9.3.Туризм және төңкерiлiске дейiн Ресейдегi бiлiм беретiн экскурсиялары.

үлкен рөл туризм және экскурсиялық iстiң популяризациялары үшiн Ресей қалалары туристтардың Ресейлiк қоғамы бөлiмшелерiнде көпшiлiгiнде жасалған Ресей бойынша бiлiм беретiн курсиялардың комиссиясы және түгелдей дерлiк айтқан саяхаттардың ұйымының бiр ережелерiмен пайдаланды ойнады: мiнез-құлықтар, киiм, қоректену және тағы басқалардың ережелерiнен.

Ең алдымен, бастапқы, ауылшаруашылық және қалалық училищелердiң мұғалiмi бұл экскурсиялар экскурсияның бiлiм беретiн сипат және құндарын тасысты әбден қолайлы болды барлық экскурсанттар мектептердiң оқушылары болатынын есептей жеңiлдiктi бағамен жүрiп өтуде пайдаланды.

Темiр жолдардың департаменттiң 1899 жылдың майынан барлық ж/д мен қалаларлар үшiн ортақ жеңiлдiктi тарифты шығарды: жаздық бөлмеге немесе 1 қыркүйекке дейiн жұмыс iстеген курорттар ұзындыққа тәрбиелiк қызыметшiнiң тұлғаларының бақылап отыруында төменгi оқу орындардың оқушылар және оқушыларының мектеп экскурсияларына 3 сыныптағы тегiн жүрiп өтудi құқық 50 шақырымнан аспайтын, сонымен бiрге өткелде.

Iстегендiгiмен болдынан, жергiлiктi өкiметтiң ресейлiк қоғамының алдынғы шеңберлерi оқушы курсиялардың дамытуларында көмек көрсеттi, бiрақ бұл жаңа құбылыстың мемлекеттiк қолдауын жүйе туралы айтылсын болды мүмкiн емес.

Бақылау сұрақтары және тапсырма:

1.Ресейлiк туризмнiң қалыптасуының бастаулары ма?

2.Бiрiншi ресейлiк туристтiк ұйымдардың қызметiнiң негiзгi бағыттары ма?

3.Аяқтың туристтiк-экскурсиялық Ресей iсiне мiнездеменi XVIII берiңiз XIX ғасыр бастадық.

4.Бiлiм беретiн экскурсиялар және төңкерiлiске дейiн мерзiмге Ресейiндегi туризмiнiң мәнi ме?

Тақырыбы: ТМД мен Қазақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы мен проблемалары

Мақсаты: ТМД мен Қазақстандағы туризм дамуының қазіргі жағдайы мен проблемаларына сипаттама беру.

Жоспар:

1. Туризм дамуының қазіргі жай-күйіне талдау

2. ТМД елдерінің туризм дамуының қазіргі жағдайы мен проблемалары.

3. Қазақстан Республикасының туризм дамуыныңжағдайы мен проблемалары

Халық шаруашылығының саласы ретінде туризм сұраным мен ұсыныстың нарықтық санаттарына сәйкес болуы тиіс өнім шығарады. Осыған қатысты шетелдік тұтынушыға бағдарланған халықаралық рынок пен Қазақстан азаматтарына арналған ішкі рыноктың ара жігін ажырата білу қажет.

Халықаралық туристік рынок бүгінгі күні миллиардтаған айналымы және қатаң бәсекелестікте орасан зор механизмді білдіреді, сондықтан, бірінші кезекте міндет Қазақстанға ғана тән ерекшелігі бар және сұраныс болатын туристік өнімді анықтау болып отыр. Соған байланысты рыноктың қандай сегменттерінде қазақстандық турөнімнің жарқын болашағы бар екені көрінетін болады.

ДТҰ – ның ұсынымдарын ескере отырып жүргізілген талдау мен қазіргі тәжірибенің негізінде, қазақстандық турөнімнің екі базалық құрамдас бөлігін баса көрсетуге болады: Жібек жолы бойындағы мәдени туризм Ұзиярат ету және дәстүрлі) және онымен тығыз байланысты экооқиғалы туризм (сафари, рафтинг, орнитологиялық, треккинг, аңшылық, балықшылық). Бұл ретте экооқиғалы туризм үшін Жібек жолы бағытымен өтетін ресурстары бар аймақтарды: Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстарын атап өткен орынды.

