- •Құрметті оқырман!
- •Авторлар
- •Әлеуметтанудың ұғымдық аппараты
- •Әлеуметтанудың объектісі мен пәні
- •Әлеуметтану білімінің құрылымы
- •Әлеуметтанудың функциялары
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Әлеуметтанудың категориялары мен ұғымдарын жіктеу
- •Әлеуметтік іс-әрекеттер, өзара іс-қимылдар және қарым-қатынастар
- •Қоғам құрылымындағы тұлға
- •Әлеуметтік мәртебелер мен рөлдер
- •Әлеуметтік стратификация
- •Әлеуметтік топтар
- •Әлеуметтік институт
- •Қоғамның басты институттарының белгілері [40]
- •Әлеуметтік ұйымдар
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Ғылымы Қазақстанда әлеуметтану көзқарастарының қалыптасу негіздері
- •Қазақстанда әлеуметтану ғылымының қалыптасуы (ретроспективті шолу)
- •Қазақстанда қазіргі заманғы әлеуметтану ғылымы дамуының негізгі бағыттары
- •Қазақстан Республикасының “Әлеуметтану” мамандығы бойынша кадрлар даярлайтын жоғары оқу орындары
- •Әлеуметтану бойынша докторлық диссертациялар1
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Әлеуметтану ғылымының қалыптасуы және дамуы
- •Арғы әлеуметтану ретінде Әлеуметтік білім эволюциясы
- •Әлеуметтанушылық ойдың дамуын кезеңге бөлу
- •Ежелгі Шығыс пен Ежелгі Грекия мемлекеттеріндегі әлеуметтік ілімдер
- •Ежелгі Қытайдағы әлеуметтік ілімдер
- •Ежелгі Үндістанның әлеуметтік-саяси көзқарастары
- •Ежелгі Грекияның әлеуметтік білімі
- •Орта ғасырлардағы әлеуметтік таным
- •Еуропадағы қоғамдық-саяси көзқарастар
- •Араб шығысының әлеуметтанушылық ойы
- •Жаңа дәуірдің әлеуметтанушылық ойлары
- •Қайта өрлеу дәуірі
- •Ағылшын ағартушылығы
- •Француз ағартушылығы
- •Ағартушылығы
- •Қорытынды
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Идеялары, теориялары және өкілдері Огюст Конт
- •Джон Стюарт Милль
- •Карл Маркс
- •Герберт Спенсер
- •Вильфредо Парето
- •Фердинанд Теннис
- •Эмиль Дюркгейм
- •Гаэтано Моска
- •Георг Зиммель
- •Макс Вебер
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Пьер Бурдье: физикалық және әлеуметтiê êåңiñòiê
- •Ìåíøiктегі физикалық кеңiñòiêòiң øûғó òåãi мен құрылымы
- •Ален Туреннiң iс-әрекет әлеуметтануы
- •Ален Туреннiң акционализмi æàңà қîғàì әлеуметтануы ðåòiíäå
- •Юрген Хабермастың коммуникативтiê әрекет теориясы
- •Жаһанданудың қазіргі теориялары
- •Рональд Робертсонның мәдени центристік теориясы
- •Энтони Гидденстің жаһандану теориясы
- •Эммануил Валлерстайнның әлем-жүйе теориясы
- •Мануэль Кастельс: ақпараттық экономика және жаһандану процесі
- •“Қайраткер - құрылым” теориялары қазіргі қоғамды зерттеудің құралы ретінде
- •Маргарет Арчердің морфогенез теориясы
- •Құрылымдық келісім
- •Мәдени-әлеуметтік өзара іс-қимыл
- •Құрылымды өңдеу (Морфогенезис) Құрылымды ұдайы өсіру (Морфостазис)
- •Энтони Гидденстің құрылымдық теориясы
- •Қызмет және құрылым: Джеффри Александердің жаңа функционализмі
- •Жаңа институционализм теориясы
- •Нил Флигстайнның жаңа институционализм теориясының сараптамасы
- •Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
- •Глоссарий
- •Мазмұны
Қызмет және құрылым: Джеффри Александердің жаңа функционализмі
Жиырмасыншы ғасыр түгелімен – оның бірінші жартысы да, екінші жартысы да әр түрлі әлеуметтік мектептердің теке тіресімен өтті. Әсіресе бұл функционализм, құрылымдық көзқарас және соңғы он жылдықтағы белсенді парадигма тәрізді ағымдарға қатысты. Кезінде Толкотт Парсонс бір-біріне кереғар келген әр түрлі ағымдарды және жаңа синтетикалық теория тәртіптерін үйлестіруге тырысқаны мәлім. Алайда Парсонс еңбектерінен кейін шыққан, микропроцесс сараптамасына көбірек көңіл аударуды қажет ететін символикалық интеракционизм, қазіргі қоғамдағы сараптама объектісі мен пәнін экономикалық жүйелер, мемлекет және әлеуметтік таптар сияқты макроэлементтер құрауы керек деп түсіндіретін қақтығыс теориялары Парсонстың синтетикалық көзқарасына үлкен қауіп төндірді.
