15. Культура Беларусі другой паловы хііі ст. Адраджэнне на Беларусі. Роля беларусскай культуры часоў вкл ў агульнаеўрапейскім культурна-цывілізацыйным працэссе.

У складзе ВКЛ уяуляла сабой рэгиен, адкрыты для знешняга культурнага уздзеяння. Беларусы личыли, што культура Заходняй Еуропы выдатны прыклад для пераймання. Найбольш яскравами прыкладами культурных кантактау стала абавязковая адпраука дзяцей на вучобу у Еуропу. Менавита гэта спрыяла хуткаму распасюджванню магдэбургскага права, цэхавай систэмы, мястэчкау, фальваркау. Заходния майстры аднавили мураванае дойлидства. З уликам раманскага и гатычнага стыляу были узведзены магутныя замки и Гродне, Навагрудку, Лидзе, Миры и г.д. Усе большую папулярнасць стали атрымливаць гуманистычныя идэи итальянскага Рэнесансу. Першай праявай гэтага стала книгадрукаванне на роднай мове. У Беларуси гэтую справу распачау Ф. Скарына (1490-1551), яки атрымау адукацыю у Кракауским и Падуанским универсицетах. Ен выдавау книги и Празе, Вильне. На гэты ж час выпадае дзейнасць и миколы Гусоускага (1470-1533) яки з’яуляецца пачынальникам свецкай литаратуры у ВКЛ. У Кракаве выдау паэму «Песня пра зубра». У гэты час набывае силу пратэстански рух, кальвинизм. Будуюцца цэрквы, храмы. Пратэстанты актывизавали книгадрукаванне на Беларуси. Была выдадзена Библия на беларускай мове. Вядомым рэфарматарским дзеячам з’яуляецца С. Будны («Катэхизис»), В. Цяпински («Евангелле»)

Свецкая литаратура. Радзивил Сиротка пиша мемуары, у яких расказвае аб сваих вандраваннях у замежныя краины, створана «Прамова Мялешки», дзе расказваецца пра шляхту, Яна крытыкуецца, асуджаецца знишчэнне народных традыцый.

Адукацыя. Хутка развивалася адукацыйная справа на Беларуси. Найбольш высоки узровень мели калвинисцкия школы, адна з их была заснавана князем Радзивилам и карысталася значнай папулярнасцю. Другия канфесии таксама спрабавали не адставаць, адчынялися праваслауныя брацкия школы, пачали працаваць унияцкия семинарыи.

Архитэктура. Згодна з канцэпцыяй «идэальнага горада» усе будынки у горадзе павинны уяуляць цэльны ансамбль. Побач са старыми кварталами пачали узникаць «новыя гарады». У минску у гэты час з’явилися Ракаускае и троицкае прадмесце, пачау будавацца Верхни горад. Амаль поунасцю итальянскими майстрами быу перабудаваны Нясвиж. Магнацкия рэзидэнцыи, пабудаваны я у гэты час мели рэпрэзентыуны характар,: шырокия вокны, вытанчаныя вжы, арыгинальна дэкарыраваныя унутраныя интэр’еры. Так были перабудаваны Гродзенски и Мирски замки.

Мастацтва. Значныя змены з’явилися и у мастацтве. З’явилася имкненне рпазнаць чалавека, раскрыць яго унутраны свет. Мужчыны малявалися у рыцарских даспехах (партрэт Радзивила), жанчыны у багатых адзеннях (партрэты Слуцкай, Алелька-Радзивил)

16. Статуты вкл

Статут Вялікага княства Літоўскага 1529 ─ Першы Статут ВКЛ, збор законаў юрыдычнага права, які дзейнічаў у ВКЛ у сярэдзіне XVI ст. Помнік беларускага пісьменства і юрыдычнай думкі. Адзін з першых у Еўропе сістэматызаваных законаў. Пачаў стварацца па загадзе вялікага князя Жыгімонта I, агучанага ім на Гродзенскім сойме 1522

Праца над Статутам працягвалася больш за сем гадоў. Галоўныя крыніцы ─ мясцовае звычайнае права, прывілеі, пастановы судовых і дзяржаўных устаноў, некаторыя нормы Рускай праўды і замежнага права, прыстасаваныя для мясцовых патрэб. Уведзены ў дзеянне з 29 верасня 1529.

Складаўся з 12 раздзелаў, падзелены на артыкула. Ці не друкаваўся, спісы яго на працягу першай паловы XVI ст. дапаўняліся новымі артыкуламі, колькасць артыкулаў вагалася ад 230 да 278. Першыя тры раздзелы прысвечаны дзяржаўнаму праву, астатнія ─ грамадзянскай і крымінальнай праве, парадку і працэсу.

Юрыдычна замацоўваў асновы грамадскага і дзяржаўнага ладу, парадак утварэння, склад і паўнамоцтвы дзяржаўных і судовых устаноў, прывілеяванае становішча шляхты і абмежаванне правоў сялян. Спрыяў цэнтралізацыі дзяржавы, умацаванню законнасці і пэўнага абмежавання феадальнага самавольства.

Статут Вялікага княства Літоўскага 1566 ─ Другі Статут ВКЛ, збор юрыдычных законаў, якія дзейнічалі ў княстве ў 1566-1588 гг., На Правабярэжнай Украіне ў XVII-XVIII стст. Помнік беларускага пісьменства і юрыдычнай думкі. Гісторыя стварэння Статута

У 1544 Брэсцкі сойм звярнуўся да вялікага князя з просьбай дапрацаваць Статут Вялікага княства Літоўскага 1529

У 1551 была створана Статутная камісія, якая прадставіла праз 10 гадоў праект новага Статута. Спрэчкі па асобных артыкулах затрымалі вядзенне яго ў дзеянне.Прывілеем Жыгімонта II Аўгуста 11 сакавіка 1566 г. Статут зацверджаны.

Ён быў больш па аб'ёме, чым Статут 1529, лепш па сістэматызацыі матэрыялаў і ўзроўню кодификационной тэхнікі.Складаўся з 14 раздзелаў, 367 артыкулаў. Першыя тры часткі ахоплівалі дзяржаўнае права, 4-й профіль суд і судовы працэс, 5 ─ 10 крымінальная права.Статут адлюстроўваў грамадска-палітычныя змены, якія адбыліся ў Вялікім княстве Літоўскім у 1530-1560-я гг., Замацаваў новае адміністрацыйна-тэрытарыяльнае дзяленне, новую сістэму судоў. Бачная мэта замяніць ўжыванне ў адміністрацыйнай і судовай дзейнасці звычайнае права «пісаным». Некаторыя артыкулы накіраваны супраць пранікнення ў княства польскіх паноў.

Трэці Статут быў выдадзены ў 1588 годзе і дзейнічаў на тэрыторыі ВКЛ да поўнай яго адмены ў 1840 годзе. У прэамбуле апошняй канстытуцыі Літоўскай Рэспублікі Статуты названы прававымі падмуркамі літоўскай дзяржавы.