5 Тақырып. Облыстық және оған теңестірілген соттар

1. Облыстық және оған теңестірілген соттардың өкілеттіктері.

1. Облыстық және оған теңестірілген соттардың құрамы.

2. Облыстық және оған теңестірілген соттардың органдары.

Облыстық және оған теңестірілген соттар (Астана және Алматы қалалық соттар және ҚР-сы әскерлерінің әскери соты) республиканың сот жүйесіндегі екінші буынды соттар болып табылады. Олар әрбір облыста және тиісті әкімшілік-аумақтық бөліністе құрылады. Аудандық (қалалық) соттарға қарағанда қатысы бойынша облыстық соттар жоғары тұрған орган ретінде негізгі буындағы соттар шығарған шешімдердің, қаулылар мен үкімдердің заңдылығы мен негізділігін апелляциялық және қадағалау тәртібімен қадағалауды жүзеге асырады. Облыстық және оған теңестірілген соттың сот төрелігін жүзеге асыру жөніндегі қызметін бір мезгілде ҚР-сы Жоғары соты қадағалайды.

1. Облыстық соттар төрағадан, сот алқаларының төрағалары мен тұрақты судьялардан тұрады және қадағалау алқасының, азаматтық істер жөніндегі сот алқасының, қылмыстық істер жөніндегі сот алқасының құрамында жұмыс істейді. Сот жүйесі туралы конституциялық заңның 10 бабына сәйкес, облыстық және оған теңестірілген соттарды уәкілетті органның ҚР-сы Жоғарғы сотының төрағасымен келісілген ұсынысы бойынша ҚР-сы Президенті құрады, қайта құрады және тарады. Облыстық соттар судьяларының жалпы санын уәкілетті органның ұсынысы бойынша ҚР-ның Президенті бекітеді. Әр облыстық сот үшін судьялардың санын осы сот төрағасының ұсынысы негізінде уәкілетті орган белгілейді.

Сот жүйесі туралы заңның 11 бабына сәйкес, облыстық сот төрағадан, алқалар төрағаларынан және судьялардан тұрады.

1. Облыстық соттың органдары мыналар:

1. қадағалау алқасы;

1. азаматтық істер жөніндегі алқа;

2. қылмыстық істер жөніндегі алқа;

3. соттардың жалпы отырысы.

Облыстық соттың өкілеттіктері:

1. өзінің қарауына жатқызылған сот істерін және материалдарын қарайды;

1. сот статистикасын жүргізеді;

2. сот тәжірибесін зерделейді және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша облыс соттарының сот төрелігін іске асыруы кезіндегі заңдылықтың сақталу мәселелерін қарайды;

3. облыс соттарының әкімшісі қызметін бақылауды жүзеге асырады;

4. заңда көзделген басқада өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы мен қылмыстық істер жөніндегі алқасын - алқалар төрағалары, ал қадағалау алқасын сот төрағасы басқарады.

Әрбір алқадағы судьялар саны сот төрағасының ұсынысы бойынша жалпы отырыста белгінеді. Қадағалау алқасы осы соттың жалпы отырысында жасырын дауыс беру арқылы судьялардың жалпы санының көпшілік дауысымен жыл сайын сайланатын судьяларынан тұрады. Азаматтық істер жөніндегі алқа және қылмыстық істер жөніндегі алқа жалпы отырыста талқыланғаннан кейін дербес құрамын сот төрағасы белгілейтін судьялардан тұрады. Сот төрағасы азаматтық істер жөніндегі алқа мен қылмыстық істер жөніндегі алқада мамандандырылған құрам түзуі мүмкін.

Облыстық соттың төрағасы өкілеттіктерінің тізімі:

1. судьялардың сот істерін қарауын ұйымдастырады;

1. қадағалау алқасын басқарады, алқаларда сот істерін қараған кезде төрағалық етугше құқылы;

2. қажет болған жағдайларда бір алқаның (қадағалау алқасынан басқа) судьяларын басқа алқаның құрамында іс қарау үшін тартады;

3. облыстық соттың жалпы отырысын шақырады және оған төрағалық етеді;

4. алқа төрағасы уақытша орнында болмаған кезде оның міндетін атқаруды алқа судьяларының біріне жүктейді;

5. облыстық соттың алқа төрағалары мен судьяларына, аудандық соттардың төрағалары мен судьяларына қатысты тәртіптің іс қозғайды;

6. соттың жалпы отырысының ұсынысы негізінде Әділет біліктілік алқасына судья қызметіне кандидаттың тағылымдамадан өту нәтижелері туралы қорытынды жібереді;

7. сот статистикасын жүргізуді, сот тәжірибесін зерделеуді ұйымдастырады.

8. және заңда көзделген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Облыстық сот төрағасы уақытша орнында болмаған жағдайда оның міндеттерін өзінің өкімі бойынша сот алқалары төрағаларының біріне жүктеледі.

Облыстық сот төрағасы орнынан түскен не өкілеттіктерін мерзімімен бұрын өзгедей тоқтатқан жағдайда, оның міндеттері уәкілетті органның шешімі бойынша сот алқаларының біріне жүктеледі.

Барлық судьялар облыстық соттарда тиісті төрағалар басқаратын алқалар бойынша бөлінген. Сот алқаларының құрамын облыстық соттың төрағасы бекітеді.

Облыстық соттың сот алқалары заңмен олардың қарауына жатқызылған қылмыстық, азаматтық істерді қарай әрі шеше отырып, бірінші сатыдағы сот ретінде жұмыс істейді. Қылмыстық істер жөніндегі сот алақаларының қарауына бірінші саты бойынша тізбесі Қылмыстық іс жүргізу заңында көзделген қылмыстар туралы істер жатады, ал азаматтық істер бойынша соттылық азаматтық істер жүргізу заңында айқындалған.

Заңнамада аудандық (қалалық) соттардың заңды күшіне енбеген үкімдеріне, шешімдеріне шағымдар мен наразылықтарды апелляциялық тәртіппен қылымстық және азаматтық істер жөніндегі алқалардың қарауы көзделген. Сот алқалары заңда көзделген жағдайларда жаңадан ашылған мән жайлар бойынша істерді қарауға да құқылы.

