Житс-ке қарсы вакцина

АИВ-вакцинасын дайындау идеясы вирус ашылғаннан кейін бірден туды және де басындда ауыр мәселеге тірелген жоқ. Қоздырушысы белгілі, дақылданады, протективті эпитоптарға дейін оның антигендері анализденген, гендері клондалған және жоғары тазалықты вирусты материалдардың кезкелген саның жасауға «дайын». Қорыта айтқанда, қазіргі уақыттағы технологияға сүйене отырып, вакцинаны дайындау қиынға түспейді деп ойлаған. Бірақ ауыр еңбекпен өткізілген жылдар қоректі нәтижеге әкелген жоқ. Бірқатар сұрақтарды шешіп (соның ішінде, АИВ-туындыларының потенциальдық қауіптілігі жайындағы күмәнділікті ), оларда бәрі бір оңды нәтижеге деген сенімсіздік сақталмады.

Себептері бірнеше, және де қайталанбас үшін, жоғарыда айтып өткендерде сілтеуге болады. Бірнеше орында АИВ-тең жоғары антигендік өзгерісі, барлығынан бұрын др-20, суперкапсидті гликопротеиндермен ассоциацияланған ең жауапты (иммунодоминантты) эпитоптар бойынша. АИВ-инфицирленген шипанземен, жасуша дақылдарындағы вирустарды бейтараптау тәжірибімен, вакциналық (зертханалық бейімделген) штаммдарға қарсы протективті эффекттің клиникалық ("жабайы" немесе "далалық") изоляттардан қарсы қорғайтының дәлелдемейтінің көрсетті. Вакцинациядан кейін АИВ-ті жұқтырып алу мүмкіндігі туралы кездей-соқ байқауларда аз емес күмәнді тудырады. Бақыланған топтармен осы сандарды салыстыру үшін кең маштапты зерттеулер қажет, бірақ ұйымдасқан жоспарда осыны істеу оңайға түспейді. Толық айтқанда, АИВ- вакцинасының эффективтілігін тексеру үшін қиындықтармен қатар жүреді. АИВ инфекциясын (маймылдар мен мысықтар ЖИТСі ) келтіретін, эксперементті модельдер пайда әкеледі, бірақ бір қатар айқын шектеулері бар. Шимпанзелер АИВ-қа сезімтал, бірақ клиникалық түрде инфекция өзін көрсетпейді. Жасушалық дақылдарды зерттеу инфекцияның базистік заңдылықтарын оқуға мүмкіндік береді, алайда клиникалық шыңдықтан алыс болып шықты. Адамдарда тәжірибе жүргізу қатал этикалық мәселелермен сабақтаса жүреді.

Жұқтырудың әртүрлі әдістерінде вакциналарды унификациялау мүмкіндігі туралы сұрақ әлі шешілмеді. Масалы, қабақты антигендер негізіндегі вакциналар тамыр ішілік жұқтыру кезінде (шимпанземен тәжірибе жүргізгенде) вирустың тұрақтануын алдын-алады, бірақ шырышты қабат арқылы (жыныстық жолмен) жұқтырғанда протектівті эффекттің ұзақтығы мен оның беріктілігі сұрақ әлі шешілмеді. Антиденелер үшін тосқауыл ретінде ағзаға жасушалар (лимфоциттер, моноциттер) ішіне еңген вирус бола алады. Шырышты қабаттармен тері арқылы жұқтырғанда дендрит жасушалармен лимфоидты ұлпаларға тасымалданатын вирустармен байланысты қосымша маселелер пайда болады.

Вакцинаны дайындауда көптеген ұмтылыстар суперкапсидты антигендер оның ішінде gр-120, айналасында шоғырланған. Қазіргі замандағы вакциналогияның техникалық құралдарының бүкіл арсеналы қолданылды немесе қолданылуда, бұл: (1) рекомбинантты белоктар, әр түрлі генді-инженерлі жүйелерден алынған, (2) синтетикалық.