Көрсетілген басымдықтарға сәйкес бірінші кезекте игерілетін мынадай аудандар мен тірек орталықтары анықталды:

1.Іле (Алматы қ., Түрген с., Есік қ., Талғар қ., Қаскелең қ., Ұзынағаш с., Қапшағай қ.).

2.Солтүстік Тянь-Шань (Кеген с., Нарынқол с., Жалаңаш с., Шонжы с., Көлжат с.).

3.Жаркент-Талдықорған (Жаркент қ., Көктал с., Басши с., Текелі қ., Талдықорған қ., Жаркент-Арасан курорты).

4.Балқаш (Балқаш көлі, Балқаш өңірі с.).

5.Солтүстік Жоңғар (Достық с.,Алакөл көлінің маңы, Лепсі с., Лепсі өзенінің маңы, Жарбұлақ с., Көктұма с., Сарқант қ., Арасан-Қапал курорты)

6.Жамбыл (Тараз қ., Мерке с., Мойынқұм ауданы)

7.Түркістан (Түркістан қ., Тұрбат с., Отырар с., Шәуілдір с., Баба-ата с., Кентау қ., Шаян с.).

8.Сайрам-Шымкент (Шымкент қ., Сайрам с., Арыс қ., Шардара қ., Сарыағаш қ., Ленгер қ., Ванновка с.).

9.Жоғары Бұқтырма (Қатон-Қарағай с., Беріл с., Рахманов бұлақтары курорты, Марқакөл көлінің маңы).

10.Маңғыстау (Фетисово с., Ақтау қ., Ералиев-Құрық а.п.).

Бұдан басқа , басымдықты игеру объектілеріне жатқызуға болатын қазіргі және құрылу жоспарланған мемлекеттік ұлттық табиғат парктері (МҰТП): “Іле Алатауы” МҰТП, “Алтын Емел” МҰТП (Алматы облысы), “Ақсу-Жабағылы” МҰТП (Оңтүстік Қазақстан облысы), “Баянауыл” МҰТП (Павлодар), “Қарқаралы” МҰТП (Қарағанды облысы), Щучье-Бурабай курортты аймағы базасындағы “Бурабай” және “Көкшетау” МҰТП, “Қорғалжын” мемлекеттік табиғат паркі (Ақмола облысы) ландшафтарының көріктілігі, қол жеткізілуі, аумағының игерілуі туризмді ұйымдастыру тұрғысында тартымдылығының жоғары деңгейімен сипатталады.Орталық Азия аймағында туризмнің ерекшелігін ескеру қажет. Жібек жолы және оқиғалы туризм сегменттерінде шетелдік туристердің негізгі ағыны барлық көрсетілген аймақтың ішінде: Қазақстан, Шыңжан-Ұйғыр автономиялық округі, Қырғызстан; Өзбекстан, Түркіменстанның шегіндегі ұдайы қозғалысына бағытталған.

Қазақстандық өнім орталық азия турөнімінің құрамында тиімді ұсынылса, жетістікке жетеді. Осыдан төмендегідей қортынды шығарамыз.

Біріншіден , турөнімнің институционалдық элементтері үкіметаралық деңгейде келісілуі тиіс.

Екіншіден, біздің турөнім көршілеріміздің турөнімдерінен кем болмауы керек. Оның бірден бір шарты- баға мен сапаның қатынасында.

Өзін-өзі тексеру үшін сұрақтар:

11. Туризм дамуының қазіргі жай-күйіне атаңыздар?

2. ТМД елдерінің туризм дамуының қазіргі жағдайы мен проблемаларына сипаттама?

3. Қазақстан Республикасының туризм дамуыныңжағдайы мен проблемаларының шешілу жолдары қандай?

Ұсынылатын әдебиеттер:

І. Вуколов В.Н. История и теория международного туризма. Алматы-2002.

2. Биржаков М.В. Введение в туризм.СПб Герда-1999.

З. Долженко Г.П. История туризма в дореволюционной России и СССР.Ростовно-Дону, 1988

4.Ердавлетов С.Р. Истрия туризма. Развитие и научное изучение.Алматы-2003

5. Накатков Ю.С.История туризма Казакстана. Алматы-2001

6. Шаповал Г.Ю.История туризма. Минск-1999.

№13 дәріс - 2 сағат.

Тақырыбы: Соғыс алдындағы және Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі зерттеулер.

