11. Язычніцтва на землях Беларусь

На ўзровень культуры насельніцтва беларускіх земляў у дахрысціянскі перыяд вялікі ўплыў аказала паганства. Яно ўяўляла сабою комплекс першабытных поглядаў і вераванняў. Погляды насельніцтва выяўляліся праз казкі, быліны. Свет нашых продкаў паўсюдна быў населены багамі. Першае месца сярод іх займаў бог Род, потым Пярун (бог маланак), бог сонца Хорос (Мерка, Купала), Лада(каханне), Жижель (агонь, рамяство), Переплут (бог весялосці, падману, жарты).Часцей за ўсё багі ўяўляліся ў форме ідалаў чалавекападобных.

Ідалы: -родавыя- племянныя- асабістыя

Ідалаў ставілі ў свяцілішчах (зваліся капальнямі), якія знаходзіліся як правіла на высокіх узгорках, акружаных валамі, пасярод якіх палёны рытуальны агонь.

Верылі таксама ў добрых і злых парфумы. На чале злых - чорт (нячысцік), упір, вадзянік, волколак (пярэварацень), баба яга. Добрыя - лясун, русалкі, парфума олицетворяющие з'явы прыроды (Жыхар).

12. Увядзенне хрысціянства і яго уплыў на развіццё культуры беларускіх зямель.

Пранікненне хрысціянства на землі ўсходніх славян пачалося ў 9 стагоддзі. Вадохрышча Русі адпавядала інтарэсам пануючага класа і ўмацаванне княжай улады. У пачатку хрысціянства закранула толькі Княжа-баярскі вяршок. На Беларусі хрысціянства ўмацоўвалася без гвалту на працягу некалькіх стагоддзяў. Таму некаторы час у нас існавала 2 веры. Паколькі дакладнай даты прыняцця хрысціянства не існуе прынятая дата падставы Полацкай дыяцэзіі (992г). Нягледзячы на прыняцце хрысціянства, паганскія перажыткі існавалі вельмі доўга і не зжытыя дагэтуль. Прыняцце хрысціянства з'явілася прагрэсіўнай з'явай для Беларусі. Новая рэлігія садзейнічала аб'яднанню нашых земляў, умацаванню дзяржаўнасці, спрыяла пашырэнню пісьменнасці, каменнай архітэктуры, храмаў і манастыроў, кніг, иконописей і тд. Манастыры сталі першымі культурнымі цэнтрамі, у якіх былі сабраныя бібліятэкі, заснаваныя школы, пісаліся летапісы і кнігі. Менавіта з дзеячаў царквы ў гэта перыяд вышлі нашы першыя адукаваныя людзі.

Прыняцце хрысціянства мела таксама і адмоўныя рысы, якія выказаліся першым чынам у поўным вычеркивании паганскага мінулага славян (жорсткая барацьба супраць паганскіх звычаяў, абрадаў, знішчэнне паганскай культуры і тд).

13. Пісьменнасць і асвета на землях Беларусі. Е. Полацкая, к. Тураўскі, к. Смаляціч, а. Смаленскі.