Облыстық сот алқасының төрағасы судья болып табылады және судья міндеттерін атқаруымен қатар:

1. алқа судьяларының сот істерін қарауын ұйымдастырады;

1. алқа отырысында төрағалық етеді;

2. сот төрағасына алқа құрамында мамандандырылған құрам жасақтау жөнінде ұсыныстар енгізеді

3. сот тәжірибесін зерделеу әрі жинақтау және сот статистикасын талдау жөніндегі жұмысты ұйымдастырады;

4. және басқада өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Алқа төрағасы уақытша орнында болмаған жағдайда сот төрағасы оның міндетін атқаруды алқалар судьяларының біріне жүктейді.

Облыстық және оған теңестірілген соттың жалпы отырысы соттың төрағасынан, алқалар төрағаларынан және облыстық соттың судьяларынан тұрады.

Облыстық соттың жалпы отырысы мынадай өкілеттіктерді жүзеге асырады:

1. алқа құрамының санын белгілейді және қадағалау алқасының құрамына судьялар сайлайды;

1. сот жұмысының жоспарын талқылайды;

2. алқалар төрағаларының хабарламаларын тыңдайды;

3. сот практикасын талқылайды және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша облыс соттарының сот төрелігін іске асыруы кезіндегі заңдылықтың сақталу мәселелерін қарайды;

4. уәкілетті органға белгілі бір адамды облыс соттарының әкімшісі қызметіне тағайындауға келісімін береді;

5. облыс соттары әкімшісінің өз қызметі туралы есебін тыңдайды;

6. аудандық сот төрағасы қызметінің бос орнына кандидаттарды қарайды және оның нәтижелері бойынша тиісті қорытындылар жасайды;

7. тағы басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Жалпы отырыс облыстық сот судьялары жалпы санының кем дегенде үштен екісі қатысқан жағдайда заңды болады.

Облыстық соттың жалпы отырысының жұмыс тәртібі ол бекіткен реглементпен анықталынады.

Облыстық сотта жұмыстарды ұйымдастыру.

Облыстық және оған теңестірілген соттың қызметіне жалпы басшылықты заңмен кең ауқымды өкілеттіктер кешені берілген оның төрағасы жүзеге асырады.

Сот алқаларының төрағаларына алқаның жұмысын ұйымдастыру жөніндегі міндеттер жүктелген. Осы мақсаттарда олар сот ұйымдастыру және істерді қарау үшін құрамдарды жасақтайды, азаматтардың жеке қабылдауын жүргізеді, алқаның қызметі туралы есептер ұсынады және тағы басқа да функцияларды жүзеге асырады.

Облыстық соттың төрағасы мен сот алқаларының төрағалары сот кеңсесінің көмегімен жұмысты ұйымдастырады. Аталған соттардың аппараты сот төрағасының көмекшісінен, бас консультанттардан, жетекші консультанттардан, сот отырыстары хатшыларынан, сот алқалары хатшыларынан, аға сот орындаушысынан, сот орындаушыларынан, сот приставтарынан, кеңсе меңгерушісінен, аға инспекторалардан, инспекторлардан, мұрағат меңгерушісінен және техникалық қызметшілерден тұрады.

Сот төрағасының көмекшісі төрағаның зерделеуі үшін істер мен материалдарды дайындайды, олар бойынша қорытынды даярлайды, жеке мәселелер бойынша азаматтардың қабылдауын ұйымдастырады және т.б.

Кеңсе меңгерушісі хатшылық құрамға басшылықты жүзеге асырады, кеңсе қызметкерлері арасындағы міндеттерді бөледі, олардың жұмысын ұйымдастырады әрі бақылайды.

Консультанттар сотқа келіп түскен шағымдар мен арыздарды зерделейді, сот мүшелеріне сот істерін қарауға дайындау кезінде көмектеседі, сот төрағасы мен сот алқалары төрағаларының жекелеген тапсырмаларын орындайды.

Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі:

1. Бекбергенов Н.А. Правоохранительная система в Республике Казахстан" (учебное пособие). - Астана: "Фолиант", 2000.

2. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы. Алматы, "Данекер", 2000.

3. Темирбулатов С.Г. О некоторых вопросах конституционной законности. // Закон и время, 1996, № 4.

4. Туякбаев Ж.А. Развитие прокуратуры Казахстана в период государственно-правовой реформы. // Автореф. диссертации на соискание ученой степени канд. юрид. наук. - М., 1997.

5. Бахтыбаев И.Ж. Конституционный надзор прокуратуры Республики Казахстан. - Алматы: "Жети Жаргы", 2000.

6. Бойков А.Д. Третья власть в России. ( Очерки о правосудии, законности и судебной реформе). - М., 1997.

7. Беленков Р.А. Правоохранительные органы (конспект лекций). М.: "Приор", 2000.

8. Чувилев А.А., Чувилев А.А. Правоохранительные органы. М.: "Юриспруденция", 2000.

9. Гуценко К.Ф., Ковалев М.А. Правоохранительные органы. М.: "Зерцало", 2000.

10. Когамов М.Ч. Судебная власть и повышение эффективности расследования уголовных дел. // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с. 169

11. Мухамеджанов Б.А. Авторитет судебной власти - авторитет государства. // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с. 169

12. Сарсембаев М.А. Таможенное право. - Алматы: "Данекер", 2000.

13. Алиев Р.М. Налоговая полиция в системе обеспечения экономической безопасности Республики Казахстан. - // Научные труды Академии налоговой полиции, вып.1, Алматы, 2000, с. 5-9.

14. Нуртаев Р. Проблемы гуманизации уголовной политики в отправлении правосудия. - // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с.169.

15. Алпысбаева М.А. Правовое положение УВД области в системе органов внутренних дел Республики Казахстан. - Алматы: "Данекер", 2000.

16. Стецовский Ю.И. Судебная власть. М.: "Дело", 1999.

17. Сулейменова Г.Ж. Суд и судебная власть в Республике Казахстан. Алмата, 1999.

18. Тленчиева Г.Д. Судебно-правовая реформа требует новых подходов. - // Тура би, № 1, 1999, с. 18-20.

Тақырып 6 Қазақстан Республикасы Жоғарғы соты

1.Жоғарғы соттың өкілеттігі.

2. Жоғарғы соттың құрамы мен құрылысы.

3. Жоғарғы сот жанындағы ғылыми-консультативтік кеңес.

