Ìåíøiктегі физикалық кеңiñòiêòiң øûғó òåãi мен құрылымы

Кеңістіктің, дәлірек айтқанда, заттанған әлеуметтік кеңістіктің немесе меншікті физикалық кеңістіктің орны мен алаңы әртүрлі өрістерде болып жатқан күрес мақсатының, осы күресте олар қандай да бір дәрежеде белгілейтін немесе қамтамасыз ететін шешуші артықшылықтардың мәніне қарыздар.

Меншiктенген кеңiстiкте билiк жүргiзу қабiлетi, ең бастысы, қат-қымбат игiлiктердi меншiктеу есебінен жүзеге асса, ол қолда бар капиталға тiкелей байланысты. Капитал қажетсiз адамдар мен нәрселерден алшақтауға, қажеттi адамдарға жақындауға мүмкiíäiê áåðiп қана қоймай, оларды меншiктеудегi уақыт және қаржы шығынын азайтады. Керiñiнше, капиталдан ада болу адамды қашықтықта ұстап, әлеуметтiк тұрғыдан неғұрлым қат-қымбат игiëiктерден алыстатып, жұтаң тiðøiëiкке мәжбүрлейдi. Капиталдың жоқтығы адамды шектеп, бiр мекенге байлап-матайды. Және керiñiнше, капиталды иелену қат-қымбат игiëiктерге жақындықпен қатар, көлiк пен коммуникацияға билiê æүðãiçó àðқûëû áið óàқûòòà áiрнеше жерде болып, ықпал жасауды қамтамасыз етедi. Ìåíøiêòåó ìүìêiíäiãi, áiç êөðiп отырғандай, агенттердiң êåңiñòiêòiê áөëiíiñiíiң қатынасымен анықталады. Кеңiñòiêòiê áèëiê áөëiíiñiíiң құрылымы, игiëiктердi иелену мен ìåíøiктеуге мүмкiíäiктердiң òåңñiçäiãi әлеуметтiê êүðåñ жағдайын òóûндатàäû. Áұë êүðåñ өçiíäiê нысанғà èå áîëадû, êåңiñòiêòi игеру екi бағытта, орталық пен шеткерi аудандар арасында дамиды және æåңiñ ïåí æåңiëiñòiң êөðiíiñií áåëãiëåéäi.

Êåңiñòiê үøiн күрес ұжымдық деңгейде де, оның iøiнде саяси күрес арқылы яғни, мемлекеттiк деңгейде басталып, тұрғын үй саясаты арқылы қоғамдық тұрғын үйлер берумен, коммуналдық қамсыздандырумен жүзеге асуы мүмкií. Êүðåñ êåңiñòiêòiê íåãiçäåãi гомогендiк топтарды құру мақсатынан бастау алуы мүмкií. Êåңiñòiêòiê áèëiк үстемдiêòi жүзеге асырудың басым түрiíiң áiði. Àë êåңiñòiêòåãi топтарды бөлiп алып билеу әрқашан топтарға үстемдiãiн арттыруға қызмет еттi. Мысалы: отарлаудың әр түрлi нысандàðûí æүçåãå àñûðғàíäàғû êåңiñòiêòi пайдалануды айтуға болады. Кеңiñòiêòiк пайда оқшауландырылған табыс ретiíäå пайда нысанында болуы ìүìêií. Áiðiíøiден, қат-қымбат, тиiìäi èãiëiктерге және агенттерге байланысты пайда (мысалы, бiëiм беру, медицина, т. б. игiëiктерге жақын болуы және қауiïñiçäiк пен тыныштық әкелетií êөðøi) немесе жағымсыз заттар мен агенттерден алшақтық. Екiíøiден, ұстаным мен дәреженiң өзге алдында үстемдiк беретiн пайдасы бар. Олар кейiííåí êåңiñòiêòi басып алуға мұрындық болып, әр түрлi беймазалықтан сақтайды. Яғни, физикалық кеңiñòiêòi иелену (ауқымды парктер, кең кварталдар) әр түрлi жағымсыз беймазалықтан құтылып, арақашықтық ұстауға мүмкiíäiк бередi. Êåңiñòiêêå áèëiê æүðãiçóäiң беретiн артықшылық-тарының бiði заттар мен адамдар арасындағы арақашықтықты орнату мүмкiíäiãi. Осылайша топырлаудан туындайтын қақтығыстардан құтылып, көз көрiп, құлақ еститiн құралдар арқылы адамға таңылып, тiïòi шабуылдайтын шудан құтылу үшiн әлеуметтiê êåңiñòiê èãåðіледі. Өìiр сүру ортасы әлеуметтiк физикалық орта бола тұрып, әр түрлi материалдық және мәдени игiëiктер мен қызмет көрсету саласын толықтай пайдалануға мүмкiíäiк жоқ. Бұл аймақты мекендеушi-ëåðäiң әрқайсысының материалдық және мәдени мүмкiíäiãiíiң көзқарасымен байланысты. Тұрғын үйде тұрғанмен, тұтынушы белгiëi áið қàðæû ìүìêiíäiãiíñiз оны толық мекенi ðåòiнде иелене алмайды. Бұл жағдайды Алжир отбасыларының шеткерi аудандардан жақсы ауданға (НLÌ) êөøiп келгенiмен, осы тұрғын-жайдағы шығындарды өтеуге мүмкiíäiãi болмайтынынан көремiç.

