16. Распаўсюджванне ідэй адраджэння ў Беларусі. Францыск Скарына першадрукар асветнік гуманіст.

Адраджэнне або Рэнесанс – культурна-гістарычная эпоха еўрапейскай культуры, якая ў 14 – 16 ст. ахапіла большасць краін Еўропы і характарызавалась аднаўленнем гуманаістычнага светапогляду які быў, на думку дзеячоў адраджэння, ў эпоху антычнасці непасрэдна перад цёмнымі сярднімі вякамі. Эпоха адраджэння характарызуецца небывалым росквітам навукі, літаратуры, мастацтва. У эпоху адраджэння удалася не толькі адрадзіць антычнасць, але і пераўзыйсці яе.Класічны варыянт адраджэння адбываўся ў Італіі. Ён прайшоў тры асноўныя этапы: Ранні, 13 – 14 ст.ст. Высокі 15 ст. і Позні 16 ст. Іменна тут сфарміравалісь найбольш раннія сацыяльныя і духоўныя перадумовы новай културна-гістарычнай эпохі, вытокі якой зыходзілі з глыбокай старажытнасці: грка-элінскай і рымскай культуры. Вызначальнымі рысамі культуры еўрапейскага рэнесансу былі: вяртанне да антычнай спадчыны, апазіцыйнасць сярэдневечнай културы, рацыяналістычна-гуманістычны характар, арыентацыя на пазнанне прыроды і чалавека, сцвярджэнне каштоўнасці зямнога жыцця і неабмежаваных духоўных магчымасцей развітой і актыўнай асобы, значнае пашырэнне ў працілегласць царкоўным свецкіх пачаткаў у архітэктуры, жывапісе літаратуры.Галоўныя дасягненні эпохі еўрапейскага Адраджэння з’явіліся: вялікія геаграфічныя і астранамічныя адкрыцці, развіццё прыродазнаўчых і гуманітарных навук, кнігадрукаванне, тэхналагічны прагрэс і інш. Вяртанне да антычнай культуры падкрэслівала адзінаства чалавечага роду, веліч яго мінулага і яго будучыні.Эпоха адраджэння, якая закранула большасць еўрапейскіх краін, мела ў розных рэгіёнах Еўропы і ў асобных краінах свае ас аблівасці, у тым ліку і ў ВКЛ. Рэнесанс у ВКЛ па асноўных прыкметах быў блізкі да Паўночнага Рэнесанса (да културы краін на пўнач ад Італіі, Альпаў). Адраджэнне тут пачалося на 100 гадоў пазней, чым у Італіі, і вызначалася такімі асаблівасцямі як цесная сувязь з рэфармацыяй і нацыянальным адраджэннем.У Беларусі адметнымі рысамі Адраджэння было яшчэ і тое, што тут развіццё культуры адбывалась ва ўмовах рэлігійнай талерантнасці і апоры праваслаўнага насельніцтва на грэкавізантыйскую і ўсходнеславянскую культуру. Гэта некалькі аддаляла яго найперш ад каталіцкага насельніцтва Літвы, Польшчы і асабліва ад краін Заходняй Еўропы. Сацыялнай асновай рэнесансавай культуры ў ВКЛ былі пераважна прадстаўнікі шляхецкага саслоўя, а таксама частка мяшчанства і разнастайная па свайму паходжанню тагачасная інтэлігенцыя.Адно з галоўных дасягнення Адраджэння ў Беларусі стала кнігадрукаванне заснавальнікам каторага стаў Францыск Скарына (1490 – 1551). У 1506 г. ён закончыў філасофскі факультэт са ступенню бакалаўра, у 1512 г. ён вытрымаў экзамен на доктара медэцыны ў Падуанскім універсітэце. У 1517 г. ў Празе Ф. Скарына надрукаваў 22 кнігі Бібліі са сваімі прадмовамі і пасляслоўямі гуманістычнага зместу. У Вільні 1522 г.ён выдае Малую падарожную кніжыцу а ў 1525 Апостал.

17. Царкоўна-рэлігійныя адносіны ў Вялікім княстве Літоўскім. Рускім і Жамойцкім і Рэчы Паспалітай. Берасцейская царкоўная унія (1596 г.)