ҚР-сы Жоғарғы сотының өкілеттігі өз өкілеттігінің шегінде бірінші сатыдағы сот ретінде, апелляциялық тәртіппен, қадағалау тәртібімен және жаңадан ашылған мән жайлар бойынша істерді қараудан тұрады. ҚР-сы Конституциясының 81 бабы мен сот жүйесі туралы заңның 17 бабына сәйкес “ҚР-ның Жоғарғы соты жалпы құзырлы соттардың қарауына жататын азаматтық, қылмыстық және басқа да істер бойынша жоғарғы сот органы болып табылады”.

Ол еліміздің барлық сот жүйесін басқарады және барлық төменгі тұрған соттардың қызметіне сот қадағалауын жүзеге асырады. ҚР-сы Жоғарғы сотының жоғарғы сот органы ретіндегі жағдайы Конституция мен тиісті заңдарда берілген өкілеттіктердің; оны құрудың ерекшеліктері мен тәртібінің сипатына; қаралатын істердің өзгешелігіне, сондай-ақ сот практикасының мәселелері бойынша түсініктемелер беретін ол шығаратын нормативтік қаулылардың елімізде қолданылатын құқық көзіне жататындығымен байланысты.

Бірінші саты бойынша істерді қарау Жоғарғы сотта іс жүргізу заңнамасында белгіленген жалпы тәртіп бойынша үкім, қаулы, шешім немесе ұйғарым шығара отырып жүргізіледі.

Бірінші саты бойынша қылмыстық істерді қараудың ерекшелігі соттылықтың дербес белгілеріне шарттастырылған олардың өзгешілігі болып табылады. Мәселен, ҚР-сы ҚІЖК-нің 292 бабының 2 тармағына сәйкес, Жоғарғы сот бірінші саты бойынша қарайды:

1. адамның ҚР-сы Президентінің міндеттерін атқаруы кезеңінде жасаған мемлекеттік опасыздығы туралы;

2. адамдардың ҚР-сы Жоғарғы соты судьялары, ҚР-сы Парламентінің депутаты, ҚР-сы Бас прокуроры, ҚР-сы Конституциялық кеңесінің төрағасы не мүшесі міндеттерін атқару кезеңіндегі жасаған қылмыстары;

3 ҚР-сы Үкіметі мүшелірінің, Үкіметтің құрамына кірмейтін орталық атқарушы органдардың бірінші басшыларының, сондай-ақ ҚР-сы Президентіне тікелей бағынатын мемлекеттік органдарының бірінші басшыларының қызметтік міндеттерін атқаруына байланысты жасаған қылмыстары туралы істер жатады.

Қарауына жататын азаматтық істер заңда нақты айқындалмаған: ҚР-сы Жоғарғы соты тек істің қаралуына қатысы бар адамдардың келісімімен кез келген соттан кез келген істі алуға және өзіне іс жүргізуге қабылдауға құқығы бар. Әдетте, бұлар ерекше күрделі немесе айрықша маңызды істер.

Мемлекеттің жоғарғы сот органы бола отырып, Жоғарғы сот іс жүргізу заңнамасында көзделген нысандарда соттардың нақты азаматтық, қылмыстық істердің шешуінің заңдылығы мен негізділігін тексеру арқылы төменгі тұрған соттардың сот қызметтерін қадағалауды жүзеге асырады.

Жоғарғы сот жүзеге асыратын сот қадағалауының нысаны сот істерін апелляциялық тәртіппен, сот қадағалауы тәртібімен және жаңадан ашылған мән жайлар бойынша қайта қарау болып табылады.

ҚР-сы Жоғарғы соты облыстық соттар үшін апелляциялық саты бола отырып, облыстық сот алқасының заңды күшіне енбеген үкімдері мен шешімдеріне наразылықтар мен шағымдар бойынша істерді қарайды. Қадағалау тәртібімен ҚР-сы Жоғарғы соты республикадағы барлық соттардың заңды күшіне енген үкімдері мен шешімдеріне ҚР-сы Бас прокурорының наразылығы бойынша істерді қарайды.

Сонымен қатар, ҚР-сы Жоғарғы соты, егер тиісті іс бойынша қадағалау тәртібімен осы соттың қадағалау алқасының қаулысы болған жағдайларда, жаңадан ашылған мән жайлар бойынша істі қайта қарауға құқылы.

Жоғарғы сот жалпы құзырлы соттардың қарауына жататын барлық істер бойынша соңғы сот сатысы болып табылады.

2. Жоғарғы соттың құрамы мен құрылысы.

Негізгі және орта буындағы соттардан айырмашылығы Жоғарғы соттың судьялық корпусын құрамында төраға, сот алқалырының төрағалары мен тұрақты судьялармен ҚР-сы Жоғарғы сот кеңесінің ұсынымына негізделген ҚР-сы Президентінің ұсынуы бойынша ҚР-сы Парламентінің Сенаты сайлайды.

Жоғарғы соттың сандық құрамын Жоғарғы сот төрағасының ұсынуы бойынша ҚР-сы Президенті белгілейді.

Сот жүйесі туралы заңның 17 бабының 2 тармағына сәйкес:

1. өзінің қарауына жатқызылған сот істері мен матариалдарын қарайды;

1. сот практикасын зерделейді және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша заңдылықтың сақталу мәселелерін қарайды;

2. сот практикасында заңдарды қолдану мәселелері бойынша түсіндірмелер беретін нормативтік қаулылар қабылдайды;

3. заңда көзделген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Жоғарғы сот құрылымы мен құрамы аталған заңның 18 бабында айқындалған. Жоғарғы сот төрағадан, алқа төрағаларынан және судьялардан тұрады. Жоғарғы сот судьяларының жалпы санын Жоғарғы сот төрағасының ұсынуы бойынша ҚР-сы Президенті белгілейді.

Жоғарғы сот органдары мыналар:

1. қадағалау алқасы;

1. азаматтық істер жөніндегі алқа;

2. қылмыстық істер жөніндегі алқа;

3. соттың жалпы отырысы.

Жоғарғы соттың жанынан ғылыми-консультативтік кеңес және баспа органы құрылады.

Жоғарғы сот төрағасы.

