17. Асаблівасці складвання канфесійных адносін на тэррыторыі Беларусі ў хvі-хvііі стст. Рэфармацыя і контррэфармацыя.

Рэфармацыя (лац. reformatio - выпраўленне, аднаўленне) - масавае рэлігійнае і грамадска-палітычны рух у Заходняй і Цэнтральнай Еўропе XVI - пачатку XVII стагоддзяў, накіраванае на рэфармаванне каталіцкага хрысціянства ў адпаведнасці з Бібліяй.

Асноўнымі прычынамі Рэфармацыі з'яўляліся пераадоленне феадальнай раздробненасці і ўзнікненне цэнтралізаваных дзяржаў, эканамічны крызіс пасля з'яўлення велізарнай колькасці амерыканскага золата і вынаходствы метаду амальгамирования, спусташэнне банкаў, незадаволенасць розных слаёў насельніцтва Еўропы маральным раскладаннем каталіцкай царквы, якое суправаджалася эканамічнай і палітычнай манапалізацыяй.

Контррэфармацыя - перыяд каталіцкага адраджэння ў XVI-XVII стст. Лічыцца, што контррэфармацыя пачалася ў часы таты Пія IV у 1560 і працягвалася да 1648 - моманту заканчэння Трыццацігадовай вайны.

Контррэфармацыя ўключала ў сябе шырокі спектр намаганняў па барацьбе з пратэстантызм. Вылучаюць 5 напрамкаў дзейнасці контррэфармацыі: веравучэнне; духоўная і структурная перабудова; манаскія ордэны; духоўныя руху; палітычныя аспекты.

Да канца XII ст. у Еўропе склаліся дзве вялікія рэлігійныя зоны: ўсходняя, ​​праваслаўна-візантыйская і заходняя, ​​рымска-каталіцкая. Мяжа паміж імі праходзіла па Заходняму Бугу. Беларусь стала месцам сустрэчы і ўзаемадзеяння гэтых рэлігій, што вызначыла унікальнае гістарычнае становішча яе ў Еўропе, абумовіла індывідуальнасць яе культуры і канфесійную асаблівасць, наклала асаблівы адбітак на менталітэт беларускага народа.

Да XIV ст. ў Беларусі непадзельна панавала праваслаўная царква. Крэўская унія гэтую манаполію парушыла. Каталіцкая вера стала веравызнаньнем кіруючых колаў дзяржавы. Ягайла абавязаў окатоличить ўсё насельніцтва Літвы. Праз паўтара года пасля Крэўскай уніі было створана Віленскае каталіцкія біскупства, якому Вялікія Літоўскія князі ахвяравалі велізарныя зямельныя ўладанні. Важную ролю ў распаўсюджванні каталіцкай веры гулялі манаскія ордэны францысканцаў, Аўгустын, бернардзінцаў і інш Да сярэдзіны XVI ст. каталіцкая царква ўмацавалася ў Літве і памежных з ёй раёнах паўночна-заходніх беларускіх зямель.Нягледзячы на ​​тое, што пазіцыі праваслаўя ўсё больш потеснялись, яно па-ранейшаму задавала тон у духоўным жыцці грамадства.

У XVI ст. хрысціянства спасціг крызіс: у каталіцызме ён выявіўся Рэфармацыяй, а ў праваслаўі - ерасямі. З 50-х гг. XVI ст. ідэі пратэстантызму сталі распаўсюджвацца ў Вялікім княстве Літоўскім. Асноўным напрамкам рэфармацыі ў Беларусі стаў кальвінізм. Яго сацыяльнай асновай была феадальная ведаць, частка сярэдняй і дробнай шляхты. Сярод простага народа ідэі заходнееўрапейскай Рэфармацыі не атрымалі колькі-небудзь шырокага распаўсюджвання.

Першую рэфармацкая суполку стварыў у Брэсце магнат Мікалай Радзівіл Чорны.Затым такія абшчыны былі створаны ў нясвежыя, Клецку, Заслаўі, Мінску, Віцебску, Полацку і ​​іншых гарадах і мястэчках. У XVI - першай палове XVII стст. на тэрыторыі Беларусі было створана 85 кальвінскіх і сем арыянскіх абшчын.

У 60-я гг. з кальвінізму выдзелілася радыкальнае плынь - антытрынітарызм, якое патрабавала сацыяльных пераўтварэнняў, асуджала прыгон. Найбольш вядомымі дзеячамі антытрынітарызм былі Сымон Будны, Якуб Калінаўка, Павел з Вызну, Пётр Ганенза.

Рэфармацыя садзейнічала павышэнню духоўна-культурнага жыцця. У гэты час распаўсюдзіліся гуманістычныя ідэі, павялічылася колькасць пісьменных.Асаблівую ролю ў гэтым гулялі школы і кнігадрукаванне. Былі заснаваныя друкарні ў Брэсце, Нясвіжы, Любчы, Лоску, Цяпіна. Публікаваліся рэлігійна-публіцыстычныя творы і педагагічная літаратура. У Беларусі знаходзілі прытулак уцекачы, якія пацярпелі за новую веру ў іншых краінах. З вучэннем аб адзінстве бажаства выступіў Феадосій Касы са сваімі аднадумцамі, ўцёк у Беларусь з Масквы. Яны выступалі супраць иконопечатания, неабходнасці царквы, заклікалі да непадпарадкавання свецкім і царкоўным уладам.

Каталіцызм у езуіта знайшоў як бы другое дыханне і стаў выцясняць лютэранства, кальвінізм, ўнітарызма і іншыя рэлігійныя плыні. Праз пяць гадоў пасля прыезду езуітаў у Вільні ў каталіцтва перайшло 6000 чалавек. У канцы XVI ст. вышэйшыя пласты грамадства ўжо ў масавым парадку змянялі пратэстанцкую веру на каталіцызм. Да канца XVII ст. Контррэфармацыя ў княстве перамагла.