Дәріс 3-4 Жердің жол төсемі және оның негізгі элементтері.

Автомобиль жолы әр табиғи жағдайларда көліктің қауіпсіз қозғалысына арналған инженерлік құрылғылар мен қондырғылар жиынтығын көрсетеді. Жол құрылғылар жиынтығын жер жамылғысы, жол киімі, жасанды құрылғылар (трубалар, көпірлер, бродтар, латоктар, т.б. ) және жол жағдайы (жол белгілері, қоршағыш тумбалар) құрайды. Жолдың техникалық жақсару дәрежесі оның халық шаруашылық мақсатына байланысты. Сонымен қатар, ол жергіліктің жер бедері, гидрологиялық, гидрогеологиялық, топырақтық-топтық, климаттық және басқа жергілік жағдайларға байланысты.

Автомобильдік жолдар жалпы түрде инженерлік құрылыс кешені және барлық ауа райы жағдайында қауіпсіз автомобиль қозғалыстарының құрылғылары болып ұсынылады. Сол себептен кешеннің сол немесе басқа бір элементтерідаму алады. Және де жергілікті рельефтің де үлкен мағынасы бар, гидрологиялық, гидрогеологиялық, почвенно - грушовые , климат және басқа жергілікті шарттар.

Жол транспорттың қозғалысын ең аз болған транспорттық қаражаттар шартында қажет болған есептік жылдамдықпен қамтамасыз етуі қажет. Жолдағы қозғалыс қауіпсіздігі жер бөлігінің конструкциясында есептелген жылдамдыққа жетеді(көлденең ­ қима конструкциясы, лайықты жолдың жобалауымен жоспарда және профильде), жол киімі және түрлі қосалқы құрылғының құрылыстағы сапасы. Сонымен қатар , жолаушыларға қызмет етуге және көлік ­ құралдарына арналған жолдағыкерек кұрылғы және жабдықтау кешендері жасалады. Оларға кіретіндер автобекеттер, техникалық қызмет ету май құятын пунктілері , жол белгілері және т.б.

Жолдағы бұл құрылыстардың саны мен құрамы оның техникалық көрсеткіштеріне және халықшаруашылығының мәніне тәуелді болады. Ауыл шаруашылық жолдар желісінде,ереже сияқты, жолдық құрылыстар және құрылғылардың толық кешеніне ие емес, себебі техникалық төмен нормативтармен және қызмететуші жергілікті қысқа жолдық тасымалдаулар орналасады.

4. Жолдың көлденең профилі

Жолдың жобасында негізгі сызулардың бірі оның көлденең профилі болып, жер бөлігі конструкциясы және басқа да элементтері анықталады. Жолдың көлденең профилі деп сызбадағы суретте жол жазықтығының қимасын айтады, ось бойлай перпендикуляр.( сурет1) Жолды әр қашанда жер бөлігінде жайғастырады, сол құрылыстың өту бөлігіндегі тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін, рельфті шұңқырсыз тегістеу және жол бетіндегі беттік суларды кетіру үшін. Әдетте жер бөлігін нығыздалған топырақ түрінде - үйінділер жасайды. Егер жолдың бөлігінде жергіліктің жоғарылауы кездессе, оларды кесіп өтеді, бұл жағдайда жер бөлігі суырып алуға жүреді. Қашанда жер бөлігі жер бетінің деңгейімен бірдей болса, онда жол нольдік белгіленген жермен өтеді. (­ сол нольдік жұмыстармен ).

Жер бөлігінің орталық бөлімі болып жүріп өтуге келетін бөлімін айтамыз. Сол жол бетіндегі жолақпен әлбетте көлік қозғалысы болып отырады. Әдетте өту бөлігін тас және тағы басқа материалдармен бекітеді, жолдың киімін жасайды оның беткі қабатын жабу деп атайды. Жолдың киімі автомобиль дөңгелегінен жігер алып оны жердің бөлігіне береді.

Оның сапасынан көп уақытта жол қозғалысының шарттары тәуелді болады, сондықтан ол берік және ұзақ өмірлік болуы керек, ал жабуы тегіс және кедір-бұдырлы.

Екі жақ бетінде жүруші бөлігінде жол жағасы (обочины)қосылады. Әдете бекітілген топырақ жолақтары жер бөлігінің бетінде ораласқан. Жол жағасы жол киімдеріне жақ тірек болып жасалады,уақытша аялдама ретінде қызмет етеді және жол киімін жөндеу кезінде материал қоиғыш ретінде қзмет етеді.

Жол жағасы жәнеде айналып өту, басып озу және қарсы атомобилдің тор өту жолдарының разъезінде қызмет етеді.(біржолақты).

Бір жолақты жолдарды v категориалы жасаиды өте аз қозғалыс интенсивіне ие.

Жол жағасы есебі артынан жолдың өту бөлігін кіші радиусты дөңгелектеулерде кеңеитеді.

Жол жағасы жолдың өту бөлігімен жанасу сызығын жиектің өту бөлігі деп аталады. Демек өту бөлігінің ені – ол жиектер арасындағы арақашықтығы.

Жер бөлігінің жан-жақ бетері (үиінділер, суприт алулар, кюветер және т.б.) иілген жазықтық түрінде орындаиды – откостар.

Ікі және сыртқы откостарды аиырады. Откостың тіп-тігі топырақ сапасына байланысты,үиінді биіктігі немесе суырып алулар тереңдігі жәнеэксплуатациялық талаптарға баланысты. Ол былаи белгіленеді откос биіктігін бөлеміз горизантальдің проекциясына – салынғандық. Мысалы: 1:1,5 белгісінде откостың салынғандығы биіктігінен 1,5 есе үлкендігін білдіреді. Откостың беріктігі оның лайықтытіп-тікті берумен қамтамасыз етіледі. Жаипақ откостар көбірек берік беріп, жер механизациясы жұмыстарында қолаилы және үиіндісі бар автомобилдер кіргенде қауіптілігі аз. әдетегі суглинисті және супесчанды топырақты бір жарым бөлмелі откостарда қолданылады. (1:15) үлкен емес үиінділер құрлыстарында (1ш) откостар 1:3деиін азаиуы мүмкін, бұл ауылшаруашылық жолдары үшін үлкен мағынаға ие себебі жолдың кезкелген жерінен шығуға мүмкіндік береді. Бірақ жаипақ откостар жер жұмыстарының көлемін ұлғаитады, сол себепті биік үиінділер және шұқыр суырыпалмалар (1 м деп 6-8 м) әдете бір жарым бөлмелі откостар жасалады. Откостың бетімен жолдың жағасы жанасу сызығын жер бөлігініңқаспен деп аталады. Жолдың профиль бойлай ол жобаның болады немесе қызыл сызық. Егер қаспен (бровка) жер бетінен жоғары жолда жаиғаса, есептеледі, жол үиіндіден өтеді, егер төменде болса – суырып алмалармен. Сондықтан үиінді биіктігі немесе суырып алмалар шұңқырын жер бетіндегі жол өсімен жер бөлігінің қаспен деңгеиі арасындағы ара қашықтығын айтады. Қаспендердің арасындағы ара қашықтықты жер бөлігінің (жолдың) кең жері өлшенеді, өту бөлігінің кең жері және екі жол жағасымен.

