34 Першы Усебеларускі з’езд (снеж 1917)

Пад упл. Кастр. рэвал. бел. нац. рух падзял. на 2 часткі: адна падтрымл. рэвал., другая выступ. супр. Кастрычн., што было абумоул. неаднародн. бел. нац. руху. Вядуч. паліт. сілай у грам. была партыя бальш.. Найб. уплывов. паліт. партыя – БСГ, якая пасля Кастр. рэвал. раскалолася на памярк. – прых. рэфармісц. шляху, і левых радыкалау – прых. бальшав. накірун.. У пач. ліст. 1917 г. адбыуся з’езд бел. вайскоуцау Зах. фронту. Была створ. Цэнтр. бел. вайск. рада зах. фронту на ч. з Рак-Міхайлоускім, я-я выступ. за аутан. бел. краю і не прын. Кастр. рэвал..Асн. нац. партыі гуртав. вакол Цэнтр. бел. рады (Вял.бел.рада - ВБР), праграмай якой прадугл. абвяшч. Бел. дэмакр. рэсп.,наданне усей улады на Бел. краявой радзе. Рада вызнач. задачы, я-я трэба было рашыць. Пасля Кастр. рэв. усе бел. нац. партыі лічылі нац. пыт. гал. у сваей паліт.. Але аб’яднаць сялян і салдат было вельмі склад.. ВБР уступ. у кантакт з выканк. Бел. абл. камітэта (БАК) з мэтай захап. паліт. кіраун. на Бел.. Адразу пасля Кастр. рэвал. у кіраун. ВБР узнікла ідэя аб склік. Усебелар. з’езда. Яна не прызнав. сав. уладу на Бел. і не прыняла створан. ей органы улады. 5 снежня 1917 г. Нар. камісар. па справх нацыян. дау згоду на правядз. Усебел. з’езда для выраш. пыт. аб самавызн. Бел. на асн. сав. дзяржаун.. 15 снежня 1917 г. скліканы надзвыч. з’езд БАК, аднак пасля спрэчак было выраш. прав. І Усебел. з’езд. Дэлег. з’езда падзял. на прав., лев. (лев. эсэры), цэнтрыстау (дэлег. БСГ). 18 снеж. 1917 праект аг. рэзал. аб самавызн. Бел.. Гал. – прапан. аб ствар. Усебел.Сав. сял., салд. і раб. дэпутатау, падкрэсл. неабх. ствар. бел. войск. У меж. Бел. абвяшч. “рэсп. дэмакр. лад” на ч. з Усеб. Сав. с., с. і р. д.. 18 снеж. з’езд разагнаны, Рада старэйш. абвясц. сябе Сав. з’езда. СНК заявіу прыч. разгону: з’езд не прызн. сав. ул. на Бел., быу створ. бел. кадэт., прадст. бурж. прадст. парт., я-я выст. за звярж. сав. улады. аднак нель. поун. пагадз.. Абл. кіраун. успрым. патраб аб самавызн. як антысавецкае. Усебел. з’езд меу гіст. знач. – ен склікау прадст. розн. нац.-бел. арганіз.. У снеж.1917 – студз.1918 на Бел. адбыу. мяцеж поль. корп. пад каман. ген. Доубар-Мусніцкага. Калі Керанскі у час Кастр. рэв. спрабав. выкарыст. поль. часці супраць рэвал. Петраграда, Д.-М. заявіу аб сваім нейтраліт. у аднос. да сав. улады, аднак выясніл., што ен рыхтав. да бараць. супр. сав. улады. 12 студз. пачал. ваен. дзеянні супр. сав. улады. Перад поль. дывіз. была задача – ліквідав. рэвалюц. стауку, захапіць Мінск, Магіл.,Жлобін і тым самым нанесці удар па стратэг. цэнтрах на Бел. і адрэзаць іх ад Расіі. Не вытрымауш. націску сав. войскау, поль. дывізія пач. адступл. на Бабруйск, дзе і была разбіта. Т.ч. на усей тэрыт., часова акупірав. корпусам, была усталявана сав. улада.

