2. Автомобиль жолдардың жіктелуі

Қазіргі уақытта Қазақстанда жалпы пайдаланудағы автожолдардың ұзындығы 88 мың км құрайды, оларды 65 мың км немесе 74% жергілікті маңызы бар жолдар болып табылады. 1998-1999 жылдары жергілікті маңызы бар жолдар өңірлердің балансына берілген кезде 40,4 мың км жол (ұзындығының 61%) қанағаттанарлык күйде болады. 1997 жылдан бастап жолдардың жай-күйі туралы ауқымды зерттеулер жүргізілген жоқ, жолдардын жай-күйі аса төмен қаржыландырумен байланысты одан әрі нашарлады.

Ауылшаруашылық өндірісінде көлік жыл бойы негізгі қызмет атқарады. Ауылшаруашылық өнімдерін қабылдау бөлімшелеріне шикізатты қайта өңдеуге уақытында жеткізу, сонымен қатар егістік жерлерге тыңайтқыштар жеткізу, жанар-жағар май, тұқым және тағы басқаларын тасу аса маңызды жұмыстардың бірі.

Ауылшаруашылық аудандарында тасымалдау көліктін барлық түрлерімен темір жол, су, автокөлік және әуе жолдарымен жүзеге асырылады, бірақ аса маңыздысы автокөлікке байланысты.

Автокөлік жұмысы жол жағдайына байланысты. Көктемде егіні себудің қызу шағында және күзде егін жинау кезінде қолайсыз жолдарда, яғни топырақ қабатының ылғалдануынан батпаққа айналған жолдарда жүру, жанар-майдың көп шығындалуына жөне автокөліктің тез тозуына келіп соғады, Қысқы уақыттарда жолда жүру қардын, калың болып түсуінен киындайды. Құрғакшылық жылдары топырақты жолдардан көтерілген шаң автокөлік козғалысына жақын жатқан егістік жерлерінің өніміне және тұрғылықты жерлерде тұрғындардың денсаулығы мен тұрмыс жағдайына зиянын тигізеді.

Жыл сайын еліміздің ауылшаруашылық аудандарында мыңдаған шақырымдарға созылған жолдар қатарға қосылуда.

Барлық автокөлік жолдары көпшілік қолданыстағы және ведомстволық жолдарға бөдінеді. Көпшілік қолданыстағы автокөлік жолдары мемлекеттік жол шаруашылығы ұйымдарының балансына жатады.

Автокөліктерді жетілдіру, жүктер мен жолаушыларды тасымалдаудың орташа кашьқтығын арттыруына байланысты болады.

Автокөлік жолдарын халық шаруашылығында пайдалану міндетті түрде жобалау және оның ұзақтығын арттыруды қарастыру керек. Сонымен қатар автокөлік жолдары мен автопоездардың қауіпсіз козғалысын барлык жол жүрісінде, бұрылыстар, жоғарыға көтерілу мен төмен түсуі, ауа-райы мен жыл мезгіліне карамай-ақ жүрумен камтамасыз ету керек. Жолдын сапасы жүргізуші мен жолаушыларды шаршатпайтындай жақсы жасалу керек. Барқа да санитарлық - гигиеналық жағдайлар сақталуы керек: аз шаңдату, қозғалыстың жоғарғы дәрежедегі тыныштығы, жолаушылардың ұзақ жолда демалу мүмкіндігі, автокөліктерге жанармай құю, жөндеу жұмыстарын жүргізу тағы басқа.

Жолдың маңызы жоғары болса, оның салыну мен пайдалануына катаң талап койылады. Негізгі қызмет атқаратын қозғалыстың есебі, техникалык-экономикалыұ көрсеткіші мен жол кұрылысының қаражатын анықтайды.

Бүкіл автокөлік жолдары ортақ жүйелі, қалалык, ауылшаруашылық және өндірістік кәсіпорындар жолдарына бөлінеді. Әкімшілік-саяси, экономикалық және мәдени маңызына байланысты ортақ жүйелі жолдары келесі топтарға бөлінеді: жалпы мемлекеттік, Республикалық, облыстық және жергілікті белгілеу.