Өтү бөлігі және жол жағасы ол жол жер бөлігінің геометриялық элементтері болып өлшемдері, интенсивтік және қозғалыс құрамы және техникалық талаптары жолдың категориясына және топтарына байланысты. Жолдың бетінен судың ағып кетуі үшін, өту бөлігі және жол жағасын арқашанда жантайған болып жасайды, көлденең еңіспен. Еңіс – бұл бұрыш тангенсі, жантайған тікңе бөлігін құрылады және бөліктің горизонталь проекциясы – салған (заложением). Басқа сөздерімен еңіс і тангенс бұрышы жантайған бөлікте горизонтқа тегіс сызық:

і=h/l=tgα

Түрінен кіші бұрыш практикалық өлшенеді (не заложение)салған емес l, жантайған бөліктің ұзындығы L, сондықтан есептелетін tgα емес, sinα, кіші бұрыштарға тең.

Жолдың жұмыстарда еңісті былай келісілген ондық бөлшекпен, проценттерде немесе мыңдық промильде (‰). Мысалы. Бір еңісті бірнеше турде:

і=0.034=3.4%=34‰

Кейде еңісті градустарда беріледі.

Еңіс, градустыңберілулерде және промильдер арасында келесі арақатынастар

Градустар 1 2 3 4 5 6 7

Промилле (‰) 18 35 52 70 88 105 123

Еңістің көлденең мөлшері жолдың өтетін бөлігінің жабу түрінен тәуелді және 1,5-4% арасында техникалық талаптармен ұсынылады. Тегіс жабулар асфальтті және цементобетонды - көлденең еңіспен жасалады 1,5-2%, ал тегіс емес көпірлі , топырақты , жергілікті материалдармен бекітіледі, су олардан жай ағады, - еңіспен 3-4%.

Көлденең еңістің ұлғаюымен, қауыпсіз қозғалысын және ыңғайлылық азаяды.

Жолдың жағаларына көлденең еңістерді қосып береді 1-3% көбірек, өтетін бөлігінен олардың шероховаты көбірек және көбірек су сіңіреді.

Жергілікті рельефтің тәуелділігіне қарап жолдың жер бөлігі мына формада болуы мүмкінүйінді немесе суырып алулар.

Жолды үйіндіде саздарда салады, батпақты және сулы жерлерде, су башаған көпірлер жақынында, жыралардың кесіп өтуінде, алқаптардың және басқа төмендеулердің, сонымен қатар азаюға бойлай еңіске. Жолды суырып алулары бойлық еңістерді азайту үшін жасайды. Егер еңіс жол бойының қажетінен асатын болса.

5. Жол құрылысы үшін жер бөліп беру.

Жерлерге іздеулер кезінде жол осін белгілейді, трасса деп аталатын. Жалпы жағдайда жолдың трассасы өзі кеңістік сызығын бейнелейді, себебі оның жайы ұзындықпен толассыз өзгереді, қалай горизонтальдық, дәл осылай және вертикальді жазықтықта да өзгереді. Жолдың трассасының түзуден тік жазықтық бойлай еңістердің барысымен аууы көлденең еңістермен шақырылады, ал горизонтальды жазықтықта – кедергілерді аралап шығуымен ( жыралардың, батпақтардың, су бөгеттерінің және б.).

Топографиялық карталарда және жоспарларда жолды трассаның жоспары ретінде көрсетеді - айқын масштабта горизонтальдық жазықтыққа жолдың трассасының проекциясы. Аралық берілген тіреу пунктілермен жолды ең қысқа бағытпен тартуға әрекеттенеді ( ауа сызығы бойлап ), оның ұзындығы қысқа болуы үшін. Бірақ жолды жиі түзу бойынша салу әртүрлі кедергілер арқылы мүмкін бола бермейді, сондықтан жалпы жағдайда жолдың трасасы түзу кесінділерден түзеледі, қисықтармен кездесетін.

Жол бағытының өзгеруі трассаның жалғасы мен келесі бағыты аралығындағы бұрылыс бұрышымен сипатталады.

Талап етілген жатықтықты және қозғалыс жылдамдығын қамсыздандыру үшін, бұрылудың ішкі бұрышына айналма және өтетін қисықтарды тізімге кіргізеді. Бұрылу бұрышы және айналма қисық келесі элементтермен анықталады ( 4 сурет):

4 сурет. Айналма қисық.

А - бұрылу бұрышы; к - қисық радиусы; К – қисық Длимасы; Т - тангенс – (ВУ) бұрыштың төбесінен қисық басына немесе соңына дейінгі ара қашықтық ( НК , КК ); Б - биссектриса – бұрыштың шыңынан қисық ортасына дейінгі ара қашықтық; Д - домер, екі тангенс сомасы қисықтан ұзын екенін көрсетуші. Айналма қисықтың барлық элементтері өзара бір-бірімен қарапайым тәуелділіктермен байлаулы, олар 4 суреттен алынған болуы мүмкін.

Айналма қисық элементтерінің есеп-қисаптарын оңайлату үшін арнайы кестелер керек болады.

Айналма қисық элементтерін анықтау үшін, радиус мөлшерін беру және бұрылыс бұрышын өлшеу қажет. Айналма қисық радиустарын ­ жол категорияларына және жергілікті шарттарға байланысты тағайындайды. Ауылшаруашылық жолдарында жоспарда қисық радиустерін 600 м ден кем емес етіп қабылдау ұсынылады. Аз радиустар жолдың эксплуатациялық көрсеткіштерін төмендетеді, сондықтан оларды тек қана ерекше жағдайларда ғана жобалайды: өте күрделі рельеф кезінде, бағалы пайдаланатын жерлерді аралап шығуда, қоныстанған пунктілердің шектерінде және т.б.

