4. Риваятьләр һәм легендалар

Риваять һәм легендаларны “Урмышлы авылы чишмәләре риваятьләрдә”, “Нигә шулай атала?” дигән мәктәп укучылары туплап ясаган белешмәдән күчереп алдым.

Мөтәй чишмәсе иң матур, иң салкын сулы чишмә. Исеме авылга шушы чишмә буена беренче килеп урнашкан типтәр Мөтәй карт хөрмәтенә шулай атала.

Пумала каен чишмәсе – иң матур чишмәләрнең берсе. Янында ап-ак кәүсәле каен да үсеп утыра. Исеме дә шуннан килеп чыккан.

Ә Йөзлекәй чишмәсе иң ерак һәм иң җылы сулы чишмәбез. Мәгънәсе буенча Йөзлекәй – ачык йөз, назлы, иркә дигәнне аңлата.чыннан да бу чишмәнең җылы суы күңелләрне назландыра, иркәли.

Салкын чишмәнең суы, киресенчә, тешне камаштырырлык салкын. Шкнлыктан чишмәнең исеме дә Салкын чишмә дип йөртелә.

Бабай (Изгеләр) чишмәсе иң борынгы, олы яшьтәге чишмәбез. Чишмәне карап, чистартып торган Хаҗиәхмәт бабай хөрмәтенә Бабай чишмәсе дип йөртелә. Ә инде Изгеләр чишмәсе дип аталуы борынгылыгы, олылыгы өчен.

Өч чишмә Фатыйматавы итәгеннән ага. Чишмә тауның иң биек җиреннән чыга, тау итәгеннән төшеп җиткәнче, өчкә тармаклана. Шунлыктан ул Өч чишмә дип атала.

Инеш буе чишмәсе Таллык инешенә бик якын һәм аның суы инеш суы белән кушылып ага. Авыл халкы бу чишмәгә Инеш буе чишмәсе дип исем биргән.

Чишмәләр

Зиннур Шәрифуллин

Авылымда бар минем

Саф сулы чишмәләр.

Кешеләр суга дип

Гел шунда төшәләр.

Ул калган, күрәмсең,

Буыннан-буынга.

Корымас – агар ул

Бу изге урында.

Чишмәләр дә җанлы,

Агарга омтыла.

Саклыйк без аларны

Киләчәк хакына.

Иң матур һәм якын урманнарыбызның берсе Каенлык урманы. Ул зифа, матур бөдрә каеннардан тора. Ел саен Сабан туйларын шул урман алдындагы аланда уздырабыз.

Наратлык урманы төз, мәһабәт агачлардан тора.

Әтәч тавы тирәсендә бик күп чикләвек куаклары үсә. Шуңа күрә бу урманны Чытырлык дип атыйбыз. Көзгә таба бар халык шунда чикләвек җыя.

Кызлар аланы. Авыл картларының сөйләүләре буенча, сугыш елларында хатын-кызлар Чытырлык урманындагы бу аланга җыелып ял иткәннәр, сугышка киткән ирләрен, улларын, егетләрен искә төшереп, юксынып утырганнар. Авылда берәр шатлыклы вакыйга яисә хәбәр булса, бу аланда җырлап-биеп күңел ачканнар, кайгылы хәбәр булса, кайгыларын уртаклашырга, ярдәм итәргә җыелганнар. Хәзер дә аланнан кеше өзелми. Аеруча аланга яшьләр яратып җыела. Анда бергәләп җырлап-беп күңел ачалар, татар халык уеннарын уйныйлар. Шулай булуга карамастан, алан сугыш елларындагы хатын-кыз серләрен һаман да саклый һәм шул хатын-кызлар кушкан Кызлар аланы исемен әле дә булса югалтмый.

Мин дә сагынам сине,

Кызлар аланында

Гармун тарткан чакны сагынам.

Әй, Урмышлым! Яудан кайтмый калган

Егетләрең уйлап кабынам.

Авылымның көнчыгыш өлеше имәннәргә бай.

Сагынасыңдыр биек тауларыңны,

Онытылмас әле, мөгаен.

Дәвер кичкән Имәнлекләр тау башында

Сиңа җырлар җырлый ел саен.

Тарихи вакыйгалар авылымда тирән эз калдырганнар. XIX гасыр башында авылыбызның иң матур урманы Булыгин фамилияле алпавыт кулында булган. Авыл халкы аны “тиле бояр” дип йөрткән. Булыгин бик кырыс, авыр характерлы кеше булган. Урманга кешеләргә кереп йөрү тыелган була. Шул еллардан алып бүгенге көнгә кадәр Булыгин урманы Тиле бояр урманы дип йөртелә.

Трек №17

Татарстан Республикасы

Лениногорск районы

Урмышлы авылы экспедициясе

Материал җыючы һәм паспорт

төзүче: Фәрзиева А.Ө.