Дәріс 13

Электрмен қамтамасыз ету

Бағдарламада жаңа электр желілерінің құрылысын жүргізу, жұмыс істеп тұрған электр желілерін жұмысқа қабілетті күйде ұстауды қамтамасыз ету, халықты және әлеуметтік сала объектілерін электр энергиясымен үздіксіз қамту үшін электр энергиясын беру желілері мен энергетикалық жабдықтардың сақталуын қамтамасыз етуге бағытталған іс-шараларды әзірлеу.

Электр энергиясы өндірісінің басты бір ерекшелігі және оны басқа өндірістерден бөліп көрсететін ерекшелігі, оның басқа нәрселер сияқты көп сақталмауында. Электр энергиясы алынған сәтте пайдаланылады. Кей жағдайларда электр энергиясын аккумулятор арқылы сақтауға болады, бірақ оның ең төменгі коэффициенті ғана сақталады. Сонымен қатар үлкен габаритті өлшемдер мен жоғары баға кең түрде электр энергиясын қолдануға мүмкіндік бермейді. Өндірістің электр энергиясы ерекшелігіне сәйкес оны дұрыс ұйымдастыру өндіріс көлеміне бағытталған, әрбір уақытқа сәйкес көлемді электр энергиясын жұмсаудың маңызы зор.

Электрмен қамтамасыз етудің негізгі көздері тұтынушылар үшін қуатты электр энергия станциялары болып табылады. Электр энергиясын өндіріп тасымалдайтын станциялармен қатар жылу электр станциялары, гидравликалық және атом электр станциялары бар. Сонымен қатар электр станцияларында электр тасымалдаушы ретінде желі, жер асты жылуы, теңіз толқындары және күн сәулелері қолданылады. Бірақ мүндай электр стаанциялары қазіргі таңда негізгі орын алмайды, әйтсе де экологиялық тазалықты сақтау болашақта қажет болуы мүмкін. Электр станцияларында өндірілген электр станциясы тұтынушы көздерге және ауылшаруашылық тұрғылықты жерлерге электр желілері арқылы жеткізіледі. Жерге орналастырушы инженердің міндеті ЛЭП-ке сәйкес сақтандыру сызығымен қамтамасыз ету. Біз жерге жіберілген электр жүйелерінің 0,4-500 кв (СН 465-74) кернеудегі мөлшерін қарастырамыз.

Негізгі мөлшер жер бедерінің ені мен жер учаскелерінің тоқ көзі жүйелері тұйықтандырылмаған ауданын қалыптастырады (0,4-500 кв кернеу). Яғни құрамында электр желісінің ауа және сымды желілері төмендеткіш станциялар тарататын секцияландыратын бөлімдері бар. Жер бедерінің ауа және сымдық желілері қысқа мерзімді, уақытша электрді тасымалдауға арналған. Ол жер учаскелері – 1000 В кернеуден жоғары ауа электр тасымалдауда тірек болу үшін, жер үсті сымдық желілер жабдықтары, төмендеткіш подстанциялар, таратқыш және секцияландырылған бөлімлер күнделікті қолдануы, жер учаскелерінің аудандары қысқа мерзімді қолдану үшін, ауада электр тасымалдаушы тірек қызметі үшін.

Тұйықтауда және тоқ көздерін қолданылған жерлерде ҚР Жер туралы Заң негізі сақталуы керек. Негізгі жағдайда жер қаулысы бойынша пайдалы кен қазбаларын, геологиялық зерттеу, құрылыс, өзен жұмыстары және басқа нормативтік сәйкестендірілген актілер сақталуы керек. Жер учаскесінің ауданы ылғи да қолдануға тұйықталғанда кеңейтілген, төмендеткіш подстанцияларда қайта құрастырылған, жер ені мен ауданы уақытша қолдануға жабдықталады. Электр жұйелері объектісін салуға белгіленген тәртіпке сәйкес бекітілген жобамен белгіленеді.