловы комплекс, не мàглі перààдолець àдстàвàнне àд зàходніх крàін у тэхнічным прàгрэсе.Ó выніку ў пàчàтку вàйны нямецкія войскі не толькі перàўзыходзілі сàвецкія колькàснà, àле і пà àгнявой моцы,

156 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

мàбільнàсці. Íямецкія пяхотныя дывізіі ў àсноўным былі ўзброены àўтàмàтычнàй зброяй, мехàнізàвàны, добрà зàбяспечàны рàдыёсувяззю. Àдсутнàсць жà рàдыёсувязі і зàлежнàсць àд прàвàдной фàктычнà пàрàлізàвàлі кірàвàнне сàвецкімі войскàмі ў пàчàтковы перыяд вàйны, не дàвàлі мàгчымàсць àперàтыўнà кірàвàць пàдрàздзяленнямі ў чàсы боя àбо пры мàнеўрàвàнні. Äàрэчы, быў рàстрàляны і нàчàльнік сувязі Çàходнягà фронтà генерàл À. Ãрыгор’еў.

Ãітлерàўцы выкàрыстàлі тàкія чàсовыя перàвàгі, як мілітàрызàцыя экàномікі, прàцяглàя пàдрыхтоўкà дà вàйны, àдмàбілізовàннàсць і якàсць узброенàсці войск, зàгàдзя скàнцэнтрàвàных у пàгрàнічнàй пàлàсе.Íà пàтрэбы вермàхтà прàцàвàлà экàномікà àмàль усёй Åўропы. Êàмàндàвàнне мелà ўжо нàкоплены двухгàдовы прàктычны вопыт вядзення вàенных дзеянняў, выпрàцàвàную і àпрàбірàвàную тàктыку ствàрэння удàрных бронетàнкàвых групіровàк для прàрывà àбàроны прàціўнікà.

Ó àдрозненне àд àдмàбілізàвàнàй нямецкàй àрміі ×ырвонàя Àрмія і яе кàмàндàвàнне дзейнічàлі ў умовàх мàрàльнà псіхàлàгічнàй àбстàноўкі мірнàгà чàсу, што дàпускàлà і фàрмàлізм у бàявой пàдрыхтоўцы, і чàсàм грэбàвàнне якàсцю ў àжыццяўленні неàбходных мер пàдрыхтоўкі дà àбàроны, у першыя дні і нàвàт месяцы вàйны кàмàндàвàнне чàсàм прàяўлялà рàзгубленàсць. Íягледзячы нà ўрокі сàвецкà-фінскàй вàйны, àргàнізàцыя бàявой вучобы зàстàвàлàся àдàрвàнàй àд рэàльных умоў мàгчымàй вàеннàй àбстàноўкі, мелі месцà прыпіскі ў спрàвàздàчнàсці, простàя рàсхлябàнàсць. ×ырвонàя Àрмія не былà пàдрыхтàвàнà дà вядзення сучàснàй вàйны, вучылàся вàявàць ужо ў умовàх супрàцьстàяння рэàльнàму прàціўніку, àдступлення пàд нàціскàм перàўзыходзячых сіл вермàхтà.

Íегàтыўную ролю ў няўдàчàх першых месяцàў вàйны сыгрàлі і рэпрэсіі сярод кàмàнднàгà сàстàву ×ырвонàй Àрміі, хàця àнàліз пàкàзвàе, што, нàпрыклàд, кàмàндны сàстàў Çàходнягà фронтà нà дзень пàчàтку вàйны меў дàстàтковы вопыт і пàдрыхтоўку, кàб àжыццяўляць неàбходнàе кірàўніцтвà бàявымі àперàцыямі.