Жолдың трассасының бойлай профилін және орнатылған бойлықтарды құру үшін онда әрбір 100 м-де ( тауларда және қоныстанған пунктілерде - әрбір 50 үшін немесе 20 м ) пикеттер сындырады, нольдік пикетті трассаның бастапқы нүктесіне қойып. 10 пикеттен кейін километрлік белгіні қондырады. Трассада пикетажды бөлу үшін айналма қисықтың бар болуы үшін қисықтың басы мен соңының пикетажды мәнін есептеу қажет ( НК және КК ). НК пикеті болып шығады, егер бұрыш шыңдары пикетажының мәндерінен ( ВУ ) Т тангенсі ұзындығын шегерсеңіз. Қисық соңы пикеті анықталады, егер НК пикетажды мәнге ­ қисық ұзындығын қосса немесе пикетажды мәнге бұрыш шыңдары тангенсін қосу және пикетажды жеңіл сындыру және домерды алып тастау керек.

Жолдың жер жолағына қойылатын техникалық талаптар:

Жол киімі беріктігі, ұзақ өмірлілігі және биік эксплуатациялық қасиеттері, автомобильдік жол бөлігінің ең қымбат бөлімдері, оның жер жолағынан жасалған негізінің бағыттық қабілеттіліктерінен тәуелді болады, әдетте жергілікті топырақтардан алынады. Егер жер жолағының топырақтары ­ үстіңгі немесе жер астылық сулармен дымдалуға душар болса, олардың бағыттық қабілеттілігі лезде жығылады және жол киімі жеңіл қиратылады. Сондықтан жер жолағына және жол киіміне арналған үстіңгі сулардың ағын тездетуіне екіскатты көлденең профиль қоса беріледі ( аз радиусты қисықтарға - бірскатты). Жер астылық сулардың жер жолағына келтіретін әсерін азайту үшін, жолды мүмкіндік барынша үйіндіде істеуге әрекет етеді. Үйінді қанша жоғарырақ болса, солғұрлым оның жер астылық сулармен дымдалуы мүмкіншілігі азырақ болады.

Бірақ үйіндінің биіктігінің артуы жер жұмыстарының көлемінің өсу шегіне алып келеді. Мысалы, жер жолағының ендігі 10 м болғанда үйіндінің 10 м-ге жоғарылауы, барлығы жер жұмыстарының көлемін жолдың әр бір километріне 1000м³ тан көбірекке үлкейтеді. Сондай мөлшердегі топырақты тасуға жүк таситын автомобильдердің 500 рейсі қажет болады. Сондықтан жолдарды жоболаудың техникалық шарттарында ( оларды әртүрлі климаттық және топырақты жер астылық шарттарда пайдаланудың тәжірибесі негізінде ) жер бетінің үстінде немесе жол астындағы жер астылық сулардың деңгейімен бірдей үйіндінің қажетті көтерілуін таңдауға кепілдемелер беріледі.

Үйіндінің дұрыс биіктігін таңдаудан басқа, сонымен қатар жер жолағының беріктігі тұрақты топырақтарды қолданумен қамтамасыз етіледі, олардың тиісті салынуымен және құрылыс барысындағы тығыздаумен, сәйкес үйінділердің құламаларының және суырындылардың кескінімен.

Жер жолағының контрукциясына жергілікті шарттарымен қатар ( климаттық, топырақты - жер астылық, топографиялық, гидрологиялық, геологиялық, гидро ­ геологиялық ), дәл осылай және бойлай және көлденең профильдерге қабылданған шешімдер де әсер етеді, олар да жергілікті шарттар мен жол категорияларына қатар тәуелді болады. Климаттық шарттар ( жауын-шашын, қарлы жамылғының жуандығы, ауа температурасы, топырақтардың мұздану тереңдігі ) жер жолағының дымдалуына, жолды қармен қапталуына әсер етеді.

ССРО ның барлық аумағы бес жолдық - климаттық аймақтарға бөлінген, топырақтардың дымқылдануы шартары және оларпдың мұздану тереңдіктеріне қарай ажыратылады. І жолдық - климаттық аймаққа мәңгі тоңған аудандар жатады, мұнда жолдарды ерекше техникалық шарттармен жобалайды.

ІІ аймақ бір жыл бойына топырақтың ылғалдануының көбеюімен характерленеді.

6. Жолдың бойлық профилі.

Жол торабының негізгі сызбасының бірі түзу профиль. Мұнда жер жамылғысының конструкциясы мен басқа элементтер көрсетіледі. Жолдың түзу профилі деп сызбада жолдың тегістікпен қиылысын көрсететін көріністі айтады.

Жолды әр кез Жер жамылғысында орналастырады. Әдетте жер жамылғысын тығыз топырақтан орналастырады.

Егер трассада жол өрі кездессе, оларды еңістікпен қиып тастайды. Егер жер жамылғысы жер бетінің дәрежесімен бірдей болса, онда жол нөлдік жұмыста жүргізіледі. Жер жамылғысының орталық бөлігі болып көлік қозғалатын жол бетіндегі жолақ саналады. Тасымал бөлігін әдетте әр түрлі тас және басқа материалдармен бекітеді. Жол киімі автомобиль дөңгелегінен қысымды қабылдап, оны жер жамылғысына береді.

Оның сапасына қозғалыс жағдайы байланысты, сондықтан ол мықты, әрі жақсы, ал жамылғы – тегіс болуы тиіс. Жол бөлігіне әдетте еңістіктер қарайды. Олар жол киіміне әсер етед. Оларды әдетте автомобильдің уақытша тоқтатылуы мен.

Жолдың жер бөлігі және оның негізгі элементтері.

Бойлық профиль деп, жол қиығының вертикаль жазықтықпен қиылысының графикалық кескінін атайды, оның осьі арқылы өтетін. Бойлық профильдің сызбасы жол жобасының негізгі техникалық құжаты болып келеді. Ол миллиметрік қағаз бетінде биіктігі 28 см және ұзындығы 1м-ге дейін болған рамкада сәйкестікте анықталған қатаң орнатылған ережелермен сызылады.

