14.1.Қазақстандағы туризмның қалыптасуының кезеңдерi.

14.2. Ресейлiк империяның құрамына Қазақстанның кiруi кезіндегі ұйымдастырылған саяхаттардың дамытуы.

14.1.Қазақстандағы туризмның қалыптасуының кезеңдерi.

Негiзiнде ұйымдастырылған саяхаттар және Қазақстандағы туризмның тарихы дүниелiк периодизацияға жатқызылады. Оның дегенмен бiрнеше ерекшелiктерi болды. Осылай, қазiргi Қазақстан аумағындағы өмір сүрген адамдардың өнiмдi еңбекке аң аулау және терімшілікпен айналысуы әлемнiң басқа аудандарына қарағанда кешiрек пайда болды. Қазақстандық ғалымдардың ойынша ең ежелгi адам жарты миллион жыл бұрын бiздiң республика аумағында пайда болды. Бұның негiзгi дәлелi адамның еңбек құралын жасауы болып табылады.

Қазақстан аумағындағы алғашқы туристтiк объекттер жаулап алулармен және түрiк тайпалардың миграциясымен байланысты. Ұлы Жiбек жолы солтүстiк - түрiк трасса бойынша VI-XIV ғасырларда саудалық ғана емес, қажылық, емдiк және бiлiм беретiн мақсаттармен де саяхаттар қолданды.

Қазiргi Қазақстанның аумағындағы татар- моңғолдардың келуі көп өзгеріс әкелді. Моңғолдар мәдениетті, халықаралық саудаларды дамытты. Шетелдiк көпестер, өзендерде тұрақты өткелдер, шатқалдардың үстiнде бiрлестi көпiрлерді бұзып-жарып өттi, жол жол жағалары бойынша қандыағаштар орнатты, аттылы және жүк артатын малдардан арба сменалық азық-түлiктердiң адам санмен жасақ 20мен 1000мен аралығындағы әрдайым жайласатын (шұңқыр ) әрбiр станция 30 40 км арқылы салды. Сауда-қолөнер орталықтарды жылдам салды.

Қазақстандағы қажылық туризмнің алғашқы ұйымдастырушысы Темір болды және барлық ұмытылмас орындар соның есімімен байланысты. Ол әр жыл сайын әлеуметтік туризмнің дамуына көмектесіп атсалысты. Оның осындай жұмыстарының бірі 1399 жылы Әмір Темір бұйрығымен салынған Ахмет Ясауи кесенесі болды.

Туристтiк тартымдылықты түбегейлi өзгерткен қазақстандық объекттердiң санына Темiр (тамерлан ) мәдени мұрасы жатады. 1380 жылдан ұлы Жiбек жолы керуен жолдары бойынша Темiр көлемдi жаулап алушы жорықтар бастады. Темiр жорықтарының зардаптардың бiрi орта азиялық сауданың үлкен құлпыра гүлдеуi болды. Темiр оған жорыққа даярланды. Темiр бұл шайқаста , Түркiстан қаласына жақын Отырарда өлдi.

14.2. Ресейлiк империяның құрамына Қазақстан кiруi кезіндегі ұйымдастырылған саяхаттарының дамытуы.

1731жылдан 1917 жылға дейін Қазақстанның Ресей империясы құрамын кіру кезінде ұйымдастырылған саяхаттар мен туризмнің даму сатысының үшінші кезеңі болды. Осы уақытта А.Е Қайназаровтың пікірі бойынша жүйелi түрде өлке танулық зерттеу жұмыстары жүргізілді. Бұл уақытта өлке объекттерi өте қызықты табиғат туралы тарихи-мәдени мәлiметтi жинауға мүмкiндiк бердi. Қазақстанда ғылыми мекемелер, тағы басқа да университеттердiң жанында жаратылыс тану, антропология және нәсiл туралы ғылымның әуесқойларының бөлiмдері және Орыс географиялық қоғамы, ғылымдардың академиясының бөлiмшелерi, Орыс археологиялық қоғамының Шығыс бөлiмшесi, этнографиялық Ресей мұражайлары жұмыс iстедi.

Өлке тану мақсаттарда А.Н.Красновтың 1886 жылы және 1891-1892 жылда Н.Ф.Катанов Жетiсуге экспедицияларын ұйымдастырылды. Қазақ ауылдарында (1891 жыл) Г.Н.Потанин және (1896 жыл) С.Г.Рыбаков жұмыс iстедi. Орынбор және батыс - Сiбiр ОГҚ бөлiмдерi бiр уақытта өз зерттеу жұмысын жүргізді. Олар қазақ нәсiлдері туралы ғылыми еңбектер жариялады және жергiлiктi өлкетанушылармен байланысты қолдады. Қазақ мәдениетi және тарихтың алдында ОГҚ түбегейлi зор еңбек етті. Ш.Ш.Уәлихановтың негiзгi еңбектерiнiң нәсiл туралы ғылымының бөлiмшесi бойынша ОГҚның хаттары том 1904 жылдағы шығаруы жеке том болып басылды.

XIXғ. соңында – XXғ. бағалы өлке тану материалдары санақшылардың экспедициясы және Торғай, Ақмола және Семей облысын зерттеген, қоныс аударған ұйымдар жинады. Экспедициялар белгiлi орыс санақшысы және кейiнiректе бiрнеше жұмыстар атқарған, арнаулы мәдениеттер, тарих және Қазақ тұрмыс-салтын жазған нәсiл зерттеушi Ф.А.Щербин басшылық еттi.

В.А.Каллаура, Н.Н.Пантусов, А.А.Диваев, И.А.Кастаньон үлкен ғылыми мүдделердi ұсынды. (Қырғыз далаларының көнелiгi) И.А.Кастаньо монографиялары Орынбор ғылыми архивтi комиссия еңбектерiндегi шыққан жарықта жеке шығарулармен болды. Белгiлi қазақ археологi К.Ақышевтi - Археология, Орыс географиялық қоғамының жұмысы, Орынбор ғылыми комиссияның әуесқойларының Түркiстан бойынша бұл монография мен мақалаларды сипаттама сипаты археологиялық Қазақстан зерттеулерiнде үлкен орын алады,- деп белгiлейдi.

Қазақстанда бiрiншi ресми туристтiк ұйыммен басында XX ғасырдың верн қаласында ұйымдастырылған және бұл ұйымның мүшелерi 1927 жылға дейiн өмiр сүретiн болды болатын Орыс тау қоғамының бөлiмшесi өздiң ұйымы касталық сипаты болды болды. Оның өзi дегенмен қазақстандық туризм 1917 жылдың Қазан төңкерiсiнен кейiн дамитын база болды.

Бақылау сұрақтары және тапсырма:

1.Қазақстандағы туризмның қалыптасуының негiзгi кезеңдерiн атайсыңыз ба?

2.Орта ғасырдың мерзiмiне Қазақстан бойынша саяхаттардың негiзгi себептерi ме?

3. Оқиғалар неткен Қазақстан бойынша ұйымдастырылған саяхаттардың дамытуын себеппен XVIII-XIX күре тамырға құйылатын қызмет еттi?

15- тақырып.

Қазақстандағы туризмның қалыптасуының тарихы.

Жоспар: