2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Чәчәкләр

Уку елы тәмамланырга аз гына вакыт калган иде. Дамир белән Диләрә мәктәптән бергә кайттылар. Дамир кызга бакчадагы язгы эшләр турында сөйләде. Диләрә белә: Дамир бакчада эшләргә ярата. Кайчан җир казырга, нәрсәне кайчан утыртырга кирәклеге турында малай мавыгып сөйләде. Диләрә аны гаҗәпләнеп тыңлады: Дамир һәр эшнең тәртибен белә иде.

- Ә хәзер нәрсә утырту вакыты? - дип сорады ул малайдан.

- Бүген чәчәкләр утыртам. Телисеңме, кил, бергә утыртырбыз, -дип, ул Диләрәне үзләренә чакырды.

Диләрә белә: беренче сентябрьдә иң матур чәчәкләрне мәктәпкә һәрвакыт Дамир алып килә. Малай аларны ничек утырта икән? Бәлки Диләрә дә шундый матур чәчәкләр үстерә алыр? Классташлары Диләрә үзе үстергән чәчәкләрне күреп сокланыр? Шул турында уйлап, кыз ризалашты.

Дамир, өйгә кайтып, киемнәрен алыштырды, ашады -эчте, өйдәге эшләрне бетерде. Ә Диләрә һаман юк. Кызны көтә-көтә, ул бакчага чыкты. Чәчәкләр утыртыр өчен җир йомшартты, түтәл ясады.

Диләрә килгәч, алар икәү эшләделәр. Дамир кызга эшнең тәртибен күрсәтеп, аңлатып барды Чәчәкләр матур булып үссен өчен, җәй буе аларга көн саен су сибәргә, җирне йомшартырга кирәклеген дә әйтте.

Эш беткәч, Диләрә өйләренә кайтып китте. Ул, бакчаларына чыгып, чәчәкләр утырту өчен урын сайлады. Дамир биргән орлыкларны утырту өчен түтәл ясады.

Шул вакыт дус кызлары кереп, Диләрәне урамга чакырдылар... Диләрә, нишләргә дә белмичә, әле чәчәкләр утыртасы түтәлгә, әле дусларына карады. Кыз бакчадан дуслары бепән чыгып йөгергәндә, чәчәк орлыклары түтәл янында калды.

Ул өйгә кич белән кайтты. Бик арыган иде. Ашады да ятып йоклады. Ә иртәгесен кыз чәчәкләр турында бөтенләй онытты.

Дамир чәчәкләренә көн дә су сипте. Чәчәкләр берсеннән-берсе матур булып үстеләр. Көн артыннан көн үтте. Алтын көз килеп җитте. Беренче сентябрьдә Дамир, үзе үстергән чәчәкләрне кулына тотып, мәктәпкә килде. Диләрәгә шул чакта бик кыен булды. Нәкъ шундый матур чәчәкләрне ул да үстерә ала иде.

(Л. Саматовадан)

3. Фигыльләрнең юклык формаларын яз.

барлык формасы юклык формасы

уйнар

уйнасын

уйнау

уйнаячак

уйнап

уйнарга

Билет №16

1. Татарстанның башкаласы турында сөйлә.

Казан - Татарстан Республикасының башкаласы. Ул Иделнең сул ярында урнашкан. Аның мәйданы - 300 квадрат км га якын. Шәһәрдә 1 млн 200 гә якын кеше яши.

Казан - тарихи һәм архитектура һәйкәлләренә бай шәһәр. Башкаланың иң матур урыны - Казан Кремле. Шәһәрнең тарихы шушыннын башланган. Кремль Казансу буенда урнашкан. Ул биек таш стена белән әйләндерелгән. Казан ханлыгы чорында /Кремльдә Хан сарае, биш таш мәчет һәм башка биналар булган. Хан сарае урынында хәзер Президент резиденциясе урнашкан. Кремльнең иң борынгы һәм истәлекле урыны - Сөембикә манарасы. Ул 58 метр биеклектә, җиде катлы. Бу манара - Казанның изге символы: Казан кунаклары Кремльгә ак таштан салынган Спас манарасының капкасы аша керәләр.

Казан - мәдәни үзәк. Монда күпсанлы музейлар, күргәзмә һәм концерт заллары бар. Шәһәрдә 6 театр эшли: М.Җәлил исемендәге '¹ Татар дәүләт опера һәм балет академия театры, Г.Камал исемендәге Татар дәүләт академия театры, В.Качалов исемендәге Зур рус драма ¹ театры, К.Тинчурин исемендәге Татар дәүләт драма һәм комедия театры, Яшь тамашачы театры, Татар дәүләт Курчак театры.

Казан - фән үзәге. Биредә Татарстан Фәннәр академиясе, күпсанлы югары уку йортлары урнашкан. Шуңа күрә дә Казанны студентлар шәһәре дип йөртәләр. Федераль университет, техник һәм технологик, энергетик һәм медицина университеты, Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты һәм башка югары уку йортларында 70 меңнән артык студент белем ала. /

Элек-электән Казан промышленность үзәге булып тора. Шәһәрдә күпсанлы завод-фабрикалар самолетлар, вертолетлар, медицина җиһазлары, мех һәм тегү әйберләре һ.б. җитештерә.

Казан - борынгы тарихи шәһәр. 2005 елда Татарстан башкаласының меңьеллыгы Россия күләмендә бәйрәм ителде. Меңьеллык уңаеннан шәһәребез бик үзгәрде: яңа биналар төзелде, искеләре төзекләндерелде. Кремльдә искиткеч матур Кол Шәриф мәчете торгызылды. Казанда берсеннән-берсе матур биналар, яңа мәйданнар һәм һәйкәлләр барлыкка килде: Казан Ратушасы, Боз сарае, Меңьеллык паркы, халыкара ат спорты комплексы һ.б.

Бүгенге көндә Казан Универсиадага әзерләнә. 2013 елда бездә бөтендөнья студентлар олимпия уеннары уздырылачак

Тема буенча сораулар:

• Татарстан Республикасының башкаласы кайда урнашкан?

• Шәһәрнең мәйданы нинди, анда күпме кеше яши?

• Казан Кремле турында нәрсәләр беләсең?

• Казанда нинди музейлар бар?

• Башкалабызда нинди театрлар эшли?

• Казанны ни өчен студентлар шәһәре дип йөртәләр?

• Меңьеллык уңаеннан Казанда нинди биналар төзелде/торгызылды?

• Бүгенге көндә Казан нәрсәгә әзерләнә?