12.3 Àкупàцыйны рэжым. Ïàртызàнскі і пàдпольны рух

Çгоднà з нямецкім генерàльным плàнàм “Îст” землі Áелàрусі і прылеглых тэрыторый пàвінны быць кàлàнізàвàны і ў перспектыве ўвàйсці ў тэрыторыю Ãермàніі з кàрэнным нàсельніцтвàм. Äлà гэтàгà 25 % белàрусàў, якіх àкупàнты лічылі блізкімі дà àрыйскàй рàсы, плàнàвàлàся àнямечыць, àстàтніх выселіць àбо знішчыць.

Áыў уведзены новы àдміністрàтыўны пàдзел, пàрушàўшы тэрытàрыяльную цэлàснàсць Áелàрусі. Ïàўднёвыя яе землі àдыходзілі дà рэйхскàмісàрыятà “¡крàінà”, зàходняя чàсткà Áелàрусі ўвàйшлà ў склàд усходняй Ïрусіі, Âіцебскàя, Ìàгілёўскàя, àмàль уся Ãомельскàя і некàторыя рàёны Ìінскàй і Ïàлескàй àблàсцей уключàліся ў зону тàк звàнàй “воблàсці àрмейскàгà тылу” групы àрмій “Öэнтр”, цэнтрàльнàя ж чàсткà рэспублікі, уключàючàя 77 рàёнàў, былà àднесенà дà генерàльнàй àкругі “Áелàрусь” рэйхскàмісàрыятà “Îстлàнд”. Âышэйшым оргàнàм кірàвàння нà тэрыторыі Áелàрусі з’яўляўся Ãенерàльны кàмісàрыят, які ўзнàчàльвàлі спàчàтку Â. Êубэ, зàтым Ê. Ãотберг. Àдміністрàтыўны àпàрàт ў àсноўным склàдàўся з нямецкіх служàчых. Ó якàсці дàпàможных мясцовых устàноў àкупàнты ствàрылі гàрàдскія і рàйнныя ўпрàвы нà чàле з нàчàльнікàмі рàёнàў àбо бургàмістрàмі гàрàдоў. Íà месцàх ствàрàліся волàсці нà чàле з стàршынямі, ў вёскàх прызнàчàліся стàрàсты. Ðàботу мясцовых грàмàдзянскіх оргàнàў улàды кàнтрàлявàлі шэфы – “кàмісàры”, “кàмендàнты”, “зондэрфюрэры” і інш. Ó кірàўніцтве зàхопленымі тэрыторыямі àкупàнты àбàпірàліся нà рэпрэсіўны àпàрàт: пяць àхоўных дывізій, якія дыслàцырàвàліся нà тэрыторыі Áелàрусі, àсобныя кàрныя тàк звàныя нàцыянàльныя бàтàльёны, спецыяльныя пàдрàздзяленні – àйнзàтцкàмàнды і зондэркàмàнды, ÑÑ, гестàпà, à тàксàмà нà пàліцэйскія фàрмірàвàнні. Ãітлерàўцы тàксàмà імкнуліся выкàрыстàць у свàіх мэтàх людзей, якія былі нездàволены сàвецкàй улàдàй àбо эмігрàнтàў, якія знàходзіліся дà яе ў àпàзіцыі. Ëюдзей, якія супрàцоўнічàлі з àкупàнтàмі, пàзней стàлі нàзывàць кàлàбàрàнтàмі. Ç ліку гэтых кàлàбàрàнтàў àкупàнты ствàрàлі нàцыянàлістычныя àргàнізàцыі: Áелàрускàя нàроднàя сàмàпомàч (ÁÍÑ), сàюз белàрускàй молàдзі (ÑÁÌ), рàду дàверу, якàя зàтым у 1943 г. былà перàўтворàнà ў Áелàрускую Öэнтрàльную рàду, Áелàрускàя крàёвàя àбàронà (ÁÊÀ), àле ў іх склàд былà ўцягнутà нязнàчнàя чàсткà нàсельніцтвà.

158 Ãісторыя Áелàрусі ў кàнтэксце сусветнàй цывілізàцыі

Ñтрыжнем àкупàцыйнàгà рэжыму стàлà пàлітыкà генàцыдà.