ХХ ғасырдың 80-жылдарының аяғында синтетикалық әлеуметтік теорияның негізін американдық әлеуметтанушы Джеффри Александер басқаша қаламақ болды.
Өзінің жаңа функционализм теориясында Джеффри Александер қызмет пен тәртіп, мәдениет пен әлеуметтік құрылым өзара байланысты бола алатын синтетикалық теория жасауға тырысты.
Жаңа институционализм теориясы
Әлеуметтанудың негізгі пәні қоғам болып табылады, жоғарыда қарастырылған теориялар қоғамға тұрғындардың әлеуметтік-топтық құрылымы ретінде талдау жасайды. Бұл тарауда біз қоғамға оны құрайтын институттар тұрғысынан талдау жасайтын теорияларды қарастыратын боламыз. Бірақ бұл екі жоба тұтас бір нәрсені білдіреді және бір-бірімен органикалық байланыста.
Тағы да айта кететін жайт, тарихи тұрғыдан қоғамды зерттеуде әлеуметтану ғылымында екі бағыт қалыптасты: құрылымдық-жүйелі және субъективті-мінез-құлықтық. Құрылымдық көзқарасты жақтаушылар қоғамды әлеуметтік жүйе ретінде қарастырады, ал әлеуметтанудың пәні - әлеуметтік институттар деп есептейді. Мұнда қоғам объективті өмір сүретін және жеке адамдарға тәуелді емес институционалдық құрылым деп түсіндіріледі. Басқаша айтқанда, біз қоғам сараптама-сының институционалдық немесе жүйелі деңгейін қарастырамыз.
Эмиль Дюркгейм атап көрсеткендей, әлеуметтануды институттар, олардың генезисі және жұмыс істеуі туралы ғылым деп пайымдауға болады.
Екінші бағыт – субъективті-мінез-құлықтыққа келер болсақ, ғалымдар қоғамға оны құраушы топтардың жиынтығы ретінде талдау жасайды, ал зерттеудің негізгі пәнін тұлғааралық интеракциялар, адамның күнделікті қызметі мен іс-әрекеті құрайды.
Одан әрі біз институттарды зерттеудегі қоғамның құрылымдық-жүйелі сараптамасы шеңберінде жасалатын үрдістерді қарастырмақпыз.
Бірінші үрдіс институттардың әлеуметтік ғылымдарды барған сайын көбірек зерттей бастауына негізделеді. Алғашында институттар негізінен заң туралы ғылымда зерттелді. Кейінірек институттар әлеуметтік ғылым сараптамасы пәніне енгізілді. Жиырмасыншы ғасырдың басында институттарды экономистер зерттей бастады. Экономика ғылымында институттар мінез-құлықтың үлгілері мен нормалары ретінде қарастырылады. Институционалдық зерттеулер сонымен қатар тарихта, философияда, антропологияда, экологияда және экономика тарихында да орын алады.
Институттарды зерттеудегі екінші үрдіс әлеуметтік институт-тардың жоғары дәрежелі және жалпы тәртіптер көріністері түріндегі сараптамадан тұрады және мұнда институттар қоғамдық көріністерді реттеушілер ретінде түсіндіріледі. Мысалы, Толкотт Парсонс қоғам ықпалдасуы мен тұрақтылығының негізгі факторы институттар екенін айтқан болатын.
Екі көзқарас та қазіргі заман ғылымында институттардың рөлін түсінуші ғалымдар саны өсіп келе жатқанын көрсетеді.