- •Беларуская мова
- •.Уводзіны
- •2. Змест вучэбнага матэрыялу
- •Афіцыйна-справавы стыль
- •3. Вучэбна-метадычная карта дысцыпліны “Беларуская мова (прафесійная лексіка)” (дзенная форма навучання”) Спецыяльнасць “Лагістыка”
- •4.1 Асноўная літаратура:
- •Матэрыялы семінарскіх заняткаў па дысцыпліне Тэма 1. Мова і соцыум. Беларуская мова сярод славянскіх моў. (2 гадзіны)
- •Тэма 2. Гістарычныя этапы фарміравання і развіцця беларускай мовы. (2 гадзіны)
- •Тэма 3. Лексікалогія. Слова. Лексічнае занчэнне слова. Класіфікацыя беларускай лексікі (2 гадзіны)
- •4. Тэмы рэфератаў
- •Дз…вяты
- •Пастаўце знакі прыпынку.
- •Вызначце граматычную аснову сказа .
- •Знайдзіце словазлучэнні з памылкамі ў дзеяслоўным кіраванні.
- •Знайдзіце слова, у якім дапушчана памылка і запішыце яго правільна.
- •Я. Брыль
- •1.Выберыце правільны адказ. Асноўныя віды складаных сказаў:
- •2. Вызначце тыпы сказаў. У адпаведнасці з тыпамі запішыце іх нумары:
- •3. Запішыце нумары ў адпаведнасці са сказамі, якія імі абазначаны:
- •4. Запішыце нумары складаных сказаў, у якіх часткі спалучаюцца:
- •5. Запішыце нумары складаных сказаў у адпаведнасці з відам сэнсава-граматычных адносін паміж прэдыкатыўнымі часткамі:
- •6. Запішыце нумары складаных сказаў, у якіх часткі спалучаны:
- •7. Запішыце нумары складаных сказаў, у якія вы на мяжы частак паставіце:
- •8. Запішыце нумары, якімі абазначаны сказы:
- •9. Запішыце нумары, якія абазначаюць:
- •10. Выпшыце нумары сказаў у адпаведнасці з іх будовай:
- •Адзначце, у якім радку ўсе словы з не пішуцца разам:
- •Адзначце, у якім радку ўсе прыслоўі пішуцца разам:
- •6. Патрабаванні да заліку па беларускай мове
- •Пералік прыкладных тэарэтычных пытанняў да заліку па беларускай мове:
- •7. Тэксты для аналізу і развіцця мовы Тэксты для перакладу беларусь
- •Симеон полоцкий
- •Белорусский народ
- •Многообразие языка
- •Знаменитые белорусы
- •Тэксты для аналізу Сказ аб Беларусі.
- •Верасень.
- •Наш Францыск Скарына.
- •Бацька гарадоў беларускіх.
- •1. Растлумачце правапіс выдзеленых слоў.
- •Чарнобыльская катастрофа
- •Тэксты для перакладу
- •1. Основные понятия логистики
- •2.Материальный поток и его свойства. Логистическая операция
- •3. Информационные потоки в логистике
- •4. Функции логистики
- •5. Логистика как фактор повышения конкурентоспособности предприятия
- •9. Словарь логистических терминов
- •10. Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі
- •Раздзел і арфаграфія
- •Правапіс галосных
- •§ 2. Літары о, ё
- •§ 3. Літары э, е
- •§ 4. Перадача акання на пісьме
- •§ 5. Правапіс літар о, э, а ў складаных словах
- •§ 6. Перадача якання на пісьме
- •§ 7. Правапіс е, ё, я ў складаных словах
- •§ 8. Прыстаўныя галосныя і, а
- •Глава 2 правапіс зычных § 9. Зычныя літары
- •§ 10. Правапіс звонкіх і глухіх зычных
- •§ 11. Зычныя д, т і дз, ц
- •§ 12. Некаторыя cпалучэнні зычных
- •§ 13. Прыстаўныя і ўстаўныя зычныя
- •§ 14. Нескладовае ў і у складовае
- •§ 15. Нескладовае й
- •§ 16. Падоўжаныя і падвоеныя зычныя
- •Глава 3 правапіс мяккага знака і апострафа
- •§ 17. Змякчальны мяккі знак
- •§ 18. Раздзяляльны мяккі знак і апостраф
- •Глава 4 Правапіс абрэвіятур
- •§ 19. Правапіс абрэвіятур
- •Глава 5 правапіс некаторых марфем
- •§ 20. Аднамарфемныя прыназоўнікі
- •§ 21. Прыстаўкі
- •Глава 6 правапіс вялікай і малой літар