Жоғарғы сот төрағасы судья болып табылады және судья міндетін атқарумен қатар:

1. судьялардың сот істерін қарауын ұйымдастырады;

1. қадағалау алқасын басқарады, алқада сот істерін қараған кезде төрағалық етуге құқылы;

2. Жоғарғы соттың жалпы отырыстарын шақырады және оларда төрағалық етеді;

3. Жоғарғы соттың жалпы отырысының қарауына сот практикасында заңдарды қолдану мәселелері бойынша Жоғарғы соттың нормативтік қаулыларын қабылдау үшін материалдар енгізеді;

4. Жоғарғы соттың жалпы отырысының бекітуіне Жоғарғы соттың жалпы отырысы хатшысының және ғылыми-консультативтік кеңес мүшелерінің кандидатураларын енгізеді;

5. және т.б. өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Жоғарғы сот төрағасы орнынан түскен жағдайда не өкілеттігі мерзімімен бұрын тоқтатылған басқа да жағдайда төрағанің міндетін уақытша атқаруды ҚР-сы Президенті Жоғарғы сот алқалары төрағаларының біріне жүктейді.

Сот алқалары.

Сот алқалары олардың төрағалары мен Жоғарғы соттың судьяларынан тұрады: олардың құрамын Жоғарғы соттың төрағасы бекітеді.

Сот жүйесі туралы заңның 19 бабында Жоғарғы сот алқасның құрамы айқындалған:

1. Жоғарғы соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы мен қылмыстық істер жөніндегі алқасын – алқа төрағалары, ал қадағалау алқасын Жоғарғы соттың төрағасы басқарады.

1. әр алқадағы судьялар саны Жоғарғы сот төрағасының ұсынысымен соттың жалпы отырысында белгіленеді.

2. қадағалау алқасы Жоғарғы сотттың жалпы отырысында жасырын дауыс бері арқылы судьялардың жалпы санының көпшілік дауысымен жыл сайын сайланатын судьяларынан тұрады.

Азаматтық істер жөніндегі алқа және қылмыстық істер жөніндегі алқа соттың жалпы отырысында талқыланғаннан кейін дербес құрамын Жоғарғы сот төрағасы белгілейтін судьялардан тұрады.

4. Жоғарғы соттың төрағасы азаматтық істер жөніндегі алқада және қылмыстық істер жөніндегі алқада мамандандырылған құрам түзуі мүмкін.

Жоғарғы соттың сот алқалары бірінші саты бойынша, апелляциялық, сондай-ақ қадағалау тәртібімен және жаңадан ашылған мән жайлар бойынша сот істерін қарайды.

Сот алқалары бірінші сатыдағы сот ретінде ҚР-сы Жоғарғы сотының құзіретіне заңмен жатқызылған азаматтық, қылмыстық істерді қарайды және шешеді. Қылмыстық істер жөніндегі алқасы шығарған үкімдерге аппелляциялық та, қадағалау тәртібімен де наразылық келтірілуі және шағым берілуі мүмкін. Азаматтық істер жөніндегі сот алқасының шешімдері оларды жария еткеннен кейін дереу заңды күшіне енеді және тек сот қадағалауы тәртібімен Жоғарғы соттың қадағалау алқасына наразылық білдірілуі мүмкін.

Сот алқалары облыстық соттар үшін аппеляциялық саты болып табылады. Олар облыстық соттағы сот алқаларының заңды күшіне енбеген үкімдерге және шешімдерге шағым мен наразылық бойынша істерді қарауға құқылы.

Жоғарғы сот алқасының төрағасы.

1. Жоғарғы сот алқасының төрағасы судья болып табылады және судья міндеттерін атқаруымен қатар:

1. алқаның сот отырыстарында төрағалық етеді;

1. сот практикасын жүргізу, заңдарды қолданудағы сот практикасын зерделеу мен жинақтау жөніндегі жұмыстарды ұйымдастырады;

2. Жоғарғы соттың жалпы отырысында қарау үшін судьялардың тиісті құжаттардың дайындалуын қамтамасыз етеді;

3. Жоғарғы соттың жалпы отырысын алқа қызметі туралы ақпарат береді;

4. заңда көзделген басқада өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Алқа төрағасы орнында уақытша болмаған жағдайда оның міндетін атқару Жоғарғы сот төрағасының өкімі бойынша алқа судьяларының біріне жүктеледі.

Жоғарғы соттың қадағалау алқасы Жоғарғы соттың төрағасынан және жалпы отырыста жасырын дауыс беру арқылы судьялардың жалпы санының көпшілік дауысымен жыл сайын сайланатын судьяларынан тұрады. Қадағалау алқасының сот алқаларынан айырмашылығы сот істерін қадағалау ретінде қарайды; сонымен қатар, ұйымдастыру функцияларын да жүзеге асырады.

Қадағалау сатысындағы сот ретінде қадағалау алқасы:

1. бірінші саты бойынша істі қарау кезінде ҚР-сы Жоғарғы соты алқасының үкімдеріне, қаулыларына;

1. аппелляциялық және қадағалау тәртібімен істі қарау кезінде шығарылған ҚР-сы Жоғарғы сотының қылмыстық істер жөніндегі алқа қаулыларына.

Тұрақты жұмыс істейтін сот алқаларынан айырмашылығы қадағалау алқасының отырысы жиі, қажеттілігіне қарай кемінде айына бір рет өткізіледі. Қадағалау алқасы оның мүшелерінің жартысынан астамы қатысқанда заңд болып табылады. Қадағалау алқасының қаулысы дауыс беруге қатысқан қадағалау алқасы мүшелерінің ашық дауыс беруімен қабылданады және оған төрағалық етуші қол қояды.

Жалпы отырыс.

Жалпы отырыс ҚР-сы Жоғарғы сот төрағасынан, сот алқалары төрағаларынан және барлық судьялардың жиналысын білдіреді. Жалпы отырыс үнемі жұмыс істемейді, қажеттіліген қарай жиі, бірақ кемінде бір жылда екі рет шақырылады. Оның құрамының кемінде үштен екісі қатысса, онда оның отырысы заңды болып есептеледі.

Жалпы отырыстың қаулысы дауыс беруге қатысқан мүшелердің көпшілік дауысымен ашық дауыс беру арқылы қабылданады. Дауыс санын есептеуді жалпы отырыстың хатшысы жүргізеді. Жалпы отырыстың қаулысы жазбаша түрде рәсімделеді және оған Жоғарғы сот төрағасы мен жалпы отырыстың хатшысы қол қояды.