Нәтижесiнде, Пьер Бурдьенiң ïiêiðiнше, габитус [habitus] өìiр сүру ортасын әлеуметтiк пайдалану арқылы, өмið ñүðó êåңiñòiãiн қалыптастырады. Осылайша ол әлеуметтiê êåңiñòiêòåãi алшақтығы үлкен агенттердi êåңiñòiкте жақындату әлеуметтiк жақындастыру нәтижесiн бередi деген сенiìäi жоққа шығарады, тiïòi бұл әрекет ыдырауға соқтырады деп бiëåäi. Шындығында бið-áiðiнен әлеуметтiк тұрғыдан алшақ адамдардың физикалық кеңiñòiêòåãi æàқûíäûғû өçàðà òөçiìñiçäiêêå алып келеді. Êåéáið êåңiñòiктер экономикалық және мәдени капиталдан басқа, шектеулi тұйықталған “таңдаулы-лардың” кеңiñòiêòåãi әлеуметтiк капиталын да талап етедi. Îëàð өçäåðiне әлеуметтiк және нышандық капиталды тек “клуб әсері” арқылы қамтамасыз ете алады. Бұлардың бiрлесуiíiң íåãiçiíäå áið êåңiñòiêòi мекендеуi, áið-áiðiне ұқсастығымен қатар, көпшiëiктен оқшаулануы жатады. Гетто әсері клуб әсеріне мүлдем қарама-қайшы құбылыс. Клуб ретiíäå өìið ñүðåòiн бақуатты кварталдар жағымсыз жат адамдардан оқшауланып, өз мүшелерiне капитал айналымына араласуына мүмкiíäiк беретiн болса, оған қарама-қарсы Гетто өз мүшелерiн нышандық жағынан ыдыратып, агенттерiíiң топтарын белгiëi áiр резервацияға бiðiêòiðåäi. Îëàð әð òүðëi әлеуметтiк ойындарға араласу қабiëåòiíiң òөìåíäiãiíå орай өçiíiң æîқòûғûìåí ғàíà áөëiсе алады. Бурдье тағы бiр француз зерттеушiñi Моник де Сен-Мартенмен бiðëåñiï, áèëiêòiң, әñiðåñå êåңiñòiêòåãi áèëiêòiң әð òүðëi капиталдарды меңгере отырып, қайтадан физикалық кеңiñòiêêå, æåêå æәíå қîғàìäûқ èãiëiктердiң билеушiñi ðåòiнде оралуын көрсетудi ìàқñàò åòòi. Îë үøií әðáiр француз департаментi äåңãåéiíäåãi экономикалық, мәдени және әлеуметтiк капиталдар мен әрқайсысының деңгейiíäåãi èãiëiктер мен қызмет көрсетуге байланысты статистикалық деректердi áiр жерге жинақтауға тырысты. Уақыттың тапшылығына байланысты зерттеу соңына жетпегенiмен, Бурдье мынадай қорытынды шығаруға мүмкiíäiк тапты. Аймақтық айырмашы-лықтардың бастысы көбiнесе географиялық детерменизммен байланыс-тырылса, бұл тарих ағымындағы үздiêñiз айналмалы толықтыру әсерiне байланысты. Өйткенi өìiр сүру ортасы мен мәдени ортаны өзгертуге ұмтылыс негiçiнен физикалық кеңiñòiêòåãi èãiëiктер мен қызмет көрсету аясын игерумен байланысты. Бұл қажеттiëiк қанағаттандырылуына сай өсуге де бейiм. Сондай-ақ капиталдың негiçãi үø òүðiíiң қайсысы маңыздырақ екенií àíûқòàó äà қèûí, әéòñå äå әð òүðëi уақыт, әр алуан өрiсте капиталдың қайсыбið òүðëåði өзгеден басым түсiï, áèëiê æәíå èãiëiê áөëiñiнде шешушi рөл атқарады.