Бойлық профильдегі сызбада жолдың трассасын жобалы (қызыл) сызық түрінде бейнелейді, бұл жаңа жолдар үшін жер жолағының қасы сызықтарының орналасуына сай болады, ал реконструкция жасалып жатқан жол үшін - ось сызықтары болады. Жердің табиғи беттерінің жол осымен бойлай сызығын көлденең профиль сызбасында кейде қара профиль деп те атайды. Жобалық сызықты жер беттері сызықтарынан екі есе жуандықта сызады. Қара профильді көлденең профиль сызбасына жолды нивелирлеу бойынша нәтижелерге қарап салады. Онша күрделі болмаған объектілерді жобалау кезінде жолдың көлденең профилі ірі масштабты жоспармен түзілуі мүмкін (1:10000 және онан да ірі ) горизонтальдармен. Жобалау сызығының жайын жолды көлденең профильде жобалауы нәтижесінде алады. Бұл жерде жолдағы көтерілімнің және түсірілімнің тіп-тік екендігі анықталады ( бойлай еңістер ), сонымен қатар үйінділердің және суырындылардың орналасуы.

Егер жобалы сызық қара профильдің үсімен өтсе, жолдың жер жолағы үйінді болады, егер ол астымен өтсе – суырынды болады. Бір вертикальдағы жобалық және қара сызықтың белгілері аралық айырымды жұмысшы белгісі деп атайды. Егер жол үйіндіден жүрсе, жұмысшы белгіні жобалы сызықтан жоғарырақ қояды, егер суырындыда болса – онан төмен.

Бойлық профильді үлкен көрнектілік үшін ­ қысылған түрде сызады: тік масштабты әр кезде горизонтальдықтан он есе ірі етіп қабылдайды. Тегіс және ойлы – қырлы жерлерден өтетін жолдар үшін, профильдің горизонтальдық масштабын 1:5000 етіп қабылдайды, ал вертикальды - 1:500 етіп. Таулы аймақтар үшін масштабтың екеуін де ірірек етіп қабылдайды, сәйкес 1:2000 және 1:200 етіп. Қоныстанған пункттердегі жолдардың профильі тағы көбірек ірі масштабтарда сызылуы мүмкін. Масштабтарының арақатынасы 1:10 барлық жағдайларда сақталады.

Көлденең профильді әдетте шартты белгілерде салады. 3 кестеде көлденең профильдің мөлшерлері және қысқарған тордың құрылысы келтірілген, оның мөлшерлерін көрсете отырып.

Жабу түрлері			0,5 см
Жобалық		1,0 см
	белгілер	1,5 см
			1,5 см
Арақашықтықтар			1,0 см
			2,0 см
			2,0 см

6 суретте ауылшаруашылық жолдары учаскесінің көлденең профильді жабдықталуына мысал көрсетілген.

Жолдарды бойлық профильде жобалаудағы негізгі талаптар. Жолдарды жобалауды бір уақытта жоспарда және көлденең профильде жүзеге асырады. Жобалау барысында өзара байланысты өндіреді және жобалау мен жоспардың барлық элементтерінің түзетуін жасайды. Сонымен бірге негізгі талаптарды сақтайды, ­ қауіпсіздікті қамтамасыз етуіне және жолдарда есеп айыратын жылдамдықтармен қозғалыс жатықтығын қамтамасыз етуге әкеледі, сонымен қатар ­ жер жұмыстардың шектелген көлемі, жер жолағының тұрақтылығы және ұзақ мерзімділігі және жол киімінің. Бойлық профильді жобалаудағы қозғалыстың қауіпсіздігі мен қозғалыс жатықтығы, вертикалды қисықтардың радиустары мөлшерлерінің дұрыс бағыттылығын қамсыздандырады, өрлік пен көтерілістердің бедерлері таңдауларына, олардың тізбектелгендігіне сәйкес, барлық жергілікті шарттарды есептеген түрде. Жер жолағының тұрақтылығы және ұзақ өміршеңдігі үйінділердің биіктігінің сәйкестендірілген бағытымен және рельефтерге байланысты ойлардың тереңдігімен қамсыздандырады, гидрологиялық, гидрогеоогиялық және басқа да шарттардан, сонымен қатар эксплуатациялық талаптардың орындалуымен ( жер астылық және үстіңгі сулардан жолдың қорғанышы, қарлы және құм борасындардан және б.).

Бойлық профильдегі жолды жобалау үшін келесі негізгі берілгендер болуы қажет.

1. Бойлық еңістердің ең үлкен мүмкін мөлшерлері. Олар жер рельефінен тәуелді болады, жол бойынша қозғалыстың характері мен қозғалыс құрамынан да және эксплуатация талаптарын есепке ала отырып техникалық шарттардан келіп шығып қабылданады. Жолдың эксплуатациялық көрсеткіштерін жақсартуға үшін көлденең еңістерді мүмкіндігі барынша кіші етіп тағайындау қажет ( ауылшаруашылық жолдар үшін 4% ке дейін), егер бұл жер жұмыстарының көлемінің маңызды үлкеюін шақырмаса.

Жолдардағы жобалы жылдамдық қанша жоғарырақ болса, солғұрлым оның көлденең еңістері азырақ болуы тиісті. Мысалы, І категориялы жолдарды 3% ке дейінгі көлденең еңістікпен жобалайды, ал ауылшаруашылық жолдарда ол 11% ке жете алады. Тіркемелі жүк таситын автомобильдердің (автопоездардың) жалпылай қозғалысы болатын кезде, ең үлкен көлденең еңістер 7% тен аспауы тиіс.

Автожолдарды жобалау кезінде техникалық талаптарға сәйкес түрде ең үлкен көлденең еңістер жолдардың топтары мен категорияларына тәуелді түрде келесі түрдегідей болады:

Жалпы жүйедегі жол категориясы		Ауылшаруашылық жолдары тобы
IV	V	I	II
6(7,9)	7(9,10)	7(9,10)	9(10,11)

Жақшаларда көлденең еңістердің мүмкін болған мөлшерлері көрсетілген ( %) қиын ойлы-қырлы және таулы жер учаскелеріне арналған.

2. Аз болған бойлық еңістер. Жолдарда көлденең еңістер, жолдарды жергілікті рельеф қатарына енгізу тілегіне орайлас және де кез келген себептерден пайда болуы мүмкін ( жағымды, нольдік, жағымсыз ). Бірақ, жол ойықтардан өткен аймақтарда, судың бұрғыштығын жеңілдету үшін нольдік еңістікпен жолды жобалау ұсынылмайды. Ойықтарда жолдар мен кюветтерді көлденең еңістермен жобалайды, сазды топырақтарға 0,5% тен кем емес, ал құмдықтар үшін -0,3%.