Заңнаманы қолдануға байланысты мәселелер бойынша жалпы отырыстың қаулысы республикада бірыңғай сот практикасын қамтамасыз етуге бағытталған.

Сонымен бірге, олар тек соттардың ғана емес, қаулыда түсінік берілген, заңды қолданатын басқа да органдар мен лауазымды тұлғалар үшін міндетті болып табылады. Жоғарғы соттың нормативтік қаулысы қолданылатын құқық көздеріне жатады. Жоғарғы соттың нормативтік қаулыларына заңнаманы қолдану мәселелері бойынша соттың түсініктері қамтылған және сот ісін жүргізу тұжырымдалған қаулылар жатады. ҚР-сындағы барлық соттар үшін міндетті болып табылатын мұндай нормативтік қаулылар сот практикасында тек заңнаманы, соның ішінде ҚР-сы Конституциясын қолдану мәселелері бойынша шығарылуы мүмкін.

Жоғарғы соттың жалпы отырысы:

1.алқа құрамының санын белгілейді және қадағалау алқасының құрамына судьялар сайлайды;

2. сот практикасын зерделейді және оны жинақтаудың қорытындылары бойынша ҚР-сы соттарының сот төрелігін іске асыру кезіндегі заңдылықтың сақталу мәселелерін қарайды;

3. сот практикасында заңдардың қолданылуы мәселелері бойынша түсіндірмелер беретін нормативтік қаулылар қабылдайды;

4. Жоғарғы сот алқалары төрағаларының және уәкілетті орган басшысының хабарламасын тыңдайды;

5. заңда көзделген басқа да өкілеттіктерді жүзеге асырады.

Жалпы отырыс оған Жоғарғы сот судьялары жалпы санының кем дегенде үштен екісі қатысқан жағдайда заңды болып табылады.

Жоғарғы сот жалпы отырысының жұмыс тәртібі өзі бекітетін регламентпен белгіленеді.

Жоғарғы сот жанынан ғылыми-консультативтік кеңес құрылады, оның құрамы Жоғарғы соттың жалпы отырысында Жоғарғы сот мүшелері, тәжірибелі қызметкерлер мен құқық саласындағы ғалымдар кіреді. Оның құрамына төраға, оның орынбасары, ғалым хатшы кіреді. Ғылыми-консультативтік кеңес екі секциядан тұрады:

1. азаматтық-құқықтық секция (конституциялық, азаматтық, еңбек, неке отбасылық құқықтар және азаматтық іс жүргізу;

2. қылмыстық-құқықтық секция (қылмыстық құқық пен қылмыстық іс жүргізу).

Ғылыми-консультативтік кеңес сот тәжірибесін, Жоғарғы соттың нормативтік қаулыларының жобаларын, сот тәжірибесі шолуларының жобаларын, әдістемелік хаттар мен басқа да құжаттарды зерделеуге және жинақтауға байланысты материалдардың дайындалуын қамтамасыз етуге арналған кеңесші орган болып табылады. Ғылыми-консультативтік кеңем соттар мен ғылыми заң мекемелері арасындағы байланысты нығайтуга жәрдемдеседі.

Жоғарғы сот аппараты. Жоғарғы соттың оны ұстауға бөлінген қаражат шегінде Жоғарғы сот төрағасының ұсынуы бойынша ҚР-сы Президенті бекіткен өз аппараты, құрылымы мен штаттары болады. Аппарат өз өкілеттіктерін жүзеге асыру, сот тәжірибесін жинақтау және сот статистикасын талдау, судьялар мен процеске қатысушыларды қорғау, сондай-ақ басқа да функцияларды орындау бойынша Жоғарғы сот судьяларының қызметін қамтамасыз етеді.

Жоғарғы сот аппараты мынадай бөлімшелерден тұрады:

• Жоғарғы соттың аппараты;

• Жоғарғы сот төрғасының хатшылығы;

• жалпы бөлім;

• ұйымдастыру-талдау бөлімі;

• кадр жұмысы басқармасы;

• материалдық-техникалық қамтамасыз ету басқармасы;

• баспасөз қызметі;

• халықаралық байланыс және хаттама бөлісі;

• заң шығару жұмыстары жөніндегі сектор;

• және т.б.

Жоғарғы сот аппаратының құрылымдық бөлімшелері мынадай функцияларды орындайды:

• іс қағаздарын жүрізуді ұйымдастыру, келіп түсетін істерді, материалдарды, хаттарды, арыздар мен шағымдарды қабылдау, есепке алу және бақылау;

• шығыс істерді, құжаттар мен басқа да хат хабардарды рәсімдеу және және жөнелту жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру; нормативтік құқықтық актілерді жүйелендіру, судьяларды құқықтық ақпаратпен қамтамасыз ету;

• Жоғарғы сот жұмысының жұмыс жоспарларын дайындау және әзірлеу; сот тәжірибесін жерделеу және жинақтау, сот статистикасын талдау; сот алқалары, Жоғарғы сот қызметі туралы есептер, ақпараттық, шолу және басқа да анықтамалар дайындау;

• Жалпы отырыстар үшін жағдайларды қамтамасыз ету жөніндегі қажетті шаралар қабылдау және т.б. Жұмысты бөлімдерде және басқа да құрылымдық бөлімшелерде меңгерушілер, ал аппараттың барлық жұмысын аппарат басшысы бақылайды және ұйымдастырады. Аппарат қызметкерлерін жұмысқа қабылдау мен жұмыстан шығару Жоғарғы сот төрағасына жүктелген.

Пайдаланылатын әдебиеттер тізімі:

1. Конституция Республики Казахстан. Алматы: "Жети Жаргы", 1997.

2. Послание Президента страны народу Казахстана "Казахстан-2030".- "Казахстанская правда", 11 октября 1997 год.

3. Указ Президента Республики Казахстан от 28 марта 2002 года № 827 "О дальнейших мерах по реализации Стратегии развития Казахстана до 2030 года" // САПП Республики Казахстан, 2002 г., № 9, ст.65; "Казахстанская правда" от 30 марта 2002 года № 068-069.

4. Государственная программа правовой реформы в Республике Казахстан (основные направления). - // Постановление Президента Республики Казахстан от 12 февраля 1994 года, № 1569. - САПП Республики Казахстан, 1994, № 9, ст.91.