Íà Áелàрусі было створàнà 260 кàнцэнтрàцыйных лàгерàў, дзе зàгінулі 1,4 млн. чàл. Òолькі ў кàнцлàгеры Òрàсцянец кàля Ìінскà было знішчàнà 206 тыс. вязняў. ²снàвàлà больш зà 100 гетà. Àдным з нàйбольш буйных гетà знàходзілàся ў г. Ìінску, тàм зàгінулà кàля 100 тыс. яўрэяў, à ўсяго ў Áелàрусі гітлерàўцы рàстрàлялі больш зà 700 тыс. белàрускіх яўрэяў. Ïàд выглядàм бàрàцьбы з пàртызàнàмі фàшысты àжыццявілі зà гàды вàйны 140 кàрных àперàцый, у àсноўным супрàць мірнàгà нàсельніцтвà. Áылі спàлены рàзàм з жыхàрàмі 628 вёсàк, à ўсяго зà гàды àкупàцыі гітлерàўцы знішчылі ў Áелàрусі больш з 2,2 млн. сàвецкіх грàмàдзян і вàеннàпàлонных.Êàля 400 тыс. чàлàвек, перàвàжнà белàрускàй молàдзі, былі àдпрàўлены нà прымусовую рàботу ў Ãермàнію, трэцяя чàсткà з іх тàм і зàгінулà.

Àкупàнты пàчàлі прàмое рàбàвàнне зàхопленых тэрыторый. Ó Ãермàнію было вывезенà больш зà 90% стàночнàгà і тэхнічнàгà àбстàлявàння, кàля 22 тыс. àўтàмàшын, трàктàрàў, кàмбàйнàў, вялікàя колькàсць лесу, жывёлы, прàдуктàў хàрчàвàння. Íà àстàўшыхся прàмысловых прàдпрыемствàх быў устàноўлены 10-12-гàдзінны рàбочы дзень у спàлучэнні з мізэрным зàробкàм. Çà прàвіннàсці, сàбàтàж àдміністрàцыя мелà прàвà àдпрàўляць рàбочых у кàнцлàгеры.

Ó сельскàй мясцовàсці гітлерàўцы спàчàтку зàхàвàлі кàлгàсы, толькі ўвялі ў іх прымусовую прàцу. Ïàзней яны былі перàйменовàны ў “àбшчынныя гàспàдàркі”, à з чэрвеня 1943 г àкупàнты пàчàлі перàдàвàць зямлю ў прывàтную ўлàснàсць, àле ўвялі нормы àбàвязковых пàстàвàк, якія дàсягàлі дà пàловы вырàшчàнàгà ўрàджàю.

Óжо з кàнцà чэрвеня 1941 г. нà àкупірàвàнàй гітлерàўцàмі тэрыторыі Áелàрусі пàчàўся рàзгортвàццà пàртызàнскі рух. Ïершыя àтрàды былі створàны нà Ïàлессі. Äà кàнцà 1941 г. нà Áелàрусі ужо дзейнічàлі кàля 500 пàртызàнскіх àтрàдàў і груп, à колькàсць пàртызàн дàсягнулà 12 тыс. чàлàвек. Ïàсля рàзгрому нямецкіх войск пàд Ìàсквой пàртызàнскі рух яшчэ больш пàшырыўся, нàбыў àргàнізàвàны хàрàктàр. Ó мàі 1942 г. быў створàны Öэнтрàльны штàб пàртызàнскàгà руху нà чàле з першым сàкрàтàром ÖÊ ÊÏ (б)Á Ï. Ïàнàмàрэнкà, у верàсні гэтàгà ж годà – Áелàрускі штàб пàртызàнскàгà руху, які ўзнàчàліў другі сàкрàтàр ÖÊ ÊÏ(б)Á Ï.Ç.Êàлінін. Ó гэты чàс нà бàзе пàртызàнскіх àтрàдàў пàчàлі ствàрàццà брыгàды і злучэнні,