3. Жер жолағының ұсынылатын жұмысшы белгісі, яғни үйіндінің биіктігі техникалық шарттармен, жергілікті жердің дымқылдануы характерінен тәуелділікте, жолдық – климатық аймақтан және жер жолағының топырағы сапаларынан тәуелділікте қабылданады.

4. Тік дөңес және ойыс қисықтың ең азы радиустері. Бірінші топтағы ауылшаруашылық жолдары үшін дөңес тік қисықтардың ең аз радиустары 2500(1000-600) м ге дейін, ал екінші топқа -1000(600-400) м-ге дейін рұқсат етіледі. Ойыс қисықтар үшін ­ аз радиустер 100 м –ге дейін төмендетілген бола алады.

Тар болмаған шарттарда қозғалыс жылдамдықтарын арттыру мақсатында тік дөңес қисық радиустарын 5000 м ден кем емес етіп қабылдау ұсынылады.

5. Жобалық сызықтардың түрлі атаулы сынықтарының төбелері аралық қашықтығы ( жобалау адымы ) 100 м-ден кем болмауы тиіс ойлы-қырлы жерлерде және таулы жерлерде 50 м-ден кем болмауы тиіс. IV категорияға тиісті болған жалпы жүйедегі жолдар үшін,

бұл қашықтық 150 м болуы тиіс және V категорияда -100 м.

6. Бақылау нүктелерінің белгілері, яғни көпірлердің жүргінші бөліміндегі биіктік таңбалары, құбырлардың үстіндегі жол жолағының қастары, сонымен қатар қиып өтілуші жолдардың элементтердің белгілері ( автожолдардың жүргінші бөлімдері, темір жолдарынағы рельс бастаулары ). Жобалы сызықтың жайы көрсетілген белгілермен батып қалған болуы тиісті.

7. Қара белгілердің ақпар тізімі, яғни жолдың трассасы бойлай пикеттер мен плюстық нүктелердегі ­ жер бетінің белгілері. Плюстық нүктелер - бұл пикеттер аралық қара профиль сынықтарының орындары, соның ішінде жолдың тальвегамен және су айыратын сызықтармен кесіп өту нүктелері. Оларды жер жұмыстары көлемін көбірек дәл анықтау үшін ескереді. Қара белгілердің ақпартізімін жолды нивелирлеу арқылы алады. Сонымен қатар ол кейбір жақындаумен (1:5000-1:10000) горизонтальдермен ірі масштабты карта бойынша құрастырылған болуы мүмкін.

Ауылшаруашылық жолдардың жобалауы кезінде екі негізгі жолдың жобалы профилін түсіру әдістерін қолданады – ораушысы бойынша және қимасы бойынша. Ораушысы бойынша жобалау кезінде жобалы сызық мысалы қара профильді көшіреді және одан ұсынылған жұмысшы белгісі деңгейінде жоғарырақ орналасады. Бұл жол беттерін жергілікті қар жамылғысы деңгейінен жоғарылату үшін қажетті және жер жолағының ­ жер астылық және тоқырау үстіңгі сулардың әсерінен қалқан болу үшін қажетті. Көбіек биік үйінділерді көпірлерге жақын маңдарда және құбырларда жобалайды, ал ойықтарды ойлы-қырлы жерлерге жасайды ( ара тәріздес қара профильде ). Ораушы жобалау жер жұмыстарының минимумын қамсыздандырады, жергілікті рельефке жолдардың жақсы бірігуі төмен категориялы жолдардың жобалауы кезінде ең бастысы болып келеді, соның ішінде ауыл шаруашылық жолдарының. Мұның себебі бұл жолдарда үлкен көлденең еңістер және жобалы сызықтың жиі сынықтары рұқсат етіледі.

Қисық үлкен радиустарды қолдана отырып қима бойынша, биік үйінділердің құрылғысымен және терең ойықтармен жобалау, жоғары категориядағы автожолдар үшін көбірек характерлі ( І және ІІ ), мұнда үлкен жылдамдықты және қозғалыс жатықтығын қамтамасыз ету талап етіледі, оған үлкен болмаған көлденең еңістер арқылы және де жобалы сызықтардың жиі сынықтарынсыз жетеді.

Көлденең профильді келесі тәртіпте жобалайды. Миллиметрлік қағазда ұсынылатын мөлшерлердің сақтауымен профильдің торын сызады, ­ горизонтальдық және тік масштабтарды көрсетеді; тап осы жол нивелирлеуінің және жобалаудың нәтижеері бойынша жоспарда барлық тор жолдарын толтырады. Тік шкалада сондай есеп-қисаппен биіктік белгілерді қояды, қара профиль тордан шамамен 6-8 см жоғарырақ орналасуы керек. Жол осі бойлай жер беттері белгілері бойынша, барлық пикеттерде және плюстық нүктелерде қойылған, қара профильді сынған сызық түрінде сызады. Барлық бақылау нүктелердің белгілерін содан соң түсреді, ал жобалы сызықты - жер беттері сызықтары үстінен ұсынылатын ­ жұмысшы белгілердің деңгейінде салады, жобалаудың ұсынылған адымын сақтай отырып. Жер беттерінің сызықтары еңістігі жол қойылған жолдың еңістіктерінен асып кеткен орындарда, жобалау сызығы қара профиль сызықтарынан төмен түсірілген болуы мүмкін. Сонымен қатар ұсақ ойықтарды қашқақтатуға ұмтылады, себебі оларды қармен қарқынды тоздырады. Сайып келгенде, жобалық сызықты сонымен қатар сынық сызық түрінде белгілейді. Жобалы сызықтың кесінділері еңістігі барлық жағдайда техникаық шарттар бойынша мүмкін болған шамадан асырмауы қажет.

Жобалы сызықтың әрбір кесіндісінің ұзындығы ( жобалау адымы ), горизонтальмен есептегенде, мүмкін болғаннан аз болмауы тиісті. Жобалы сызықты түсіруінен кейін тағы бір тексереді, мүмкін болмаған үлкен еңістікті учаскелер немесе дәлелсіз терең ойындылар және биік үйінділердің бар яки жоқ екендігін, сосын жобалық еңістерді есептеуге кіріседі және жобалы сызықтың әрбір учаскесіндегі белгілерді, солдан оңға қарай қозғала отырып.