5. Концепция развития судебной системы Республики Казахстан (проект). - "Юридическая газета" от 8 августа 2001 года, № 36 (404).

6. "О мерах по усилению независимости судебной системы Республики Казахстан" Указ Президента Республики Казахстан от 1 сентября 2000 года, № 440.

7. Конституционный Закон Республики Казахстан "О судебной системе и статусе судей Республики Казахстан" от 25 декабря 2000 года, № 132-II. - // Ведомости Парламента Республики Казахстан, 2000, № 23, ст. 410; "Казахстанская правда" от 30 декабря 2000 года, № 334-335; "Юридическая газета" от 10 января 2001 года, № 1.

8. "О мерах по обеспечению функционирования новой системы судебного администрирования". - Указ Президента Республики Казахстан от 12 октября 2000 года, № 471 10 .

9. Бекбергенов Н.А. Правоохранительная система в Республике Казахстан" (учебное пособие). - Астана: "Фолиант", 2000.

10. Ибрагимов Х.Ю. Правоохранительные органы. Алматы, "Данекер", 2000.

11. Темирбулатов С.Г. О некоторых вопросах конституционной законности. // Закон и время, 1996, № 4.

12. Туякбаев Ж.А. Развитие прокуратуры Казахстана в период государственно-правовой реформы. // Автореф. диссертации на соискание ученой степени канд. юрид. наук. - М., 1997.

13. Бахтыбаев И.Ж. Конституционный надзор прокуратуры Республики Казахстан. - Алматы: "Жети Жаргы", 2000.

14. Бойков А.Д. Третья власть в России. ( Очерки о правосудии, законности и судебной реформе). - М., 1997.

15. Беленков Р.А. Правоохранительные органы (конспект лекций). М.: "Приор", 2000.

16. Чувилев А.А., Чувилев А.А. Правоохранительные органы. М.: "Юриспруденция", 2000.

17. Гуценко К.Ф., Ковалев М.А. Правоохранительные органы. М.: "Зерцало", 2000.

18. Когамов М.Ч. Судебная власть и повышение эффективности расследования уголовных дел. // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с. 169

19. Мухамеджанов Б.А. Авторитет судебной власти - авторитет государства. // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с. 169

20. Сарсембаев М.А. Таможенное право. - Алматы: "Данекер", 2000.

21. Алиев Р.М. Налоговая полиция в системе обеспечения экономической безопасности Республики Казахстан. - // Научные труды Академии налоговой полиции, вып.1, Алматы, 2000, с. 5-9.

22. Нуртаев Р. Проблемы гуманизации уголовной политики в отправлении правосудия. - // Проблемы реализации судебно-правовой реформы в постсоветских государствах: опыт и суждения, Астана, 1998, с.169.

23. Алпысбаева М.А. Правовое положение УВД области в системе органов внутренних дел Республики Казахстан. - Алматы: "Данекер", 2000.

24. Стецовский Ю.И. Судебная власть. М.: "Дело", 1999.

25. Сулейменова Г.Ж. Суд и судебная власть в Республике Казахстан. Алмата, 1999.

26. Тленчиева Г.Д. Судебно-правовая реформа требует новых подходов. - // Тура би, № 1, 1999, с. 18-20.

Тақырып 7. Қазақстан Республикасындағы судьяларының құқықтық мәртебесі.

1. Судьялар - сот билігін жүргізушілер. Судьялардың құқықтық мәртебесі және оны заңнамалық реттеу.

2. Судьялар тәуелсіздігінің кепілдіктері.

3. Судьяларға өкілеттік беру тәртібі және судьялыққа үміткерлерге қойылатын талаптар.

4. Судьялардың тәртіптік жауапкершілігі. Тәртіптік істерді қарайтын органдар.

5. Судьялар қоғамдастығы органдары.

1995 жылғы ҚР-сы Конституциясы сот билігін мемлекеттік биліктің дербес тармағы ретінде бөліп алып, заң шығарушылық және атқарушылық биліктен бөлуді жария етті. Сот билігінің мақсаты азаматтардың, мемлекеттік органдардың, ұйымдардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін қорғауды жүзеге асырудан, ҚР-сы Конституциясының, заңдардың, өзге де нормативтік құқықтық актілердің, ҚР-сы халықаралық шарттарының орындалуын қамтамасыз етуден тұрады. Осы арқалы сот билігіне, біріншіден, құқық туралы барлық жан жалдар мен дауларды шешетін төрешінің, екіншіден, мемлекетте заңдылық режимінің орындалуы мен сақталуын қамтамасыз ететін органдардың рөлі берілген.

Заңда белгіленген тәртіппен судья лауазымына тағайындалған немесе сайланған, тиісті сотта жұмыс істейтін және өз өкілеттіктерін кәсіптік негізде жүзеге асыратын адам судья болып табылады.

Судьялардың құқықтық мәртебесі судьялардың тәуелсіздігі мен ауыстырылмайтындығын, сондай-ақ оған ешкімнің тиіспеушілігін қамтиды. Тәуелсіздік судьяның тәуелсіздігін және тек Конституцияға бағынатындығын көрсетеді. Ешкімнің де сот төрелігін жүзеге асыруға араласуға және судьяға қандай да бір ықпал етуге құқығы жоқ. Судья қаралған немесе қаралып жатқан сот істерінің мәні жөнінде қандай да бір түсінік беруге міндетті емес.

Судьялардың құқықтық мәртебесі соттарды құру тәртібін, оларды ұйымдастыру қағидаттары мен қызметін, сот жүйесін, әрбір сот буының құрамын, құрылымын, құзіретін, сондай-ақ судьялардың құқықтық мәртебесін айқындайтын нормативтік құқықтық актілер жүйесін құрайтын ҚР-сы сот билігі заңнамасымен реттеледі.

Соттардың қызметін және судьялардың мәртебесін реттейтін негізгі құжаттар ҚР-сы Конституциясы мен сот жүйесі туралы конституциялық заң болып табылады.

