25. Өндірістік шығындар есебінің дәстүрлі және авс жүйелерін салыстыру.

Калькуляциялау жүйесінде шығындарды басқарудың ең басты мақсаты – әрбір өнім қызмет түрлерінің өндірістік шығындарының шынайы және дәл есептеуде болып тұр. Ұзақ мерзімді кезеңде шығындарды дұрыс бағалауы үшін олардың мөлшерін білуі қажет.Ұзақ мерзімді кезеңде тұрақты шығындар жоқ. Олар айнымалы шығындарға ауысады. Сонымен қатар кәсіпорын өнімінің ӨҚ-да тікелей шығындардың үлесі азая түседі.Тұрақты шығындар өндіріс көлеміне тәуелсіз болғандықтан құтылмайтын шығындар. Шығын қалыптастыру факторларына келесілер жатады:жабдықтарды жөндеудің уақыты мен саны,орналастырылған және алынған тапсырыстар саны,өнімді жеткізу саны,өндірістік қорлар көлемі,сапаны бақылау б/ша тексерулер саны,ақауды жөндеу б/ша операциялар саны.Өнеркәсіптің көбінде жүзеге асырылатын барлық өндірістік операцияларды негізгі және көмекші деп бөлеміз.Өнеркәсіп әрекетіндегі қызметтері б/ша шығындар есебін және калькуляциялау жүйесін функциялар б/ша шығындар есебі мен калькуляциялау деп атайды. АВС жүйесі 1890жылдың соңына қарай АҚШ-та пайда болып,дамыған. Г.Бере;Р.Куперс;Т.Джонсон; Р.Катлон ғалымдардың еңбектері арқасында таралған.Бұл әдісті ірі компаниялардың 10%ғана қолданады. Оның ішінде:АҚШ,Ұлыбритания,Европа,Австрия,Жапония елдерінде қолданылады. Бұл әдістің әмбебаптығы оны тек өндірістік өнеркәсіпте емес,сол сияқты бөлшек және көтерме сауда да,қызмет көрсету салаларында да қолдануға мүмкіндік береді. АВС әдісінің негізгі өндірістік функцияларда жүзеге асыруға мүмкіндік беретін және өндірісүрдісінде пайдаланылатын белгілі бір ресурстар көлемінің бар екенін бақылау б.т. Барлық ресурстар түрі соларға жұмсалған шығындармен сипатталады. Ең алдымен сол ресурстарды тұтыну көлеміне қарай жекелеген функциялар арасында бөліп таратылады.Ол үшін белгі функциялары б/ша әрбір шығын орталықтарының шығындары жинақталады.Содан кейін шығындардың әрбір функциясы б/ша шығындар объектісіне жатқызады.Шығын объектісі сәйкесінше барлық өндірістік операциялары б/ша әрбір орталыққа тиісті шығындар үлесін қамтиды. Мұндай бөліп таратудың негізделуі шығындардың оларды негіздеуші факторлармен себеп салдарлары б/ша байланысында деуге болады.

Функциялар б/ша шығындар есебі мен ӨӨҚ-ын калькуляциялаудың дәстүрлі әдістерімен салыстырғанда негізгі артықшылығы ӨӨҚды дәл есептеуі.Ол өз кезегінде баға калыптастыру б/ша ең тиімді кешендерді негіздейді.

27. Ауытқуларды талдау

Ауытқу дегеніміз – бюджетте қарастырылған,жоспарланған н/е нормативтік шығындармен іс жүзіндегі шығындар арасындағы айырма. Ауытқуллардың мынадай түрлері бар:

• Материалдар б/ша ауытқулар

• Еңбек шығындары б/ша ауытқулар

• Айнымалы өндірістік үстеме шығындар б/ша ауытқулар

• Тұрақты өндірістік үстеме шығындар б/а ауытқулар

Ауытқуды талдау – шығындар орталығының қызметін бағалаудың негізгі құралы. Ағымдағы бақылау мен ауытқуды талдау өндірісті басқару жүйесін дер кезінде қайта құруға мүмкіндік береді.

1.Факторлар б/ша ауытқуларды талдау.

Наурыз айында	Жоспар б/ша	Іс жүзінде
Өнім көлемі	20бірлік	25 бірлік
Қажетті шикізат көлемі(өнім бірлігіне)	110кг	110кг
Шикізат бағасы(100тг/кг)	220000(20 )	275000(25 )

Ауытқуды талдау:Наурыз айындағы жалпы ауытқу:275000-220000=55000тг

2.Нормаларды өзгерту

Жоспар бойынша:

Өнім көлемі:20бірлік

Қажетті шикізат көлемі(өнім бірлігіне):110кг

Қажетті шикізат көлемі (жалпы): 2200кг (20 110)

Шикізат бағасы(100тг/кг)220000 (2200 )

Іс жүзінде:

Бухгалтерлік мәліметтерге сәйкес жұмсалған шикізат көлемі	2000кг
Өнім көлеміне жұмсалған шикізат көлемі	100(2000/20)

Ауытқуды талдау: (110-100) тг.Бұл ауытқудың себебі,наурыз айында шикізатқа жұмсалатын шығындардың өсуі өнім өндіруге кететін шикізат нормаларының өсуі.

3.Бағалардың өзгеруі

Жоспар бойынша:

Өнім көлемі:20бірлік

Қажетті шикізат көлемі:110кг

Қажетті шикізат көлемі (жалпы): 2200кг (20

Шикізат бағасы(100) 220000 (2200 )

Іс жүзінде:

Бухгалтерлік мәліметтерге сәйкес жұмсалған шикізат көлемі	240000тг
Шикізат бағасы	109,09тг(240000/2200)

Ауытқуды талдау: Наурыз айындағы жалпы ауытқу 240000-220000=20000тг. Наурыз айындағы ауытқудың себебі,шикізаттың бағасының өсуімен байланысты.