Еңістерді профиль торына бүтін мыңдықтарда (% ) немесе пайыздарда (%) енгізеді. Жобалық белгіні тек белгіленген еңіспен есептеу жолымен ғана алады, келесі тәуелділікті қолдана отырып:

Hn = H n - 1 ± il ,

мұнда Нп -- ізделіп отырған нүкте белгісі;

H n - 1 - алдындағы нүктенің белгісі;

i – жобалық сызық кесіндісінің қабылданған көлденең еңісі;

l - Hn және H n - 1 белгілермен нүктелер аралық ара қашықтық.

Жобалы сызықтың сынықтарын пикеттерге немесе плюстық нүктелерге бағыттау ұсынылады. « Жобалық еңістер » қатарында жобалы сызық сынуларының барлық нүктелерін тік сызықшалармен белгілеп қояды, яғни жобалау кесінділерінің шектерін. Аралық сызықшалармен жай түбірді жазады, оның алымы болып еңіс келеді, ал бөлімі болып - жобалы сызықтың кесіндісінің ұзындығы ( м-де ). Түбірдің шегі жобалы сызықтың қисаюы жағына қарай иіледі.

Жобалық еңістердің барлық пикетерінде және плюстарында есептеуден кейін және белгілеуден кейін және профильдің ұзына бойына қойылған белгілерден кейін жұмысшы белгілерді есептейді.

Тік қисықтар. Қауіпсіздікті және қозғалыс жатықтығын қамтамасыз етуіне арналған жобалы сызықтың дөңес және ойыс сынықтарында көлденең профильде тік дөңес және ойыс қисықтарды тізімге кіргізеді. Мұны тек қана мына жағдайда жасайды, қашан жобалы сызық кесінділерінің еңістердің алгебралық айырымы, бұрыш құрушы, ең төмен категориялардың жолдарына арналған 2% шамадан асырады, соның ішінде ауылшаруашылықтарды, және 0,5% - биік категориядағы жолдарға арналған.

Тік қисықты жобалау үшін оның R радиусын және бұрылулардың алгебралық айырымын білу қажетті ­ i1-і2. Көлденең профильде дөңдерде бұрылысты плюс деп және тік түсірілімде минус деп санау қабылданған ( профиль жүруімен солдан оңға қарай ). Мысалы, егер жобалы сызық кесінділерінің еңістері, профильде і1 =0,050( көтеру ) бұрышты жасаса, ал i2=-0,003( түсіру ) болса, алгебралық айырым і1-і2=0,050-(-0,003)=0,053 болады.

Жеткіліктімен дәлдікпен тік дөңес немесе ойыс қисықтың элементтерін қабылданған R радиусымен жуық формулалармен есептейді:

қисық ұзындығы

биссектриса

Дөңес қисық радиустерін жол бетінің қажетті көз көрерлік қамтамасыз етуі шартынан анықтайды, ал ойыстарды – центрден тепкіш күш автомобиль шассисіне жүкті тиеуді үлкейте отырып, оның салмағының 5% шамадан асырмауын есепке ала отырып анықтайды:

Мұнда v1 - автомобиль жылдамдығы ( м/с );

g - жер ұмтылу күші тездетуі.

Келтірілген теңдіктер оңайлатудан кейін мына түрге ие болады:

R=2v²1 , ал егер жылдамдықты км/сағ. айтсақ, онда

Жолдарды жобалау кезінде тік қисықтар радиустерін мүмкіндігі барынша үлкен етіп қабылдау ұсынылады ( дөңестерді 5000 м кем емес, ал ойыстарды 2500 м ден кем емес ). Қисықтың ең азы радиустері техникалық шарттармен шектеледі.

Тік қисықтар көлденең профильде ертеректе есептеп шығарылған жұмысшы белгісін өзгертеді: үйінділерде дөңес ­ қисықтар жұмысшы белгілерді кемітеді, ал ойыстар үлкейтеді; ал шұқырларда - керісінше. Профильдің сынығы нүктесіндегі у жұмысшы белгіге қойылған түзету ( тік қисықтың ординатасы ) Б биссектрисасына тең, ал қисықтың кез келген нүктесінде, қисық басынан ­ х ара қашықтығында орналасқан, немесе қисық соңынан,

У түзетуді барлық пикеттер және плюстық нүктелер үшін қисық ­ шектерінде есептейді. Профильде ертерек есептеп шығарылған жұмысшы белгілер жақшаларға алынады, ал жаңа белгілер, у түзетуді есепке ала отырып жасалған, қасына қояды.

Тік қисықтарды түзетулерді дөңестерде жұмысшы белгілердің арту жолымен ескеріледі және олардың ойыс қисықтарда азайтуы, түзетілген жұмысшы белгілер ұсынылатын шектерде болуымен орындалады.

Профильде тік қисықты бұрыш шыңының үстінде ортада горизонтальдық орналасқан тік бұрышты тұтқалар түрінде көрсетеді. Тұтқа ұзындығы екі тангенстерге тең және профильдың горизонтальдық масштабында кейінге қойылады. Дөңес қисықтарда тұтқаның соңы төменге бағытталған, ойыстарда есе - жоғары. Тұтқаның соңдарында қисықтан ­ бастың мен соңының ара қашықтығын көрсетеді жақын арадағы пикетке дейін ( м-де ). Тұтқаның үстінде қисық элементтері жазып алынады ( R, Т, К, Б ).

Көрсетілгеннен басқа, арнайы кестелердің қолдануымен тік қисықты тізімге жазу тәсілі бар болады немесе плексигластық үлгілермен, ­ жобалы сызық белгілерінің есептеуін жеңілдетуші.

Жер жұмыстары көлемдерінің анықтамасы

Жер жұмыстарының көлемдерін көлденең профильдегі ­ жол жобалауларының рационалдылығы үшін қажет, жер жолағының мөлшерлерін орнату үшін, кавальерлерді, кюветтерді, котловандарды және құрылыстың құнын анықтау үшін. Жер жұмыстарының көлемдерін ­ формулалармен анықтайды, сонымен қатар алдын ала ­ құрылған графиктер, кестелер, номограммалар бойынша. Ірі жобалы кәсіпорындарда осы күрделі жұмыс процесін қамтамасыз ету үшін электрондық - есептеуіш машиналарды қолданады.