2. ҚР-сы Конституциясының 77 бабының 1 тармағына және сот жүйесі туралы конституциялық заңның 25 бабына сәйкес сот төрелігін атқару кезінде судья тәуелсіз және тек Конституция мен заңға бағынады. Судьялар оларға заңмен берілген өкілеттіктерді жүзеге асыру кезінде атқарушылық және заң шығарушылық мемлекеттік билік тармағының қандай да бір органы мен лауазымды адамына бағынбайды және жоғары тұрған сот сатыларына есеп бермейді.

Сот істерін қарау кезінде сот талқылауына қатысушылардың пікіріне байланысты емес, айыптау жағында, қорғау жағында қолдамайды. Судья істі қарау кезінде әділ болуға және қаралған дәлелдемелерге баға беруге негізделген өзінің ішкі сенімі бойынша шешім қабылдауға және бұл ретте тек Конституцияға мен заңды басшылыққа алуға тиіс.

Судьяның тәуелсіздігі Конституция мен заңда қорғалады және:

• сот төрелігін жүзеге асырудың заңда көзделген рәсімімен;

• оның сот төрелігін іске асыру жөніндегі қызметіне қандай да болмасын араласумен жауапкершілігіне қауіп төндіруге тыйым салумен;

• сотты сыйламағандығы үшін жауапкершілік белгілеумен;ъ

• белгіленген тәртіппен судьяны қызметке сайлау, тағайындау, өкілеттігін тоқтату және тоқтата тұру тәртібімен, оның орнынан түсу құқығымен;

• судьяларға мемлекет есебімен олардың мәртебесіне сәйкес материалдық жағдай жасау және әлеуметтік қамсыздандыру арқылы қаматамасыз етіледі.

3. Сот жүйесі туралы заңның 29 бабының 1,2 тармақтарына сәйкес, аудандық соттың судьясы болып жиырма бес жасқа толған, жоғары заң білімі бар, еңбек жолы мінсіз және заң мамандығы бойынша кемінде екі жыл жұмыс стажы бар, біліктілік емтиханын тапсырған, сотта тағлымдамадан ойдағыдай өткен және соттың жалпы отырысының оң пікірін алған ҚР-ның азаматы тағайындалуы мүмкін.

Көрсетілген талаптармен қатар, жаса, білім, кәсіпқойлық және моральдық шек қойылады. Бұл жеткілікті теориялық білім мен практикалық тәжірибенің болуымен қатар, жылдар бойы жинақталатын адаигершілік тазалықты талап ететін сот қызметінің өзгешілігіне байланысты. Судья ұқыпты әрі тәрбиелі адам, биязы мінезді, барлық жағдайларда өзін өзі ұстай білуге тиіс. Шыдамсыздық, ашуланшақтық, тараптарды және басқа да іс жүргізуге қатысушыларды төзіммен мыңдай білмеу төрелік шешімдердің адал шығарылуына кедергі келтіреді. Сот органдары тәуелсіздігінің негізгі қағидаларына сәйкес сот лауазымына үміткерлердің жоғары моральдық қасиеті мен қабілеті болуға тиіс.

1. Аудандық соттың судьясы қызметінің бос орнына кандидат іріктеуді сот жүйесі туралы заңның 29 бабының 1 тармағының талаптарына сай келетін адамдар, сондай-ақ судья қызметінің бос орнына орналасуға өтініш берген, қызмет істеп жүрген судьялардың арасынан конкурстық негізде Әділет біліктілік алқасы жүзеге асырады. Аудандық сот төрағасы лауазымының бос орнына кандидатураларды Жоғарғы сот төрағасы тиісті облыстық соттың жалпы отырысының қорытындысын ескере отырып, енгізген ұсыныс бойынша Әділет біліктілік алқасы қарайды.

Әділет біліктілік алқасы аудандық сот төрағасы немесе судьясы қызметінің бос орнына кандидатты Әділет Министріне ұсынады, ол заңда белгіленген тәртіппен оны қызметке тағайындау үшін ҚР-сы Президентіне ұсынады (көрсетілген заңның 30 бабының 2 тармағы).

Аудандық соттың судьясы Әділет министрінің Әділет біліктілік алқасының кепілдемесіне негізделген ұсынуы бойынша ҚР-ның Президенті тағайындайды.

Аудандық соттардың төрағаларын Әділет министрінің ұсынуы бойынша ҚР-ның Президенті бес жыл мерзімге тағайындайды.

2. Облыстық сот судьясы қызметіне кандидат іріктеуді бос қызмет орнында жұмыс істеуге өтініш берген және осы конституциялық заңның 29 бабының 2 тармағының талаптарына сай келетін адамдар конкурстық негізде Жоғарғы сот кеңесі жүзеге асырады. Жоғарғы сот кеңесі конкурстық қорытындысы бойынша облыстық соттың судьясы қызметінің бос орнына кандитатты қызметке тағайындау үшін ҚР-ның Президентіне ұсынады.

Облыстық сот төрағасы және оның алқасының төрағасы қызметінің бос орнына кандидатураны Жоғарғы сот төрағасы Жоғарғы соттың жалпы отырысының қорытындысын ескере отырып енгізген ұсыныс бойынша Жоғарғы сот кеңесі қарайды.

Жоғарғы сот кеңесі облыстық сот төрағасы және оның алқасының төрағасы қызметінің бос орнына кандидатты қызметке тағайындау үшін ҚР-ның Президентіне ұсынады.

Облыстық соттың судьясын Жоғарғы сот кеңесінің кепілдемесі бойынша ҚР-ның Президенті тағайындайды. Облыстық соттардың төрағалары мен алқаларының төрағаларын Жоғарғы сот кеңесінің кепілдемесі бойынша ҚР-сы Президенті бес жыл мерзімге тағайындайды.

4. Жоғарғы сот алқасының төрағасы және судьясы қызметінің бос орнына кандидатураны Жоғарғы соттың төрағасы Жоғарғы соттың жалпы отырысының қорытындысын ескере отырып енгізген ұсыныс бойынша Жоғарғы сот кеңесі қарайды. Жоғарғы сот төрағасы қызметіне кандидатураны Жоғарғы сот кеңесі қарайды. Жоғарғы сот кеңесі Жоғарғы сот төрағасы, алқа төрағасы және судья қызметінің бос орнына кандидатураны ҚР-сы Парламентінің Сенатына ұсынуы үшін ҚР-сы Президентіне ұсынады. ҚР-сы Жоғарғы сотының судьяларын ҚР-сы Президентінің Жоғарғы сот кеңесінің кепілдемесіне негізделген ұсынуы бойынша Сенат сайлайды.

