7. Үстеме шығындарды бөліп тарату әдістері. Үстеме шығындарды бөліп тарату қойылымдары

1) үстеме шығындарды бөліп тарату базасы

үстеме шығындарды бөліп тарату компания шығаратын барлық өнімге немесе қызметке ортақ база арқылы бөліп таратылады.

Бөліп тарату базасы ретінде өндірістік бөлімшеге сәйкес келетін факторды алады. Көп жағдайда келесі факторларды бөліп тарату базасы ретінде қарастырамыз:

- өндірістік жұмысшылардың жұмыс уақыты

- жабдықтардың жұмыс уақыты

- еңбек шығындары

- өндірілген өнім бірліктерінің саны.

ӨҮШ бөліп тарату қойылымы = ӨҮШ/ базалық мән

2) бірыңғай (жалпызауыттық) және жеке (цехтық) ӨҮШ бөліп тарату қойылымдары

Бірыңғай бөліп тарату қойылымы кәсіпорын ішінде жалпылама түрде қолданылады. Мысалы, егер белгелі бір кезең үшін үстеме шығындар 100000 а.б. құрады және 50000 сағат жұмыс істелінген болса, үстеме шығындарды бөліп тарату қойылымы 100000/50000=2а.б./ еңбек сағат болады. Үсетем шығындар барлық өнімге осы қойылым бойынша бөліп таратылады. Мысалы, өнімді өндіру 18 сағат негізгі еңбекті қажет етсе, онда өнміге 36 а.б. үстеме шығындар келеді (18*2). Егер өндіріс бірнеше бөлімшелерді қамтитын болса, онда жеке бөліп тарату қойылымдарын қолданған жөн.

Үстеме шғындарды нақты қойылым негізінде бөліп тарату көптеген мәселелер туындатады:

- тапсырыстардың өзіндік құнын есептеу кезең соңына дейін қалдырылады, себебі үстеме шығындар мен өндіріс көлемі одан бұрын есептелуі мүмкін емес.

- Үстеме шғындар мен өндірістік қызмет әр айда өзгереді, ал ол өз кезегінде өндірістік шығындарды бөліп тартау қойылымының үлкен өзгерістеріне алып келеді.

ӨҮШ бөліп таратудың жоспарлы қойылмын есептеу келесі кезеңдерден тұрады:

1. үстеме шығындардың болжамды мөлшерін анықтау

2. үстеме шығындарды бөліп тарату базасын анықтау

3. үстеме шығыстарды болжамды мөлшерін болжамды базалық көрсеткішке бөлу

4. әрбір өнім түріне осы қойылымды қолдана отырып үстеме шығындарды апару.

8. «Директ-костинг және абзорпшн-костинг» калькуляциллау әдістерінің анықтамалары. Шығындар толық үлестірілетін және өзгермелі шығындар бой-ша өзіндік құн калькуляциясы бой-ша екі негізгі әдіс-ол абзорпшн-костинг және директ-костинг. Абзорпшн-костинг-бұл өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау әдісі сатылған өнімдер мен қалған тауарр-ң арасында барлық шығындарды толық таратуға негізделген.Директ-костинг-өнімнің өзіндік құнын тек айнымалы шығындар бой-ша анықтайды,ал тұрақты ш-р олар қай кезде өндірілсе,сол кездің пайдасынан есептен шығарылады.Олардың арасындағы негізгі айырмашылық-калькуляциялау кезеңдері арасындағы тұрақты шығындарды тарату тәртібіне бай-ты. Директ-костинг жүйесі-бұл орыс тілінен аударғанда Пропорциональды өзіндік құн б.т.Директ-костинг жүйесін тәжірибеде қолданудың бірінші кезеңдерінде өзіндік құнға тек тікелей шығындары енгізіледі,ал қалған жанама шығыстар есеп беру кезеңдеріндегі қорытындысына жатқызылып,есептен шығарылады.Директ-костинг жүйесі өзіне тек тікелей шығын-рды ғана енгізетін болғандықтан,олар өнімді өндірумен тікелей бай-ты шығындардың негізінде калькуляцияланады. Қазіргі кезде бәсекелестік күрестің сипаты, әсіресе халықаралық нарықта, жаңа бағдардың негізінде көріне бастады. Осы бәсекелестіктің негізгі факторы – технологияның даму деңгейіне байланысты. Сонымен бірге, тауарлардың қозғалысында, капиталдар мен қызмет көрсетулерде, сондай-ақ ақпараттар алмасуда кездесетін бөгеттер бірітіндеп жойылуда. Бәсекелестік бүгінгі танда әлемдік сипатта ие болып отыр. Осы орайда шаруашылық серіктестіктері бірінші кезекте өзінің өнімнің бағасына басты назар аудару керек.

«Директ-костинг» жүйесі – бұл орыс тілінен аударғанда «Пропорциональды өзіндік құн» болып табылады.

«Директ-костинг» жүйесін тәжірибеде қолданудың бірінші кезеңдерінде өзіндік құнға тек тікелей шығындары енгізіледі, ал қалған жанама шығыстар есеп беру кезеңіндегі қорытындысына жатқызылып, есептен шығарылады.

«Директ-костинг» жүйесі озіне тек тікелей шығындарды ғана енгізетін болғандықтан, олар өнімді өндірумен тікелей байланысты шығындардың негізінде калькуляцияланады. Әрбір жағдайда өзіндік құнға енгізілетін шығындардың деңгейі әр түрлі болады. Бірақта жалпы алғанда осы тәсіл үшін, ондағы кейбір өнімді өндірумен сатуға тікелей қатысы бар шығындар түрлері калькуляциялауға қатыспай-ақ табыстың есебінен өтелетіні белгілі.

Сондықтан, бүгінде, «Директ-костинг» жүйесін бухгалтер-практиктердің де, ғылыми-экономистердің де зерттеу объектілеріне айналғаны құпия емес, ж/е де олардың көбісі осы жүйені іс-жүзінде қолданғанды қуаттайды.