Жолдардағы көптеген жер салынымдарын көлденең қимамен өзгергіш биіктің призматоид сияқты трапеция түрінде анықтап қарауға болады. Тап осы призматоид көлемін анықтауға арналған негізгі берілгендерді бойлай және көлденең жол профильдерінен алады. Үйінділер және шұқырлардың көлемдерін пикеттермен анықтайды, ал пикет шектерінде - көршілес сынулар аралық жобалы және қара сызықты учаскелер бойынша. Учаске ұзындығын және оның соңының жұмысшылар ­ H1 және Н2 таңбаларын бойлай профильді сызбасынан алады. Жер жұмыстарының көлемдерін есептеу кезінде дөңес профильді жасай отырып, жол беттерін есепке алмайды, себебі дәл осы жұмыстар кескіндеуге жатады және жер жұмыстары көлемдеріне әсер етпейді.

Жер жұмыстарының көлемдерін анықтаудағы ең көп таралған формула болып келесі формула келеді:

Мұнда – учаскедегі орта жұмысшы белгі ( м );

В - жолды жолақтың ( жерлік ) ені ( м );

m - құламалардың коэффициенті;

| - үйінді учаскесі ұзындығы ( м );

Н1 - және Н2- учаскенің соңы бойынша жұмысшылар белгілері.

екінші қосылғыштар жұмысшы белгілерге түзету болып келеді және м болғанда есептеледі.

Шұңқырлар көлемдерін де осы формула бойынша анықтайды, тек жер жолағының В енінің орнына В1 трапециясының кіші негізінің зындығын қояды, қастардың деңгейінде орналасқан:

Бұл формулаға енген әріптердің мағыналарын 7 суреттен көруге болады, яғни практикалық тұрғыдан мұнда В ға бетінен кюветтің екі ені қосылады.

Үйінділер мен шұңқырларға арналған жер жұмыстардың көлемдердің есептеулерін ­ жеке-жеке жасайды, сондықтан бойлай профильде ноль нүктелерді алдын ала қондырады. Ноль нүктесінің орналасуы ( жобалы және қара сызықтың кесіп өту нүктелері ­ бойлай профильде), мұнда шұқыр ­ үйіндіге өтеді немесе керісінше, х ара қашықтығымен анықталады Н алдындағы жұмысшы белгілерінен ұқсас екі үшбұрыштардан ( 8 сурет):

мұнан

Мұнда l – Н1 және Н2 жұмысшы белгілері аралық ара қашықтық.

Жол жолағын үлкен болмаған үйінділерден тұрғызу кезінде топырақты кювет - резервтерден алады, олардың мөлшерлерін олардың екі көлденең қималарының үйінді көлденең қимасына теңдігі шарттарынан анықтайды:

Мұнда ВН – жол жамылғысына арналған астау құрылғысына түзету. Қалған белгілеулер 9 суреттен анықталады.

Бұл теңдіктің оң бөлімі ­ үйіндінің бұрышты қималары аудандарын білдіреді. Оны Fн арқылы белгілеп, резервтің төменгі жағынан енінің мәнін аламыз b1:

Және резервтің жоғарғы енін b2:

Жер жұмыстардың көлемдерін есептеуді келесі түрде жүргізу ұсынылады:

Пикеттер мен плюстер

Жұмысшы белгілер (м)

Ара қашықтыұ (м)

Орта жұмысшы белгі (м)

Жер жолағының ені (м)

Жолаушы бөлігі деңгейіндегі шұқыр ені (м)

Түзетулер (м²)

Көлемдер (м³)

Білдірулер

үйінділер

шұқырлар

Жұмысшы белгілердің әр түрілігі

Жол киімі үшін Асауды құруға

үйінділердің

шұқырлардың

Жер жұмыстардың көлемдерін анықтау үшін кестелер, номограммалар және ЭВМ ды кең қолданады.

Жер жұмыстарының көлемін есептеуді тездету үшін жолдарда барлық ұзындығы 4 м-ге дейінгі болған құбырлар және көпірлер еске алынбайды, оларды топырақпен толтырылған деп есептеп кетеді. Жер жұмыстарының көлемдерін попикетті анықтап, әрбір учаске үшін топырақты өңдеу технологияларын қондырады және ­ қажетті машиналардың санын.

Үйінділер мен шұқырлардың жиынтық көлемі, бойлай және көлденең профильдер бойынша есептеп шығарылған, профильдік деп атау қабылданған. Жер жолағын тұрғызу үшін қажет болған нақты ауыстырылыған топырақ көлемі, жұмысшы деп аталады. Ол шұқырлардың көлем шегеруінің ар жағында профильдікке тең, ол үйіндіден салып алынған топырақ. Тек жұмысшы көлемге ғана ақша төленеді. Сонымен қатар, ­ тағы ақша төленетін жер жұмыстарына негізгі көлемнің және 3% пайызын қосады, ескерілмеген жұмыстар үшін.

Жер жұмыстардың құнына Lcp топырақтың ауыспалылық орта қашықтығы ықпал жасайды, ол жеке түрде барлық топырақ ауыспалылығындағы А жұмыс көлемін ( м·м³) оның көлеміне ( м³) бөлгенге тең:

Топырақ ауыспалылығы орта қашықтығы шұқырың ауырлық аралықтарының графикалық ара қашықтығы сияқты алынған болуы мүмкін, одан топырақ алынады, және үйінді салынады.

Жобалау тәжірибесі мынаны көрсетеді, ІV категориядағы автожолдардағы жер ­ жұмыстарының көлемі 10 нан 60 мың м³ қа дейін өзгереді, 1 км ұзындықта, ал V категориялы жолдарда - 5 тен 30 мың м³ қа дейін, рельефтен тәуелді түрде. Құны бойынша ІV категориядағы жолдардағы жер жұмыстары 4-30 мың сом/км-ді ( жол құрылысының жалпы құнының 8-30 пайызы), ал V категориялы жолдарда - 2,5-21 мың сом/км (10-35% жалпы құнның ) құрайды. Ауылшаруашылық жолдарда, кейде ­ топырақтар түрінде қарапайым жол киімінен жасалған, жергілікті тас материалдарымен жақсартылған, жер жұмыстары ­ жолдардың құнының негізгі бөлімін құрастыруы мүмкін.