Наяўнасць ва ўсходніх славян у дахрысціянскія часы пісьменнасці з’яўляецца прадметам спору для гісторыкаў. Частка іх пераканана, што пісьменнасць ва ўсходнеславянскіх землях з’явілась толькі з увядзеннем хрысціянства. Іншыя распавядаюць пра так званыя “чэрты і рызы” – рунічныю сістэму пісьма ў нашых продкаў, што існавала тут у часы язычніцтва. З увядзеннем хрысціянства ў Беларускіх землях распаўсюдзілась спачатку глаголіца а потым кірыліца, якія па сутнасці з’яўляюцца грэчаскім алфавітам, што быў прыстасаваны пад патрэбы славянскай фанетыкі. Самыя раннія помнікамі кірылічнага пісьма на тэрыторыі Беларусі адносяцца да 11 ст. Гэта надпіс на камяні Сафійскага сабора ў Полацку і “Тураўскае евангелле” якое з’яўлецца сапраўдным творам мастацтва. Яно ўпрыгожана заглаўнамі літарамі, што намаляваны чырвонай сіняў і зялёнай фарбай.Да помнікаў пісьменнасці 12 ст. адносяцца Рагвалодавы камяні знойдзеныя ў рэчышчы Заходняй Дзьвіны з выявамі крыжа і надпісамі “Господи, помози рабу своему Борису” і такі ж Рагавалодаў камень каля Оршы. Да гэтага ж часу адносіцца грэбень з літарамі славянскага алфавіту, знойдзены у Брэсце. Вялікую навковую каштоўнасць маюць берасцяныя граматы, што былы абнаружаны пры раскопках Віцебска і Мсціслаўля. Граматы сведчаць аб тым, што пісаць і чытаць ў 12 ст. умелі не толькі царкоўнаслужыцелі і знаць але і простыя людзі. Узорам пісьменнасці Турава 12 ст. з’яўляецца “Сказанне аб мніху Марціне”. У ім гаворыцца аб цяжкім жыцці манаха пустэльніка ў келлі Барысаглебскага манастыра.Ефрасіння Полацкая 1104 – 1167. Князёўна Прадслава дачка Полацкага князя Святаслава, што быў малодшым сынам Усялава Чарадзея. Каб не выходзіць замуж ў 12 год пастрыглась у манахіні. Першапачаткова жыла ў прыбудове Полацкага Сафійскага Сабора і перапісывала кнігі, потым заснавала жаночы і мужчынскі манастыры а пры іх школы і майстэрні па перапісывнню кніг. На свае сродкі пабудавала царквў Спаса, заказала ювеліру Лазару Богшы знакаміты крыж а ў 1167 адправілась у Іерусалім да гроба Гасподня. Пад час гэтага падарожжа памерла. Е. Полацкая першая ва ўсходнеславянскіх землях жанчына, што залічана да ліку святых.Кірыла Тураўскі 1130 – 1182. Сын заможных бацькоў які адмовіўся ад багацця і прыняў манаскі пострыг. Будучы манахам ён многа чытаў і займаўся самаадукацыяй, дзякуючы чаму ў хуткім часе стаў добрым прамоўцай і атрымаў вялікі аўтарытэт сярод царкоўнікаў. За мастацтва прыгожа гаварыць Кірылу Тураўскага празвалі златавустам. У 1158 г. ён стаў Тураўскім епіскапам. Пасля сябе ён пакінуў вялікую па тым часе літаратурную спадчыну: 30 малітваў, 8 слоў павучэнняў, 3 прытчы. Самым лепшым яго творам з’яўляецца прытча “аб душы і целе або аб кульгавам і сляпым”.Кліменці Смаляціч царкоўны дзеяч 12 ст. гады нараджэння і смерці дакладна не вядомы. Першы ў гісторыі славянскі мітрапаліт. Да яго і доўгі час пасля яго Мітрапалітамі былі грэкі якіх прысылаў у Кіеў канстанцінопальскі патрыярх. Ім было напісана “Пасланне да прасвітара Фамы”, дзе аўтар абгрунтоўвае права Кіеўскай мітраполіі на незалежнасць ад Канастанцінопаля.Аўрамі Смаленскі царкоўны дзеяч 12 ст. гады нараджэння і смерці дакладна не вядомы. Адзін з лідэраў праваслаўнай царквы ў Смаленскім княстве, які быў не проста святаром і манахам, але і сапраўдным духоўным пастырам для смалян. Для гістарычнай навукі цікавы не столькі сам Аўрамі, колькі кніга якая распавядае аб яго жыцці. Кніга называецца “Жыціе Аўрамія Смаленскага”, што было напісана ў 1240 г. Манахам Яфрэмам. У гэтай кнізе ўпершыню ў гісторыі ўжыта пісьмовая Беларуская мова. Кніга з’яўляецца даказам таго, што на беларускай мове гаварылі і пісалі ўжо ў 1240 г.