30. Беларускі нацыянальны рух ў к хіх ст – пачатку хх.: развіцце дэмакратычна-рэвалюцыйнага руху. Узніткненне палітычных партый

Пасля падаўлення паўстання 1863-1864 гадоў сацыяльна-палітычная сітуацыя на беларускіх землях рэзка змянілася. Значна была ўзмоцнена русіфікатарскай ідэалагічная апрацоўка беларускага насельніцтва праз адукацыю, друк, царква, дзяржаўныя ўстановы. Нягледзячы на ​​гэта, у другой палове XIX стагоддзя ў грамадска-палітычнай думкі Беларусі стала досыць выразна пазначацца ідэя самавызначэння беларускага народа. Прадстаўнікі новай беларускай інтэлігенцыі, вызваліўшыся ад польскага ўплыву, «актывізавалі працэсы абуджэння нацыянальнай самасвядомасці беларусаў». У 60-90-я гады XIX стагоддзя былі сабраныя і апублікаваныя гістарычныя, этнаграфічныя даследаванні, фальклорныя запісы навукоўцаў І.І. Насовічы, Ю.Ф. Крачкоўскага, Е.Р. Раманава, М.В. Доўнар-Запольскага і іншых навукоўцаў, якія аб'ектыўна засведчылі факт існавання беларускага этнасу.

Вялікі ўплыў на развіццё грамадскай думкі беларускіх зямель аказала народніцкага ідэалогія. У 1870-я гады ў большасці буйных гарадоў Беларусі сталі дзейнічаць народніцкага гурткі, якія з'яўляліся філіяламі расійскіх арганізацый «Народная воля» і «Чорны перадзел». У Пецярбургу разгарнула працу сацыяльна-рэвалюцыйная група «Гоман», якая складалася з прадстаўнікоў рэвалюцыйна настроенай беларускай інтэлігенцыі У 1884 годзе выйшлі ў свет два нумары нелегальнага часопіса «Гоман», дзе дастаткова выразна быў пастаўлены беларускі нацыянальны пытанне, у прыватнасці, у другім нумары гэтага выданняадзначалася, што «асаблівасці Беларусі даюць права на аўтаномную федэратыўную самастойнасць у сям'і іншых народаў Расеі». Падобнымі ідэямі было прасякнута і творчасць вядомага паэта Францішака Багушэвіча (1840-1900).Ён стаў першым па-сапраўднаму народным выразнікам тыповых рыс і асаблівасцяў нацыянальнай самасвядомасці беларусаў, заснавальнікам працэсу нацыянальнага адраджэння і новай беларускай літаратуры. Аснову яго твораў склалі сюжэты пра народнага жыцця, якую ён лічаны галоўным аб'ектам мастацкага адлюстравання. Лёс свайго народа Багушэвіч бачыў у вызваленні ад сацыяльнага, палітычнага, рэлігійнага прыгнёту, у пераадоленні культурнага заняпаду, адраджэнні роднай мовы і ў стварэнні дзяржаўнасці на аснове пераемнасці палітычных і культурных традыцый ВКЛ.

У 70-80-я гады XIX стагоддзя на тэрыторыі Беларусі пачалі дзейнічаць марксісцкія групы, цесна звязаныя з фарміраваннем працоўнага класа і развіццём сацыял-дэмакратычнага руху. Першы марксісцкі гурток ў Беларусі быў створаны студэнтам Э. Абрамовічам (1884 г.), а ў 1898 годзе ў Мінску адбыўся 1 з'езд РСДРП. Ідэі аб пралетарскай рэвалюцыі і пабудове новаю сацыялістычнага грамадства сталі панавальнымі ў грамадска-палітычнай думкі беларускіх зямель.Акрамя гэтага, грамадская думка Беларусі апынулася пад уплывам розных нацыянальных арганізацый, якія ўзніклі ў канцы XIX - пачатку XX стагоддзя: Бунда (Усеагульнага яўрэйскага рабочага саюза ў Літве, Польшчы і Расіі), Літоўскай сацыял-дэмакратычнай партыі, Польскай сацыялістычнай партыі, Працоўнай партыі палітычнага вызвалення Расіі, Сацыял-дэмакратыі Каралеўства Польскага і Літвы і інш Усе гэтыя рэвалюцыйныя нелегальныя гурткі, партыі вялі сваю прапаганду, распаўсюджвалі літаратуру і газеты, кіравалі маніфестацыямі, стачкі. Значным падзеяй у жыцці беларускіх земляў стала стварэнне ў 1903 годзе нацыянальнай партыі - Беларускай Сацыялістычнай Грамады. Яе члены разам з сацыялістычнымі ідэямі вылучалі патрабаванні нацыянальна-культурнага адраджэння Беларусі, прадастаўлення ёй дзяржаўнай аўтаноміі з мясцовым сеймам у Вільні ў складзе будучай Расійскай дэмакратычнай рэспублікі. Пэўную ролю ў развіцці грамадскай думкі Беларусі згулялі якія выдаюцца БСГ газеты - «Наша Доля». «Наша Ніва», а таксама іншыя перыядычныя выданні: «Паўночна-Заходні край», «Мінскі лісток», календары, агітацыйныя брашуры.