Мақсаты: Соғыс алдындағы және Екінші дүниеж.зілік соғыс кезіндегі зерттеулерге сипттама беру.

Жоспар:

1. Соғыс алдындағы зерттеулер.

2. Екінші дүниеж.зілік соғыс кезіндегі зерттеулер.

2. Соғыстан кейін туындаған кейбір мәселермен туризм дамуы..

Туризм тарихы ұзақ уақытты қамтиды. Бірақ, тек 19 ғасырдың ортасында ғана саяхаттар маңызды табыстар әкелетін кәсіпкерлік қызмет сферасына айналды. 1841 жылы ағылшындық Томас Кук Лейстер қаласында алғашқы саяхаттар бюросын ашады және маусым айында Лафборо қаласына 570 адамның саяхатын ұйымдастырады. Көп ұзамай ол Лондонда және елдің басқа қалаларында да саяхаттар бюросын ашады. 1843 жылы Кук темір жолмен алғашқы топтық тур ұйымдастырады (билеттер, жолдағы шай, тәттілер, оркестр, келгеннен кейін жүйрік аттар сайысына - билеттер). 1847 жылдан бастап Кук Еуропаның түрлі елдеріне тур ұйымдастырады: Германияның (Баден-Баден), Францияның (Виши), Швейцарияның (Баден), Чехияның (Карлсбад) курорттарына, Париждегі халықаралық көрмелерге. 1866 жылдан бастап Куктың саяхаттар бюросы АҚШ-қа Атлантика арқылы жүйелі саяхаттарды ұйымдастырады. 1872 жылы алғашқы жер шарын айналу туры ұйымдастырылады.

Бюро саяхаттары және туристік фирмалар Еуропаның басқа елдерінде де пайда бола бастайды. 1913 жылға халықаралық туризмнің көлемі 18-19 млн. адамды қүрады. Туристік саяхаттар қымбат болғандықтан, негізінде байқуатты топтың өкілдеріне қол жетерлік болды, бұқаралық сипатта болмады. Бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін туристердің көпшілігі теміржол және теңіз көліктерін қолданды.

Бірінші дүние жүзілік соғыс 1914-1918жж халықарылық туристік байланыстарға кері әсерін тигізді, бұл кезеңде туризм өзінің дамуын тоқтатқан еді. Алайда әскери дайындықтар теміржолдарды, автомобиль жолдарын жетілдіруге, авиация құралдарын қолдануға алғашқы түркісін берген.

Бірінші дүние жүзілік соғыстан кейін туризмнің жаңа даму кезеңі басталды. Бұл кезде даму тенденциясы АҚШ-тың халықаралық арендағы және америкалық капиталдық Европадағы рөлімен тығыз байланысты болды. Осы кезде Еуропаға келуші америкалық тардың саны күр өскен еді. 1913ж. Сыртқа шығушы американдықтар саны 286 604, 1923ж. – 308 471, ал 1930ж. Олардың саны 477 260 адамға дейін жетті.

20-жылдары шетелдік туризмнің географиялық аумағы кеңейе бастады. Соғысқа дейінгі жылдары негізгі туристік аймақтар Италия мен Швецария болса, соғыстан кейінгі жылдары туристік аймақтарға барлық Еуропа мемлекеттері кірді.

1925ж. Гаагада Халықаралық туристік ұймдардың алғашқы конгресі өтті. Оған белсенді қатысқан 14 еуропа мемлекеттері болды. Туризмнің ендігі даму тенденциясында жаңа көлік құралдары – автомобиль мен әуе көліктері қарастырылды. 1926 жылдан 1938 жылға дейін Ұлыбританияда жеке автомобильдер саны 638-ден 2 млн-ға дейін, алавтобустар 40-тан 53 мыңға дейін өсті. 30 жылдардың аяғында 10 мың англиялық туристер Еуропа бойынша автобусты саяхаттарға шыққан еді.

Жалпы, 30 жылдардың соңында бірнеше әуе компаниялары қызмет атқарды, олардың тасмалдау қашықтығы 350 мың миль, ал жолаушылар саны 23 млн.

Сонымен қатар 30-жылдардағы туризмнің тежелуіне себеп болған мәселе, саяси қайшылық, бұл ұлтшыл Гитлердің Германияда билікке келуі. Яғни, халықаралық туризм адамдардың жекеленген қоғамдарының массалық қарым-қатынасына тығыз байланысты.

