Cурет 24 – Көлемдік жылдамдығы 0,125 л/мин озон-ауалы қоспамен және 60 мин уақыт аралығында озондалған «Жанажол» кен орны дизель фракциясының иқ-спектроскопия әдісімен алынған кескіні

37 кесте – «Жанажол» кен орны дизель отынының озондау және Ni-қаңқалы катализаторында гидрлеу процесі барысында алынған ИҚ-спектрлерінің негізгі жиіліктері.

Жұтылу жиілік-теріне сәйкес көмірсутектер	Бастап-қы ДО	Ni қаңқалы катализаторында гидрленген ДО
		Тікелей гидрленген	0,125л/мин, 60мин оз/гидр	0,5л/мин, 30мин оз/гирд
,алкандар	2955,93	2956,06	2956,04	2955,96
,алкандар	2855,07	2855,11	2855,05	2855,10
арендер	1460,29	1460,10	1460,22	1460,16
, метилбензолдар	1377,63	1377,68	1377,65	1377,63
, цис-диендер	722,55	722,63	722,47	722,56

Жаңажол кен орнынан тура айдалып алынған дизель фракциясын және осы дизель фракциясына қалыпты жағдайда Ni-қаңқалы катализаторында гидрленген және 0,125л/мин көлемдік жылдамдықпен 60 минут, 0,5л /мин көлемдік жылдамдықпен 30 минут озон-ауа қоспасымен өңдеп, гидрлеу процесінен өткен дизель фракциясы үлгілерінің ИҚ-спектроскопия нәтижесінде алкан топтарының жоғары интенсивті жұтылу жолақтары 2955,93; 2956,06; 2956,04; 2955,96 см^-1 жиілік аралықтарында байқалған. Ал 2855,07; 2855,11; 2855,05; 2855,10 cм^-1 жиіліктерде алкан топтарының орташа интенсивті жұтылу жолақтары көрінген. Сондай-ақ ИҚ-спектрден арен топтарына тән 1460,29; 1460,10; 1460,22; 1460,16 см^-1 жиілік аралықтарында күшті, орташа және әлсіз интенсивті жұтылу жолақтарын көруге болады. Зерттеу нәтижелерінде жұтылу жолақтары 1377,63; 1377,68; 1377,65; 1377,6см^-1 болған метилбензол топтарын көруге болады. Ал дизель отынының құрамында кездескен цис-диен топтары 722,55; 722,63; 722,47; 722,56 см^-1 жиіліктерінде көрінген. Анализ нәтижелерін салыстырсақ, бастапқы дизель отынымен салыстырғанда озондалып, гидрлеу процесінен өткен сынамаларда алифатты СН_х көмірсутектеріне тән жұтылу жолақтарының ауытқығанын көреміз. Бұл нәтижелер озондалып, гидрленген дизель отындарының физикалық- химиялық сипаттамаларын өзгеруімен үйлестіруге болады.

Көмірді сұйылту процесінде алынған «жасанды мұнайдың» топтық құрамы парафинді-нафтенді ароматты көмірсутектерге бай екені анықталған (28 кесте). Көмірлі гидрогенизаттан алынған дизель фракциясының бастапқы құрамын анализдеу барысында С₁₀-нан С₂₄-ке дейінгі көмірсутектердің қатарында нормаль құрылымды атом саны С₁₄-С₁₅ болатын көмірсутектер болатыны анықталды, оған қоса атом саны С₁₂-С₁₃ болатын басқа да көмірсутектер болады. Ал атом саны С₁₀ болатын нормаль құрылымды көмірсутектер мөлшері өте аз екені анықталды. Көмірді сұйылту процесінен алынған дизель фракцияларының сапасы дүниежүзілік отындарға қойылатын талаптарды қанағаттандырмайды. Дизель отынының сапасының гидрлеу процесінен кейін өзгерісін тереңірек түсіну мақсатында оның көмірсутектік құрамы зерттелінді.

38 кесте – Синтетикалық дизель фракциясының көмірсутектік құрамы

Көмір- сутек- тер	Қалыпты құрылым-ды көмірсутектердің мөлшері, мас. %		Көміртектің берілген атом саны бар басқа көмірсу-тектердің мөлшері мас. %		Жалпы мөлшері, мас. %
	Баст.синт ДО	Гидрлен-ген ДО	Баст.синт ДО	Гидрленген ДО	Баст.син ДО	Гидрленген ДО
С10-ға дейін	-	0,02	1,18	2,05	1,18	2,07
С10	1,96	2,45	3,25	4,80	6,39	9,32
С11	3,54	5,02	9,00	9,10	18,93	23,44
С12	4,46	5,25	9,18	10,01	32,57	38,70
С13	5,94	7,10	8,18	9,64	46,69	55,44
С14	5,51	6,31	7,90	8,56	60,10	70,31
С15	4,71	5,33	7,53	6,10	72,34	81,74
С16	4,40	4,18	6,43	4,48	83,17	90,40
С17	2,58	2,10	5,25	2,01	91,00	94,51
С18	1,84	1,04	2,86	1,10	95,70	96,65
С19	0,79	1,19	1,34	0,60	97,83	98,44
С20	0,29	0,61	0,61	0,37	98,73	99,42
С21	0,19	0,11	0,40	0,21	99,32	99,74
С22	0,14	0,05	0,28	0,13	99,74	99,92
С23	0,10	-	0,10	0,08	99,94	100
С24	0,06	-	-	-	100	-

Кесте мәліметтеріне сүйенсек, бастапқы синтетикалық дизель отынының көмірсутектік құрамымен салыстырғанда гидрленген отын құрамында жеңіл көмірсутектер (С₁₀-С₁₅) мөлшері біршама көбейіп, керісінше, ауыр көмірсутектер мөлшері (С₁₅-С₂₄) төмендеген. Бұл дизель отынының эксплуатациялық қасиеттеріне оң әсер етіп, дизель отыны сапасының жақсарғанын дәлелдейді.

Алынған мәліметтер мен нәтижелерге сүйене отырып, мұнайдан және көмірден алынған дизель отының сапасын жақсарту мақсатында никель қаңқалы катализаторы оптималды болып табылады. Осы катализаторды қолдана отырып, синтетикалық, тауарлы және тура айдалған дизель отындарының сапасын арттыру үшін озонолиз және гидрогенолиз процестерінің тиімділігі дәлелденді. Сондай-ақ осы катализаторда алдын-ала озондалған және гидротазаланған дизель отындары эксплуатациялық қасиеттері бойынша Еуро-3 талаптарын қанағаттандырады.