На развіццё грамадска-палітычнай думкі значна паўплывала і творчасць вядомых беларускіх пісьменнікаў і паэтаў Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча, Алеся Гаруна, Максіма Гарэцкага, Элаіза Пашкевіч з агульнадэмакратычныя (знішчэнне самодержания, дэмакратызацыя грамадскага жыцця, ліквідацыя памешчыцкага землеўладання, надзяленне сялян зямлёй і г.д.) і нацыянальнымі патрабаваннямі (свабоднае развіццё беларускай культуры і мовы, пашырэнне нацыянальнага асветы), а таксама даследаванні ў галіне гісторыі, этнаграфіі, фальклору, геаграфіі Беларусі такіх вядомых навукоўцаў, як Я. Карскі, Б. Тарашкевіч, М.Я. Никифоровский, В. Ластоўскі, М. Федароўскі, М.А. Янчук і г.д.

Пасля падаўлення паўстання 1863 года, гібелі і высылкі з краіны многіх тысяч паўстанцаў арганізаванае палітычнае рух у Беларусі пачало адраджацца толькі ў сярэдзіне 70-х гадоў. Вядомымі ўдзельнікамі агульнарасійскага народнага руху былі студэнты - ураджэнцы Беларусі М. Судзілоўскі, С.Кавалик, Е.Исаев, И.Гриневицкий, А.Бонч-Осмаловский і іншыя. У другой палове 70. Пачатку 80-ых гадоў народніцкіх гурткі з'явіліся ў Менску, Магілёве, Гродне, Пінску, Віцебску, Оршы, Слуцку.

Яны мелі сувязь са усерасійскай арганізацыяй "Зямля і воля", створанай у Пецярбургу ў 1876 годзе. Улетку 1879 адбыўся раскол «Зямлі і Волі». Прыхільнікі новай тактыкі стварылі арганізацыю «Народная воля», а старой - «Чорны перадзел». Большасць народніцкіх гурткоў у Беларусі падтрымалі платформу «Чорнага перадзелу». Менск у гэты час стаў адным з цэнтраў дзейнасці чернопередельцев не толькі ў Беларусі, але і на ўсёй Расіі. Лідэрам гэтага руху быў Г.Плеханов. У пачатку 1882 «Чорны перадзел» распаўся.

Г. Пляханаў і некаторыя яго паслядоўнікі выехалі за мяжу і там пачалі крытычна пераглядаць ідэалогію і практыку народніцтва ў святле тэорыі К.Маркса. Большая частка прыхільнікаў «Чорнага перадзелу» у Расеі, а таксама ў Беларусі перайшлі на пазіцыю «Народнай волі» якую ўзначаліў А.Жалябов, С.

Перовской, М.Марозов, М.Кибальчич і іншыя прафесійныя рэвалюцыянеры.Сярод іх былі і ўраджэнцы Беларусі М.Судиловский, С. Кавалик, Е.Исаев, И.Гриневицкий, А.Бонч-Осмаловский. Свае галоўныя сілы выканаўчы камітэт «Народнай волі» з восені 1879 засяродзіў на падрыхтоўцы забойства цара, спадзеючыся на тое, што яно стане сігналам для народнай паўстання ў Расіі, аднак гібель цара не падняло масавага паўстання.