2. Текстны сәнгатьле итеп укы һәм биремне үтә.

Актәпи ник моңая?

Актәпине әнисеннән елатып аердылар. Ул, әнием янына кире кайтарыгыз, дип, шыңшый-шыңшый ялынды. Яңа хуҗалары салып биргән сөткә әйләнеп тә карамады. Аның сөтне савыттан эчәсе килми, әнисен имәсе килә иде. Юк шул, тыңламадылар аны. Алай гына да түгел, икенче көнне иртән бүлмәдә берүзен калдырып киттеләр. Бу инде Актәпигә бөтенләй ошамады. Көчек сузып-сузып елады. Елый торгач, тәмам хәле бетте, тавышы карлыкты Инде нишләргә? Шулвакыт стена буендагы идән ярыгыннан «чи-чи» дигән нечкә генә тавыш ишетелде Актәпи тынып калды, шул якка карап тора башлады «Чи-чи», —диде ярыкта кемдер. Аннары: «Син кем? Кайдан килдең?»— дип сорады. Актәпи тагын елап җибәрде. Ярыкта нәни генә тычкан баласы күренде. «Син монда үзең генәме? Мыеклы ерткыч юкмы яныңда?»— дип сорады ул. Юк, Актәпи янында берәү дә юк иде. Моның шулай икәненә ышангач, тычкан баласы, ялт кына идән өстенә чыгып, арткы тәпиләренә утырды.

«И, син бик бәләкәй икәнсең шул әле. Бәләкәйләр генә елак була. Менә мин, зур булгач, еламыйм. Исемем дә матур — Чи-чи», — диде.

Актәпи моңа бик гаҗәпләнде. «Син үзең бәләкәй, әнә ич нинди бәләкәй!»—диде ул аңа.

Чи-чи бәхәсләшеп тормады (зурлар һәрчак юл куя белә), тавышсыз- тынсыз гына бүлмәне әйләнеп чыкты. Актәпигә дип салган сөт савыты янына килде. Иреннәрен ялады. Ул тәртипле тычкан иде, бик ашыйсы килсә дә, сөткә тимәде. «Нигә сөтеңне эчмисең? Бик тәмледер ул?» — диде.

Актәпи, савыт янына килеп, сөткә телен тидерде. Әйе шул, сөт чынлап та тәмле иде. Ул Чи-чине дә бергәләп сөт эчәргә чакырды.

(Р.Хафизовадан)

3. Фигыльләрне һәм сорауларны кирәкле кушымчалар белән язып бетер.

после того, как отдохнул ял ит __________ Нишлә ______

в то время, когда отдыхает ял ит ___________ Нишлә_______

если отдыхает ял ит __________ Нишлә_______

если даже отдыхает ял ит __________ Нишлә________

пусть отдыхает ял ит __________ Нишлә _______

Билет № 14

1. Татарстанда укучылар өчен ял итү урыннары турында сөйләргә.

Республикада балалар өчен төрле ял итү урыннары күп. Каникулларны файдалы һәм күңелле итеп үткәрер өчен мәктәп лагерьлары, спорт сарайлары, мәдәният йортлары, балалар иҗат үзәкләре бар.

Шулар арасында балаларның иң яратканы - җәйге лагерьлар. Эш юнәлешләре буенча җәйге лагерьлар берничә төрле була: ял лагерьлары, спорт лагерьлары, хезмәт лагерьлары, интеллект-белем лагерьлары.

Ял лагеренда балалар ял итәләр. Хезмәт лагеренда балалар, гадәттә, нинди дә булса файдалы хезмәт белән шөгыльләнәләр. Спорт лагеренда спортка зур игътибар бирелә Интеллект лагерьларында төрле фәннәр буенча белемнәрен тирәнәйтәләр.

Республикабызның «Сәләт» лагере турында белмәгән яки ишетмәгән кеше юктыр. «Сәләт» аланында ял итүче балаларны сәлкешләр дип йөртәләр.

«Сәләт» ул - балалар дәүләте, 9 мөстәкыйль лагерьны берләштерә. Казан, Әлмәт, Анапа шәһәрләрендә, Яшел Үзән, Саба, Зәй, Балтач, Алексеев, Биектау районнарында урнашкан һәр лагерьның үз программасы, үз юнәлеше бар. Мәсәлән, Алексеев районындагы Биләр лагеренда ял итүче балалар археология, экология белән шөгыльләнәләр, төрле һөнәрләргә өйрәнәләр. Ә Әлмәт районындагы «Сәләт»тә әдәбият һәм сәнгать белән кызыксынучы балалар ял итә.

«Сәләт»тә олимпиадаларда җиңүче, төрле фәнни конференцияләрдә, конкурсларда катнашучы акыллы һәм сәләтле татар балалары гына түгел, башка милләт балалары да ял итә ала. Ләкин, моның өчен, беренчедән, аларның сәләтле, кызыксынучан, мавыгучан, аралашучан булулары кирәк. Икенчедән, «Сәләт»тә ял итүче һәр бала татарча сөйләшә белергә тиеш, чөнки биредә аралашу татар телендә генә бара.

«Сәләт»тә үткән вакытны бишенче уку чиреге дип әйтергә була. Укучылар 3 атна дәвамында төрле иҗади мәйданчыкларда, фәнни түгәрәкләрдә һәм остаханәләрдә шөгыльләнәләр.

Информатика, татар теле, әдәбият, тарих, логика, психология, сәнгать, фольклор дәресләрен танылган галимнәр, язучылар, шагыйрьләр, тарихчылар, телчеләр, рәссамнар үткәрә. Ә менә инглиз теленә балаларны Америкадан килгән студентлар өйрәтә. Укулар һәр көн иртәнге аштан соң төшке ашка кадәр дәвам итә.

Остаханәләрдә балалар төрле борынгы кул эшләренә, мәсәлән, сөлге тукырга, балчыктан чүлмәк ясарга өйрәнәләр. Төшке аштан соң волейбол, футбол уеннары, «Сабантуй» һәм «Сәләт-туй» бәйрәмнәрендә бау тартышу, шахмат, армспорт ярышлары уздырыла.

Тема буенча сораулар:

• Татарстанда балалар өчен нинди ял итү урыннары бар?

• Җәйге лагерьларның нинди төрләрен беләсең?

• Нәрсә ул - "Сәләт"⁷ Ул кемнәр өчен?

• Сәлкешләр вакытларын ничек үткәрәләр?

• Алар нәрсә белән шөгыльләнә? Сәлкешләр белән кемнәр шөгыльләнә?

• "Сәләт" лагеренда спортка мөнәсәбәт нинди?

• Синең "Сәләт" лагеренда ял иткәнең бармы? (Ял итәсең киләме⁷)