Жолдарда көз көрерлікті қамтамасыз ету

Қазіргі заманға сай автомобиль аялдамаларында жолдағы алдында пайда болған кедергіні немесе айналып өту үшін жүргізуші әрдайым алдындағы жолды белгілі бір қашықтыққа дейін көруі тиісті. Бұл арақашықтық көз көрерлік қауіпсіз ара қашықтық деп аталады (S) және мына формуламен анықталады:

Мұнда S1 - автомобиль өтетін жол, жүргізуші алдындағы кедергіні көріп ориентир алатын және тежеуге басқанға дейінгі жүріп өтілген. Тәжірибелі жүргізушіге бұл үшін шамамен 1 сек. керек болады деп санайды ( бұл уақыт аралығында 60 км/сағ. жылдамдықпен, мысалы автомобиль 17 м-ды жүріп өтеді );

S2 - Тежеу жолы, ол автомобиль маркасынан және жылдамдықтан тәуелді болады, жабудың үлгісі мен күй-жайына, жолдың бойлай еңісіне тәуелді болады;

S3 - автомобиль аялдамасынан кедергіге дейінгі ара қашықтық ( кепілдемелік қор ); 5-10 м шамасында жылдамдықтан тәуелділікте қабылданады.

Ең азы есептелген көз көрерлік жобалауда техникалық шарттармен регламентирленеді V категориялы жолдар үшін 100(75,50) тен кем болмауы тиіс, ал ІV категориялыға сәйкес түрде екі есе көбірек -75(50,40) м. Қарсы келе жатқан автомобильдің көз көрерлігі екі есе көп болуы тиісті.

Жоспарда көз көрерлік шұқыр құламасымен, қия беткеймен, ағаштармен, биік бұтамен немесе құрылыстармен шектелген болуы мүмкін, горизонтальдық қисықтың ішкі жағында. Түзу сызықты

учаскелерде көз көрерлік сонымен қатар тік дөңестерде шек қойылған болуы мүмкін, ал түнде және жолдардың ойыс учаскелерінде. Дөңгелектеулерде есептелген көз көрерлік қисықтардың радиусы артуымен қамтамасыз етіледі, орманды тазалауымен немесе бұтаны, құрылымдарды көшіруімен, сонымен қатар шұқыр құламаларының қисықтың ішкі жағынан кесімімен. Бұдан келіп шығады, автожолдарда талап етілетін көз көрерлікті қамтамасыз етуге байланысты шаралар ­ белгілі бір мөлшерде жерді пайдаланушылар назарларын аударады.

Жаңа жолдарды жобалау кезінде айналма қисықтың R радиустың өлшемі, S минималды көз көрерлікті қамтамасыз етуші, есептелген схемадан орналастырылады (10 сурет).

Шеңбер бөлігінің орталық бұрышы, ­ көз көрерлік S қашықтыққа тең болған, мына байланыстан табылады

Тік бұрышты АОD үшбұрыштан мынаны аламыз:

Мұнда С – шолудың азат ені, жүргізуші көзінен бастап саналатын ( 1,5 м ара қашықтықта қабылданады, жүргінші бөлімнің оң жиегінен ) шек қойылатын ­ кедергінің көз көрерлігі.

Соңғы тәуелділікке ның мәнін қойып, қисықтың талап етілген радиусын іріктеп алуға арналған формуланы аламыз:

Егер жол салынып қойылған болса ( R мәні белгілі ), онда мына формуламен талап етілген С шолудың енін анықтауға болады:

Мысалы, қойылатын көз көрерлік талабы бойынша С=50 м және ­ қисық радиусы R =30 және, бұл ауылшаруашылық жолдар үшін рұқсат етіледі, С шолудың ені мынадан кем болмауы тиіс:

Шолу енін ( құлама кесімі шекарасын немесе құрылымдардың ағаштарының қашықтаулары аз радиустердің дөңгелектеулерінің ішкі жағымен ) сонымен қатар графикалық анықтауға болады ( 11 сурет).

Ол үшін мына дөңгелектеу жоспарында кесінділер қатарын сызады (1-1, 2-2... 10-10), олардың әрбірінің ұзындығы дәл осылай көз көрерлік ара қашықтығымен бірдей, кесіндінің соңы автомобильдің қозғалыс траекториясымен орналасқан болсын. Бұл кесінділердің құламалары шұқырдың кесім шекарасын анықтайды, оны жер жолағының қастары белгілері деңгейінде істейді.

Есептелген көз көрерлікті қамсыздандыру мүмкін болмағанда ­ жол белгілерді орнатады, жылдамдықты шектеп тұратын.

Дөңгелектеулердегі сияқты, дәл осылай және жолдардың түзу учаскелерінде, жергілікті шарттарға орай кенеттен жолда адамдардың немесе малдың шығып қалу мүмкіндігі бар, мысалы ­ қоныстанған пунктілердің маңайында, жол бойындағы жолақтың шетінен көз көрерлік қамсыздандырылған болуы тиіс. Ол жүргінші бөліктің жиегінен өлшенеді және ІV – V категориялардағы жолдар және ауылшаруашылық жолдары үшін 15 м-ден кемірек болмауы тиіс; І – ІІІ категориялардағы жолдар үшін көз көрерлік -25 м.

Жолдардың қиылысуындағы және бірігуіндегі көз көрерлік бір деңгейде көру зонасын жобалау арқылы қамсыздандырылады (12 сурет).

Шекаралар шектерінде көз көрерлік аймақтарының шекаралары заттардан 0,6 м ден биік болмауы тиісті, жүргінші бөлім деңгейінен есептегенде.

Көз көрерлік қамтамасыз ету үшін жолдың дөңес учаскелерінде тік дөңес қисықтарды салып қояды. Дөңес қисық радиусының мәнін сондай есеп-қисаппен анықтайды, жүргізуші, жеңіл автокөлікте А нүктесінде болған ( 13 сурет), кедергіні Б нүктесінде көрді, А нүктесінен талап етілген көз көрерлік қашықтық S болғанда. Тік бұрышты ОСD үшбұрыштан келіп шығады:

Мұнда h – жүргізуші көзінен жолдың үстіне дейінгі биіктік ( жеңіл автомобильдер үшін һ=1,2 м-ды қабылдайды ).

Жақшаларды ашып және h мөлшерін ескермей, мынаны аламыз:

немесе

Соңғы формуладан мынау келіп шығады, минималды көз көрерлік кезінде ауылшаруашылық жолдары үшін S=75 м, дөңес қисықтың радиусы тан кем болмау керек. (норма бойынша 2600 м ).