Жоғарғы соттың төрағасы мен осы соттың алқаларының төрағаларын

ҚР-сы Президентінің ұсынуы бойынша тиісті қызметтерге бес жыл мерзімге Сенат сайлайды.

Жоғарғы соттың төрағасы мен алқаларының төрағалары, облыстық соттың төрағасы мен алқаларының төрағалары, аудандық соттың төрағасы өкілеттіу мерзімдері аяқталғаннан кейін, егер олар бұрыңғы қызметтеріне енемесе басқа соттағы осындай қызметке тиісінше қайтадан сайланбаған немесе тағайындалмаған болса, тиісті соттың судьясы өкілеттігін жүзеге асыруды жалғастырады.

5. Сот жүйесі туралы заңның 27 бабында бекітілген судьяларға ешкімнің тиіспеуі судьяның қандайда бір жауапкершілікке тартылмайтынын білдірмейді. Осы заңның 39 бабына сәйкес мынадай бұзушылықтар үшін:

- егер судья сот істерін қарау кезінде заңдылықты бұзса, сот актісінің күшін жою немесе өзгерту, егер бұл орайда заңды өрескел бұзуға жол берілмеген және ол туралы жоғары тұрған сот сатысының сот актісінде көрсетілмеген болса, өздігінен судьялардың жауаптылығына әкеп соқпайды;

- егер судья қайшы келетін теріс қылық жасаса, бұл ретте қоғамдық орындарды мас күйінде жүру, бейпіл сөздер айту ұғынылады;

- еңбек тәртібін өрескел бұзғаны үшін тәртіптік жауапкершілікке тартылуы мүмкін

Сот төрағалары және сот алқаларының төрағалары аталған заңда көзделген лауазымдық міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін тәртіптік жауаптылыққа тартылуы мүмкін.

Заңнамаға сәйкес судьяларға тәртіптік жазаның мына түрлері қолданылуы мүмкін:

• ескерту;

• сөгіс;

• біліктілік сыныбын төмендету;

• қызметтік міндеттерін тиісінше атқармағаны үшін сот төрағасы немесе сот алқасының төрағасы қызметінен босату;

• судья заңда көзделген негіздер бойынша судья қызметінен босату.

Әрбір тәртіп бұзушылық үшін тәртіптік теріс қылықтың сипаты, судьяның жеке басы туралы деректер және оның кінәсінің дәрежесі ескеріле отырып, тек бір тәртіптік жаза қолданылады.

Тәртіптік іс қозғау құқығы:

• ҚР-сы кез келген судьясына қатысты – Жоғарғы сот төрағасына;

• Облыстық соттың алқа төрағасы мен судьяларына, аудандық соттың төрағасы мен судьяларына қатысты – облыстық сот төрағасына тиесілі болады;

Судьяға қатысты тәртіптік іс қарау, қызметтік тексеру мен судьяның дәлелді себептермен жұмыста болмаған уақыттын есепке алмағанда, теріс қылық анықталған күннен бастап – үш айдан кешіктірілмей және теріс қылық жасалған күннен бастап бір жылдан кешіктірілмей қозғалуы мүмкін.

Жоғары тұрған сот сатысының заңдылықтың бұзылу фактісі анықталған сот актісі заңды күшіне енгізілген күн судьяның сот ісін қарау кезінде заңдылықты бұзуына байланысты тәртіптік теріс қылықтың анықталған күні болып есептеледі, ал заңсыз сот актісі шығарылған күн осындай теріс қылықтың жасалған күні болып есептеледі.

Тәртіптік іс қозғалған күнінен бастап екі ай мерзім ішінде қаралуға тиіс.

Тәртіптік істерді қарау жөніндегі органдар:

1. Республикалық тәртіптік-біліктілік алқасы Жоғарғы соттың алқа төрағалары мен судьяларына, облыстық соттардың төрағалары мен алқа төрағаларына қатысты тәртіптік істерді, сондай-ақ облыстық тәртіптік-біліктілік алқаларының шешімдеріне қатысты шағымдарды қарайды;

2. Облыстық тәртіптік-біліктілік алқалары облыстық соттардың судьяларына, сондай-ақ аудандық соттардың төрағалары мен судьяларына қатысты тәртіптік істерді қарайды.

Тәртіптік іс жөніндегі тәртіптік-біліктілік алқа:

1. ескерту және сөгіс түрінде тәртіптік жаза қолдану туралы;

2. тәртіптік іс жүргізуді қысқарту туралы;

3. қызметтік міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін судьяның біліктілік сыныбын төмендету сот төрағасы немесе алқа төрағасын қызметінен босату және судьяның өкілеттігін тоқтату жөнінде тиісті органдарға немесе лауазымды тұлғаға ұсыныс жіберу туралы;

4. төменгі тұрған тәртіптік-біліктілік алқаның шешімін өзгерту не оның күшін жою және істі жаңадан қарауға жіберу туралы шешімдердің бірін шығарады.

Егер судья жаа қолданылғна күннен бастап бір жыл бойы жаңадан тәртіптік жазаға тартылмаса, онда ол тәртіптік жазаға тартылмаған деп есептеледі.

Судья мінсіз тәртібімен өз міндеттерін адал атқарған жағдайда, тәртіптік жаза қолданылған күннен бастап алты ай өткеннен кейін мерзімінен бұрын алынуы мүмкін.

Тәртіптік жазаны берген тәртіптік-біліктілік алқасы оны мерзімінен бұрын алуы мүмкін.

ҚР-сы заңнамасына сәйкес мемлекеттік органның немесе оның лауазымды тұлғасының кез келген әрекетіне не шешіміне белгіленген тәртіппен шағым берілуі мүмкін. Осы маңызды конституциялық принцип сот жүйесі туралы заңда көрсетілген. Аталған заңның 46 бабының 1,2 тармақтарына сәйкес облыстық тәртіптік-біліктілік алқасының шешіміне өзіне қатысты шешім шығарылған судья, сондай-ақ тәртіптік іс қозғаған тұлға Республикалық тәртіптік-біліктілік алқасына шағымдануы мүмкін. Ал, Республикалық тәртіптік-біліктілік алқасының шешімі түпкілікті болып табылады және шағымдануға жатпайды.