- •Прадмет і задачы гістарычная навукі. Цывілізацыйная і фармацыйная тэорыі гістарычнага развіцця Прадмет, функцыі і задачы гістарычнай наукі
- •2.Фармацыйная (стадыяльная) і цывілізацыйная тэорыі гістарычнага развіцця.
- •2. Перыядызацыя гісторыі Беларусі: асноўныя этапы сацыяльна-эканамічнага і палітычнага развіцця.
- •3. Гісторыя старажытнага свету на беларускіх землях: перыядызацыя, умовы жыцця, асноўныя характэрыстыкі перыядаў.
- •4. Этнагенез беларускага народа
- •5. Рассяленне славян па тэррыторыі Беларусі і славянізацыя балтаў. Тэорыя субстратнага паходжання.
- •6. Станаўленне раннефеадальных дзяржаўных ўтварэнняў усходніх славян
- •7. Полацкае, Тураўскае і іншыя княствы на тэррыторыі Беларусі
- •8. Прыняцце і распаўсюджванне хрысціянства. Дзейнасць Ефрасінні Полацкай і Кірылы Тураўскага
- •9. Вялікае княства літоўскае: канцепцыі, перадумовы і асноўныя прычына фарміравання.
- •10. Палітычны лад вкл
- •11. Беларускія землі у грамадска-палітычным жыцці вкл
- •12. Геапалітычнае становішча вкл і барадзьба з мангола-татарамі і крыжакамі
- •13. Барацьба вкл з Тэўтонскім ордэнам і суперніцтва з Маскоўскай дзяржавай
- •14. Асаблівасці сацыяльна-эканамічнага развіцця беларускіх зямель у вкл
- •15. Культура Беларусі другой паловы хііі ст. Адраджэнне на Беларусі. Роля беларусскай культуры часоў вкл ў агульнаеўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэссе.
- •16. Статуты вкл
- •17. Асаблівасці складвання канфесійных адносін на тэррыторыі Беларусі ў хvі-хvііі стст. Рэфармацыя і контррэфармацыя.
- •18.Брэсцкая цэркоўна-рэлігійная унія
- •19. Люблінская унія 1569 г.: вытокі і змест. Утварэнне Рэчы Паспалітай
- •20. Дзяржаўна-прававое становішча вкл у складзе Рэчы Паспалітай.
- •21. Тэндэнцыі развіцця фальварка-паншчыннай гаспадаркі ў Рэчы Паспалітай
- •22. Культурнае жыцце у сярэдзіне XVII-XVIII ст.
- •23. Рэч Паспалітая ў Еўрапейскай геапалітыцы. Войны і наступствы войнаў XVI-XVIII стст для Беларусі
- •24. Падзелы Рэчы паспалітай. Уключэнне беларускіх зямель у склад Расійскіх зямель.
- •25. Унутранняя палітыка Расіі ў беларускіх губерніях (1795-1917): саслоўная, нацыянальная, канфесійная,
- •26. Беларусь у вайне 1812 г.
- •27. Крызіс феадальна-прыгоніцкай сістэмы. Адмена прыгоннага права
- •28. Расійскі шлях палітычнай мадэрнізацыі: буржуазныя рэформы 60-70-х гг. Хіх ст
- •29. Беларускі нацыянальны рух на Беларусі ў першай палове хіх ст.: асноўныя арганізацыі і характэрныя рысы.
- •30. Беларускі нацыянальны рух ў к хіх ст – пачатку хх.: развіцце дэмакратычна-рэвалюцыйнага руху. Узніткненне палітычных партый
- •31. Фарміраванне беларускай нацыі: умовы і асаблівасці
- •32. Сталыпінскія рэформы на Беларусі
14. Асаблівасці сацыяльна-эканамічнага развіцця беларускіх зямель у вкл
ВКЛ у XIV - першай палове XVI ст., Як і ў іншых раннефеадальных дзяржавах, ішоў працэс станаўлення і далейшага развіцця феадальных адносін, феадальнага спосабу вытворчасці. У аснове феадальнага спосабу вытворчасці ляжала феадальная ўласнасць на зямлю - асноўны сродак вытворчасці і адно з найважнейшых умоў яго ажыццяўлення. Тут, як і ў іншых дзяржавах, вярхоўным уласнікам зямлі, яе распарадчыкам быў вялікі князь. Ён рэгуляваў зямельныя ўладанні феадалаў у дзяржаўных, фінансавых і ваенна-палітычных мэтах.Сярэднія і дробныя феадалы складалі шляхецкае (дваранскае) саслоўе. Пачатак яму паклаў прывілеі Ягайлы 1387 У асноўным, гэта былі дружыннікі князёў і прадстаўнікі вялікакняскай адміністрацыі.