- •§ 23. Агульныя правілы правапісу вялікай і малой літар
- •§ 24. Вялікая і малая літары ў асабовых назвах
- •§ 25. Вялікая і малая літары ў назвах асоб, звязаных з рэлігіямі, назвах міфалагічных і казачных герояў
- •§ 26. Вялікая і малая літары ў геаграфічных і астранамічных назвах
- •§ 27. Вялікая і малая літары ў назвах органаў дзяржаўнай улады і арганізацый
- •§ 28. Вялікая і малая літары ў назвах асоб па пасадах, званнях, тытулах
- •§ 29. Вялікая літара ў назвах дзяржаўных і нацыянальных сімвалаў, помнікаў, рэліквій, узнагарод, прэмій, ордэнаў, грамат, прызоў
- •§ 30. Вялікая і малая літары ў назвах дакументаў, іх зводаў, унікальных прадметаў, твораў
- •§ 31. Вялікая і малая літары ў назвах памятных і знамянальных падзей і дат, перыядаў і эпох
- •§ 32. Вялікая літара ў назвах з двукоссем
- •Глава 7 правілы напісання разам, праз злучок і асобна
- •§ 33. Агульныя правілы напісання разам, праз злучок і асобна
- •§ 34. Складаныя назоўнікі
- •§ 35. Складаныя прыметнікі
- •§ 36. Складаныя лічэбнікі
- •§ 37. Прыслоўі
- •§ 38. Прыназоўнікі, злучнікі, часціцы, выклічнікі
- •§ 39. Правапіс не (ня) і ні
- •Глава 8 правілы пераносу
- •§ 40. Правілы пераносу простых, складаных, складанаскарочаных слоў, умоўных графічных скарачэнняў і іншых знакаў
- •Раздзел іі пунктуацыя
- •Глава 9
- •§ 41. Правілы пастаноўкі кропкі
- •Глава 10 пытальнік
- •§ 42. Правілы пастаноўкі пытальніка
- •Глава 11
- •§ 43. Правілы пастаноўкі клічніка
- •Глава 12 шматкроп'е
- •§ 44. Правілы пастаноўкі шматкроп’я
- •Глава 13 коска ў простым сказе
- •§ 45. Коска паміж аднароднымі членамі сказа
- •§ 46. Коска паміж словамі, якія паўтараюцца
- •§ 47. Коска пры параўнальных зваротах
- •§ 48. Коска пры адасобленых азначальных зваротах і словах
- •§ 49. Коска пры адасобленых акалічнасцях і акалічнасных зваротах
- •§ 50. Коска пры словах і спалучэннях слоў, якія ўдакладняюць або абмяжоўваюць значэнне іншых слоў у сказе
- •§ 51. Коска пры пабочных і ўстаўных канструкцыях
- •§ 52. Коска пры зваротку
- •§ 53. Коска пры выклічніках і гукаперайманнях
- •§ 54. Коска пасля сцвярджальных, адмоўных і пытальных слоў і перад імі
- •Глава 14 коска ў складаным сказе
- •§ 55. Коска ў складаназлучаным сказе
- •§ 56. Коска ў бяззлучнікавым сказе
- •§ 57. Коска ў складаназалежным сказе
- •Глава 15 кропка з коскай
- •§ 58. Правілы пастаноўкі кропкі з коскай
- •Глава 16 двукроп'е
- •§ 59. Правілы пастаноўкі двукроп’я
- •Глава 17 працяжнік
- •§ 60. Правілы пастаноўкі працяжніка
- •Глава 18 дужкі
- •§ 61. Правілы пастаноўкі дужак
- •Глава 19 двукоссе*
- •§ 62. Правілы пастаноўкі двукосся
- •Глава 20 знакі прыпынку пры простай мове і цытатах
- •§ 63. Правілы пастаноўкі знакаў прыпынку пры простай мове і цытатах
- •Глава 21 спалучэнне знакаў прыпынку
- •§ 64. Правілы пастаноўкі спалучэнняў знакаў прыпынку
- •Глава 22 паслядоўнасць знакаў прыпынку пры спасылках
- •§ 65. Правілы паслядоўнасці знакаў прыпынку пры спасылках
§ 36. Складаныя лічэбнікі
1. Пішуцца разам:
складаныя колькасныя лічэбнікі, апошняй часткай якіх з'яўляецца -дзясят, -сце, -ста, -сот: шэсцьдзясят, дзвесце, трыста, пяцьсот;
складаныя парадкавыя лічэбнікі, апошняй часткай якіх з'яўляецца -дзясяты, -соты, -тысячны, -мільённы і інш.: пяцідзясяты, трохсоты, двухтысячны, сямімільённы, пяцімільярдны, двухсотпяцідзесяцівасьмі-мільённы і інш.