35 Абвяшчэнне БНР

Пасля Кастр. рэвал. сав. ўрад звярнуўся да ваюючых краiн з прапан. спынiць вайну. Але зрабiць гэта яны адмовiлiся. Не прынеслi посп. i сепаратныя перагав. з Герм.. У лютым 1918 г. Герм. адмовiла ваен. дзеяннi. Больш за 2/3 тэр. Бел. апынул. пад уладай герм. акупантаў. Сав. ўрад вымуш. быў пайсцi на падпiс. самага несправядл. мiрнага дагавора з Герм.. Такi дагав. быў падпiс. 3-га сакав. 1918 г. бел. пыт. на перагав. не разглядалася. Iнтар. бел. не былi прын. пад увагу нi адным з бакоў. На тэр. Бел., захопл. ням. акупант., быу устаноул. калан. рэжым. Уся улада перайш. у рукі ваен. камандав. Па распарадж. ням. камандав. памешч. вярталася раней нацыяналізав. у іх маемасць. Акуп. вывозілі у Герм. матэр. каштоун.. У вын. прамысл. і с\гасп. Бел. усе больш прыходз. у заняпад. На захопл. тэр. акуп. лiквiдавалi сав. ўладу., што выклiкала моцнае супрацiўл. бел. нар.. Пачал. бараць. раб., сял. Бел. супр. акупантаў. На бараць. узняліся прац., бел. сялянс. Была створана сетка падпольн. арганіз.. Раб. клас захавау свае органы улады – Савет раб. і салд. дэпутатау. Разгарнууся партыз. рух, які стау грознай сілай. Кiравалi гэтай бараць. камун. – ЦК РКП(б). Значна актывізавауся бел. нац. рух.

Ва ўмовах наступл. герм. войск кiраўн. нацыян.-дэмакр. партый Бел. зрабiлi спробу захап. уладу, стварыць бел. дзяржаўн.. Выканком Сав. утварыу Нар. камісарыят. 21 лютага 1918 г. і 9 сакавіка 1918 г. былі прыняты 1-я і 2-я Устауныя граматы да бел. нар.. У 2-й Устауной грамаце Бел. была аб`яўлена Нар. рэсп.. Былi вызначаны асн. прынц. дзярж. ладу краiны, тэрыт., формы ўласнасцi i iнш. Кiруючым органам БНР былi Рада i Нар. Камiсарыят. Аднак у граматах не былі дастатк. выразна акрэсл. сац.-паліт. задачы. Па ініцыят. ЦК БСГ 19 сакавіка 1918 г. выканком быу перайменав. у Раду БНР. 25 сакавiка 1918 г. на сесіі Рады была прынята 3-я Устауная грамата і Бел. была абвешч. незал. у этнаграф. межах пражыв. бел-аў. Абвяшч. незалежн. Бел. у першую чаргу ад Расіі. Самаст. i незалеж. БНР яе кiраўнiкi хацелi здзейснiць пры дапам. Герм.. Аднак зрабiць гэта было немагч.. Герм. не была зацiкаўл. ў ствар. такой дзярж.. Гал. лініяй у ням. акупац. паліт. у аднос. да БНР было непрызнанне яе афіцыйн. Берлінам. Не прызналi БНР i iнш. краiны. Для Герм. Бел. была толькі часткай тэр. Расіі. Пасля поспехау Чырв.Арміі летам 1918 г. Герм. вывела частку войскау з захопл. тэрыт.. 11 лістапада 1918 г. герм. камандав. падпісала акт аб капітуляцыі. У вын. параж. аўстра-герм. блоку ў 1-й сусв. вайне i рэвал. ў Герм. герм. войскi пакiн. Бел.. 13 лiст. 1918 г. сав. ўрад ануляв. Брэс. дагав.. БНР не магла здзяйсняць свае ф-цыі, таму што Рада БНР аб`явiла аб разр. з Расiяй, не ўлiчваючы настрою бел. нар.. Тут яе не падтрымалі эсэры, менш., яурэйс. сацыялісты. Наладзіць сувязі з Расіяй у кан. 1918 г. станоуч. вынікауне дала. У прамым сэнсе БНР дзярж. не стала. Хоць рэсп. і абвяшч. у этнаграфічн. межах пражывання бел., юрысдыкцыю на гэтай тэрыт. яна не здзяйсняла. Не было заканад. улады. Выкан. ўлада абмяжоув. толькi сферай культ.. Не было i суд. улады. Не было войска, фінансавай сіст., не склаліся органы мясц. улады. Тым не менш гэта быў першы раш. крок у ствар. бел. дзярж-сцi. Незалеж. і свабода, аб’яуленыя 25 сакавіка 1918 г., так і засталіся жаданнем і надзеяй.