Мысалы, Испаниядағы азаматтық соғыс кезеңінде Ұлтшыл Германияны Басқару органдар министрлігінде арнайы туристік бөлімше ашылған. Олардың басты мақсаты солдаттарды туристердің атымен Германияға жөнелту болды. 1936ж. Осындай «неміс» саяхатшылары Германиямен көршілес мемлекеттерге де келе бастады. Көптеген мемлекеттер туристік индустриядан елеулі пайда таба отырып мұндай түристерді қошеметпен қарсы алған.

Екінші дүние жүзілік соғыс туризмнің дамуын дағдарысқа ұшыратты, фашизмді жеңгенімен шығын көлемі үлкен еді, көптеген Еуропа қалалары, туристік объектілері қиратылып, қаржылық тапшылыққа тап болған. Сонымен қатар айта кететін мәселенің бірі дүниежүзіндегі саяси қайшылық, СССР-дің өз ықпалын Еуропа мен Азияда арттыру мақсатында жүргізілген тылсым соғыстары.

Екінші дүние жүзілік соғыс аяқталғаннан кейін, біраз жылдардың ағымынан кейін ғана Еуропада қайтадан туризмнің жандануы басталды. Бұл кезеңде АҚШ пен Канадада туризмнің дамуы кең дайылым алды. Сонымен бірге, туризм Мексикада, Панамада, Кубада жақсы дами бастады. 1948 ж. Шетел туристеріне Жапонияға баруына рұқсат берілді. 1950ж. Дүние жүзіндегі шетел туристерінің 25млн саны тіркелген болатын.

Мемлекеттер арасында туристік сала арқылы саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени байланысты қалыптастыру қажеттілігі ХХ ғасырдың 20-жылдары пайда болды. Осы мақсатпен әртүрлі елдердің ұлттық туристік және транспорттық ұйымдары бірлескен шаралар қолдануға бел байлады. Нәтижесінде 1925 жылы туризмді ресми насихаттаушы ассоцияцияларының Халықаралық конгресі, 1927жылы ресми туристік үйымдардың Халықаралық конгресі, 1930 жылы туристік ұйымдар мен туризмді ресми насихаттаушы ассоцияцияларының Халықаралық одағы құрылды.

Осы уақытта халықаралық туризм саласы қарқынды дамып, индивидуалды түрден ұйымдастырушылық түрге айналды. Сол себептен әлемдік туризмді басқарудың заман талабына сай жаңа ұйымдастырушылық құрылымы қажет болды. Нәтижесінде, 1947 жылы ертерек құрылған үш туристік ұйымдарды біріктіріп, осы ұйымдар негізінде Парижде ресми туристік ұйымдардың Халықаралық одағы құрылды. Бұл Халықаралық арнайы маманданған жаңа ұйым болды. Халықаралық одақты әлемнің 116 елдері ресми ұлттық туристік ұйым ретінде қабылдады. Одаққа мемлекеттік және жеке меншік ұйымдар да мүше бола алды.

Өзін-өзі тексеру үшін сұрақтар:

1.Туризм қазіргі заманғы даму деңгейі?

2.Туризмнің негізгі түсініктері?

3.19-20 ғ.ғ. туризмнің дамуы немен сипатталады?

4.Туризмнің дамуына әсер ететін факторлар ата?

Ұсынылатын әдебиеттер:

І. Вуколов В.Н. История и теория международного туризма. Алматы-2002.

2. Биржаков М.В. Введение в туризм.СПб Герда-1999.

З. Долженко Г.П. История туризма в дореволюционной России и СССР.Ростовно-Дону, 1988

4.Ердавлетов С.Р. Истрия туризма. Развитие и научное изучение.Алматы-2003

5. Накатков Ю.С.История туризма Казакстана. Алматы-2001

6. Шаповал Г.Ю.История туризма. Минск-1999.

7. Соколова М.С, История туризма.Минск-2002

№14 дәріс - 2 сағат.

Тақырыбы: Қазақстандағы туризмнің дамуы ерте кездерден Ұлы Қазан революциясына дейін (1917ж.)

Мақсаты: Қазақстан Республикасының туризм географиясының дамуы қазіргі туризмнің жай-күйі және мемлекеттік бағдарламаларға сипаттама беру.