2. Асобна пішуцца састаўныя колькасныя, парадкавыя і дробавыя лічэбнікі: сто дваццаць пяць, трыццаць тры, тысяча пяцьсот адзін, сто дваццаць пяты, трыццаць трэці, тысяча пяцьсот першы, два з паловай, пяць з чвэрткай, тры пятыя, пяць дзясятых, сем сотых.
3. Пішуцца праз злучок:
парадкавыя лічэбнікі, напісаныя лічбамі, пры спалучэнні іх з канчаткамі, часткамі канчаткаў, састаўнымі часткамі ў выглядзе слоў: 25-ы, на 10-м км, 31-га, 10-мільённы, 18-мільярдны;
лічэбнікі, напісаныя словамі або лічбамі, якія абазначаюць прыблізны лік: восем-дзесяць гадоў, дзве-тры гадзіны, сёмае-восьмае стагоддзе, 2-3 гады. У лічэбніках прыблізнага ліку замест злучка ўжываецца працяжнік, калі гэта складаныя і састаўныя лічэбнікі: праз трыццаць пяць – трыццаць сем год, 50 – 60-я гады.
§ 37. Прыслоўі
1. Пішуцца разам:
прыслоўі, утвораныя ад прыслоўяў прыставачным спосабам: назаўтра, назаўсёды, назаўжды, назусім, намнога, наколькі, настолькі, нашмат, напаверх, насупраць, заўчора, залетась, паслязаўтра, пазаўчора, пазалетась, замнога, задоўга і інш. Ад такіх прыслоўяў трэба адрозніваць спалучэнні назоўнікаў з прыназоўнікамі, якія ўжываюцца ў значэнні дапаўнення. Назоўнікі з прыназоўнікамі пішуцца асобна: на смех (падняць), на заўтра (адкласці), за дзякуй (рабіць), да заўтра (скончыць); ад цямна да відна, з цямна да цямна, да ранку, у адно, па двое, па трое і інш.;
прыслоўі, якія ўтвораны са спалучэння прыназоўнікаў у і на з рознымі склонавымі формамі колькасных і зборных лічэбнікаў: удвая, утрая, удваіх, утраіх, утрох, учатырох, усемярых, удвух, удзвюх, усямёх, надвое, натрое;
прыслоўі, утвораныя ад прыметнікаў прыставачна-суфіксальным спосабам: дабяла, дачыста, дасуха, дасыта, здалёку, звысоку, зрэдку, справа, сослепу, змоладу, змалку, злёгку, паблізу, папросту, паціху, падоўгу, пароўну, улева, управа, навечна, надоўга, насуха, зажыва, зацемна, а таксама заадно, наўдалую, ушчыльную, урассыпную, упустую, збольшага, нашто, навошта, нізашто, потым, надта, зусім, затым, прытым і інш.
2. Пішуцца праз злучок словы па-першае, па-другое, па-трэцяе і г.д., а таксама ўтвораныя ад прыметнікаў і займеннікаў прыслоўі, якія пачынаюцца з па- і заканчваюцца на -ку, -і (-ы), -аму, (-яму), -ому (-ему, -йму): па-гаспадарску, па-беларуску, па-латыні, па-бацькоўску, па-чалавечы, па-хлапечы, па-добраму, па-ранейшаму, па-даўняму, па-веснавому, па-мойму, па-свойму і інш.
3. Трэба адрозніваць: прыслоўі нашто, нізашто, зусім, затым ад спалучэнняў займеннікаў з прыназоўнікамі: на што, ні за што, з усім, за тым: нашто ты зрабіў? (з якой мэтай) – ён не разумеў, на што згадзіўся (на якое дзеянне); нізашто не скажа (ні пры якой умове) – працаваў ні за што (без аплаты).