На аднолькавым становішчы са шляхтай, якая атрымала дваранства не за ваенную, а за грамадзянскую службу, у ВКЛ знаходзіліся татары. Падчас паходаў на Дон у 1397 - 1398 гг. Вітаўт узяў у палон шмат татараў і пасяліў іх на мяжы з Тэўтонскім ордэнам і вакол замкаў ўнутры дзяржавы. Іх асноўны абавязкам было нясенне ваеннай службы і пастаўка коней ў войска падчас вайны. Баяры - шляхта, зямяне і татары мелі зямельныя надзелы на розных умовах. Самым старажытным тыпам феадальнага землеўладання было фактычнае валоданне зямлёй, падараваны вялікім князем. Гэтыя валодання, як правіла, былі спадчыннымі. Нараўне з выслугі «на вечнасць» вялікі князь раздаваў зямельныя ўладанні сваім набліжаным і да «волі і ласкі гаспадарскім», не вызначаючы тэрмінаў валодання. Але такі парадак не задавальняў феадалаў, так як трымаў іх у невядомасці. Таму вялікі князь пачаў неўзабаве вызначаць тэрміны валодання зямлёй: «да жывата», г.зн. пажыццёва; «да двух жыватоў», г.зн. з правам перадачы дзецям; «да трох жыватоў» - з правам перадачы дзецям і ўнукам і г.д. У інтарэсах дзяржаўнайнай службы паўстаў таксама асаблівы тып феадальнага землеўладання - «на ленном праве», г.зн. з правам пераходу зямлі нашчадкам толькі мужчынскага полу.Але пры ўсім гэтым баяры - шляхта, мемяне і татары маглі валодаць зямлёй толькі пры ўмове службы вярхоўнаму кіраўніку краіны - вялікаму князю. Па спыненні службы або пры дрэнным яе выкананні зямля канфіскоўвалася.
Нараўне з вялікакняжацкім даменамі існавала вялікая колькасць незалежных маёнткаў, уладальнікі якіх распараджаліся імі «з поўным правам і панствам». Гэта былі, у асноўным, маёнтка былых ўдзельных князёў - Рурыкавічаў і Гедымінавічы.Епіскапскія кафедры, цэрквы і манастыры карысталіся такімі ж правамі на зямлю.
Такім чынам, феадальная ўласнасць на зямлю ў ВКЛ была саслоўнай і насіла іерархічны характар, а феадальнае: | «млевладение, асабліва дробных і сярэдніх феадалаў, было зав-ноначально умоўным (пры ўмове службы) і абмежаваным.Але такое становішча не задавальняла феадалаў. Яны вялі барацьбу за перадачу ім зямлі ў безумоўнае валоданьне.
Першымі дамагліся такога права ў ВКЛ літоўскія феадалы, якія прынялі каталіцтва, на аснове прывілею Ягайлы ад 22 лютага 1387. У 1413 г. гэта права атрымалі і беларускія феадалы каталіцкага веравызнання. Праваслаўныя беларускія феадалы дабіліся гэтага права толькі ў 1432, калі яны актыўна падтрымалі Свідрыгайлы. Ягайла, імкнучыся пазбавіць Свідры-Гайліт сацыяльнай падтрымкі, выдаў прывілеі, якія ўраўноўваюць ў маёмасных правах праваслаўную шляхту і каталіцкую. Пазней гэта было пацверджана прывілеямі Жыгімонта Кейсту-товича у 1434 г. і Казіміра Ягелончыка ў 1447 г.
У выніку ажыццяўлення рэформа 1557 г. у ВКЛ з'явілася яшчэ адна катэгорыя сялян - агароднікі. Так сталі называць дваровых людзей, якіх вялікі князь пасадзіў на зямлю, надзяліўшы кожнага з іх 3-ма морга зямлі. Іх сялілі паблізу фальваркаў. Асноўны павіннасцю агароднікаў была паншчына - 1 дзень пешью за адзін душавой надзел.
Першапачаткова рэформа была праведзеная толькі ў веліка княжацкіх маёнтках і толькі ў заходніх ваяводствах. Галоўным яе вынікам было прымацаванне сялян да зямлі. Першым заканадаўчым актам, якія абмяжоўваюць асабістую свабоду сялян у ВКЛ, быў прывілей Казіміра Ягелоны-Чыкацца 1447, па якім вялікі князь браў на сябе абавязацельства не прымаць у свае ўладанні сялян з памешчыцкіх хойств і абавязваў феадалаў прытрымлівацца гэтага ж правілы ПА адносінах да дзяржаўных сялянам.
Адначасова з развіццём рамёстваў і гандлю ў гарадах Беларусі развіваліся крэдытнае справа і ліхвярства.
Кіраўніцтва горадам на аснове «магдэбургскага права» ажыццяўляў гарадской магістрат, які складаўся з рады і лавы. Магістрат ўзначальваў войт. Усе горада Беларусі мелі сваё апалчэнне. Яно складалася з палкоў, паліцы дзяліліся на сотні, соткі - на дзесяткі. У складзе апалчэння меліся і атрады кавалерыі. Акрамя гарадскога апалчэння, меліся і атрады так званых «гарадскіх выбранцев». Яны набіраліся з мяшчан, якія неслі пастаянную ваенную службу, але не кідалі займацца рамяством і гандлем. Сіла і моц горада грунтаваліся не толькі на яго ўмацаваньнях. Не меншае значэнне мела забеспячэнне гараджан на выпадак аблогі правіянтам і вадой. У поўнай адпаведнасці з нормамі «магдэбургскага права" ажыццяўлялася супраць-нопожарная бяспеку, у горадзе пастаянна дзяжурыла пажарная ахова.