XYI-XYII стагодзе - характарызуюцца значнымi зрухамi амаль ва усiх га¬лiнах духоунага жыцця Беларусi. На гэты перыяд прыпадае росквiт рэнесанса¬вай культуры у Беларусi i ва усiм Княстве, узнiкненне кiрылiчнага, а паз¬ней лацiна-польскага кнiгадруку, распаусюджваннi рэфармацыйных iдэй i ру¬хау, пранiкненне свецкiх гуманiстычных i асветнiцкiх павевау у культуру. Важную ролю у развiццi беларускай i усходнеславянскай культуры адыграла кнiгадрукаванне заснаванае асветнiкам,гуманiстам i рэфарматарам Францыскам Скарынам (каля 1490-каля 1551 гг). У канцы другога - пачатку трэццяга дзе¬сяцiгоддзя XYI ст. Фр. Скарына займауся iнтэнсiунай лiтаратурна-пiсьменнi- цкай i выдавецкай дзейнасцю у Празе, Вiльнi. Скарына пераклау, адрэдагавау пракаменцiравау,падрыхтавау да друку i выдау 23 кнiгi Старога запавету:Бiб лiя, Псалтыр i г.д. Выданнi Скарыны прапаведавалi гуманiстычныя iдэi,жыццё ёвую актыунасць на карысць грамадства, сумленныя маральныя прынцыпы,павагу да духоунай i гiстарычнай спадчыны рознычх народау.

Гуманiстычна-асветнiцкiя традыцii Скарыны працягвау i развiвау Сымон Будны (каля 1530-1593), адзiн з заснавальнiкау i супрацоунiкау Нясвiжскай друкарнi, аутар першых друкаваных на беларускай мове творау: "Катэхiзiса", 1562, "Аб апрауданнi грэшнага чалавека перад Богам", 1562, "Новы запавет", 1574 г. Будны крытыкавау кананiчную хрысцiянскую дагматыку, царкоуныя тра¬дыцыi. Ен станоуча ацэньвау культуру еурапейскага Адраджэння, выступау за развiццё пiсменнасцi i кнiгадрукавання на роднай мове, культурныя сувязi, адмоуна ставiуся да цэнзуры.

Паплечнiкамi Буднага па сацыяльных i рэлiгiйных поглядах быу не багаты беларускi шляхцiч,гуманiст, кнiгавыдавец, пiсменнiк i перакладчык - Васiль Цяпiнскi (г.н.невядомы - 1599г.).У маентку Цяпiна ен заснавай друкарню на царкоунаславянскай i беларускай мовах Евангелле (1570-я г.)Прадмова да кнi гi - лепшы узор беларускай гуманiстычна-асветнiцкай патрыятычнай публiцыс¬тыкi.У гэты час жылi i тварылi Мiкола Гусоускi (1470-1533) "Песня пра зуб¬ра",Ян Вiслiцкi (1485-1520) "Пруская вайна", Леу Сапега, Мялецi Сматрыцкi, Афанасiй Фiлiповiч,Iван Фёдарау,Петр Мсцiславец,Андрэй Рымша i мн.др.

Даунiя гiстарычныя традыцыi мела на Беларусi манументальная архiтэктура Уражвалi велiчнасцю i прыгажосцю палацава-замкавыя пабудовы у Мiры,Геранё-нах,Смаляках,Нясвiжы.

У выяуленчым мастацтве прыцягвалi адыгрываць вялiкую ролю iканапiс,драу ляная скульптура.Але усе больш распаусюджваецца партрэтны жывапiс, кнiжная мiнiяцюра,гравюры.Тады ж з'яуляюцца першыя свецкiя хоры,капэлы. Утвараюцца пры навучальных установах тэатры.Наiбольш старажытнай хрысцiянскай царквой на Беларусi была праваслауная.На чале праваслаунай царквы стаяу кiеускi, а потым маскоускi мiтрапалiт.Праваслауе адыгрывалi значную ролю у грамадскiм жыццi Беларусi.Яна звязвала беларускiя тэрыторыi з iншымi усходне славянскi мi.

Каталiцызм на Беларусi пачау распаусюджвацца з сярэдзiны XIII ст.,асаб¬лiва пашырыу свой уплау пасля Крэускай вунii ( 1385г.) Каталiцызм у канцы XIY ст. быу прыняты кiруючымi коламi ВКЛ.

У першай палове XYI ст. Рэфармацыя ахапiла большасць краiн Еуропы.Рэфар мацыя на Беларусi з'яулялася састауной часткай еурапейскай.Асноунымi рэфар мацыйнымi плынямi на Беларусi i Лiтве з'яуляюцца: кальвiнiзм, лютэранства, антытрынiтарызм.Асноунай сацыяльнай апорай рэфармацыi з'ячулялася шляхта i частка магнатау (Радзiвiлы,Сапегi,Хадкевiчы,Кiшкi). Гараджане i сяляне за¬хавалi сваю прыхiльнасць да праваслауя.У царкеуным жыццi ВКЛ,Польшчы,а па¬зней Рэчы Паспалiтай пэунае месца адводзiцца унiяцкай царкве. Берасцейскi сабор 1596 г. абвясцiу аб стварэннi унiяцкай царквы. Яна прызнавала верха¬венства рымскага папы i захоувала абрадавасць праваслаунай.Розныя колы Рэ¬чы Паспалiтай аднеслiся адмоуна да царкоунай вунii,асаблiва на першым эта¬пе.Гэтаму сведкай "Вiцебскi бунт",пад час якога быу забiты унiяцкi архiепi скап Iясафат Кунцэвiч.