4. Пішуцца разам прыслоўі, якія ўтвораны ў выніку спалучэння:
прыназоўнікаў і склонавай формы назоўнікаў, якая не ўжываецца ў літаратурнай мове: бесперастанку, дашчэнту, досыць, замуж, запанібрата, знячэўку, знянацку, навобмацак, наогул, напагатове, напавал, напалам, наперакор, наперарэз, напрост, напярэймы, нарасхват, нараспеў, насторч, насцеж, наўздагон, наўздзіў, наўпрост, наўскос, наўцёк, неўзабаве, неўпапад, неўспадзеўкі, паасобку, паблізу, спакон, уваччу, удоўжкі (удоўж), упокат, употай, усутыч і інш.;
прыназоўнікаў з формамі назоўнікаў і іншых часцін мовы, калі да падобнай формы назоўніка не можа быць далучана азначэнне або пастаўлена склонавае пытанне з адпаведным прыназоўнікам: апоўдні, апоўначы, даволі, дадому, замужам, зроду, наадварот, наадрэз, накрыж, напаказ, напалавіну (напалову), напераменку, напракат, напралом, напрыклад, насілу, насмерць (але: не на жыццё, а на смерць), наўдачу, навек, паволі, падрад, падчас, пакрысе, увосень, уброд, уголас, удзень, углыб, упершыню, уранку, уранні, уразброд, усур'ёз і інш.;
прыназоўнікаў з формамі назоўнікаў верх, ніз, перад, зад, бок, гара, высь, даль, век, пачатак, раз, ноч, вечар, раніца і некаторых іншых пры адсутнасці пры іх азначэння або дапаўнення: зверху, наверх, уверх, уверсе, данізу, знізу (але: з верху да нізу), наніз, унізе; наперад, уперад, уперадзе; ззаду, назад, узад; збоку, набок, убок, убаку; дагары, згары, угары, угару; увысь; удалеч; навек, навекі; спачатку, упачатку; адразу, ураз; уночы, поначы, звечара (але: з вечара да ранку); надвечар, увечары; зранку (але: з ранку да вечара), уранку.
5. Пішуцца разам прыслоўі таксама, гэтаксама, штодзень, штоноч (штоночы), штовечар (штовечара), штотыдзень (штотыдня), штомесяц, штогод і інш.
6. Трэба адрозніваць ад прыслоўяў спалучэнні прыназоўнікаў з назоўнікам пры наяўнасці паясняльнага слова: на верх гары, на ніз ямы, у высь завоблачную, у даль палёў, на векі вечныя, у пачатку года, з пачатку вясны.
7. Асобна пішуцца прыназоўнік у і склонавая форма поўнага прыметніка ў значэнні прыслоўя, калі яна пачынаецца з галоснай: у адкрытую.
8. Пішуцца асобна блізкія па значэнні да прыслоўяў спалучэнні назоўніка з прыназоўнікам:
калі паміж прыназоўнікам і назоўнікам можна паставіць азначэнне: у момант (у адзін момант), у тупік (папаў у такі тупік, што не выбрацца), да астатку (да самага астатку);
калі назоўнік у пэўным (адным) значэнні захаваў хаця б некаторыя склонавыя формы з прыназоўнікамі (за выключэннем назоўнікаў верх, ніз, перад, зад, бок, гара, высь, далеч, век, пачатак, раз, ноч, вечар, ранак і інш.): пад паху, пад пахі, пад пахамі; па часе, да часу, з часам, у час; праз меру, у меру, па меры; на памяць, на памяці, па памяці; на руку, не з рукі; да душы, па душы; у пару, да пары, не ў пару; за мяжой, за мяжу, з-за мяжы; за граніцай, з-за граніцы.
9. Пішуцца асобна наступныя блізкія па значэнні да прыслоўяў спалучэнні назоўнікаў з прыназоўнікамі:
без: без упынку, без аглядкі, без разбору, без развагі, без толку, без канца; але: бясконца, безупынна, безаглядна, безразважна, бесталкова;
да: да адвалу, да зарэзу, да ўпаду, да смерці;
на: на баку, на хаду, на ляту, на скаку, на віду, на відавоку, на смак, на слых, на вока, на грэх, на дзіва, на славу, на смех, на гвалт, на злосць, на жаль;
з: з налёту, з разбегу, з разгону, з размаху, з наскоку, з ходу, з гарачкі.
10. Пішуцца асобна:
спалучэнні адмоўяў не і ні з прыназоўнікавымі формамі назоўнікаў: не ў меру, не ў пару, не ў лад, не пад сілу, не да смеху, не да спеху, не да смаку, не да твару, не на жарт, ні на ёту, ні за грош;
спалучэнні назоўнікаў, якія пачынаюцца галоснай, з прыназоўнікам у: у абхват, у абдымку, у абмен, у абрэз, у адзіночку, у абцяжку, у імгненне і інш.;
выразы: усё роўна, усё адно, як бачыш, як след, як мага і інш.; але: якраз.