ЖИТС-вирусына қарсы вакцинаны дайындаудағы наразыландырған курьездердің бірі маймылдарды вакцинациялаумен байланысты болды. 1989жылы белсенсіздендірілген маймыл вирусынан (Siv, oтa Hrn.siwian-маймылдық) жасалынған "қарапайым" вакцинасының оң эфффектісі жайында хабар пайда болды. Протективті эффектісі Siv әртүрлі антигендік нұсқауларға таралып, тамыр ішілік және шырышты қабаттар арқылы жұқтырудан қорғады. Бірақ осы тез табыстың нәтижесінде пайда болған оптимизм тез тарап кетті, себебі поствакциналық қорғаныш вирусты компоненттермен емес, адамның Т-лимфациттерінің антигендерін иммунизациялауіен байланысты болды. Вакцинаны дайындауға және сынамалы жұқтыруда қолданылған Siv-ті адам қанының мононуклеарлар дақылынан алғантын, сондықтан олардың антигендері вириондардың құрамына қосылған. Адам жасушаларын маймыл жасушаларымен алмастырылған соң вакцина өз эффектісін жоғалтты.

Иммунодоминантты эпитоптарға ұқсас пептидтер (3) АИВ-гендерін тасушы векторлы вакциналар мысалы, env-, gog-, pol-гендер құрамды рекомбинантты поксвирустар,(4) қосымша АИВ-гендермен және бактериальді плазмидалар негізінде құрастырылған ДНК-вакциналар (олар "бірге тіршілік етіп", вирустық антигендерді синтезін инициирлеуін үміттенуде).

Соңғы жылдары вакциналардың иммогенділіктің жалғыз критерий ретінде саналатын антиденелерден алшақтау белгіленді. Бұл ең біріншіден жасушаішілік паразиттарға, соған қоса вирустарға қарсы вакцинацияға (егуге) жатады. Цитотоксикалық Т-лимфациттермен реализацияланатын, жасушалық иммунитетті стимульдейтің Т-эпитопты вакциналарға ынта пайда болды. Олардың АИВ-инфекциясында вирустың репликациясын болғыздырмай, вирусбейтараптайтын антиденелердің алдында пайда болуы алдында айтылды. Ең басында инфекцияны тоқтатып, Т-киллердің АИВ-бар клеткаларды толық өлтіретін қабілеттілігін дәлелдейтін мәліметтер бар.Ол туралы қауыпты топқа жататын адамдарды бақылау бойынша,АИВ –мен қайтадан қатынаста болғанда зақымдалмаған:кейбір жағдайларда серонегативтілігі анти-АИВ СD-8 Т-лимфоциттың болуымен біріккен.

Беткейлік гликопротеиндерден басқа, вириондардың ішкі белоктарында Т-эпитопты белсенділігі болады,және де регуляторлық пептидтер де ,үйткені олар репликация кезінде НLA-мен бірге зақымдалған клеткалардың беткейінде экспрессиялануы мүмкін. Т-эпитоптар антиденелер синтезін қоздыратын құрылымдарға қарағанда, консервативті болып келеді, яғни солардың негізінде жасалған вакциналар әмбебаптау болып келеді (яғни вирус өзгерістерінен тәуелсіз). Жалпы айтқанда,толыққүнді қорғауды қалыптастыру үшін әртүрлі біріккен АИВ-компоненттер қажет.Осымен байланысты:ең жақсы толық вириондардан (өлген немесе аттенуациялған) жасалған вакцина жумыс істеу керек.Сол және басқасы да тексерілді,бірақ қорытындылары үқсас болмады.Сондықтанда АИВ-ның алдындағы қорқыныш соншама жоғары,вириондық вакцинаны еңгузеде қауіптілік сезімін түдырыды.Осы себеппен,мысалы,nef-ген бойынша дефектті,АИВ-штамм негізінде жасалған тірі вакцинамен жүмыс баяу өтіп жатыр.Үміттейтін қорытындарға қарамастай,вирустық реверсия шансі энтузиазмді томендетеді.

Аса батыл ойлар тек қана алдын-ала сақтайтын емес,стерилдейтін иммунитетті индуцирлейтін немесе ең болмаса АИВ-репликацияны төмендететін инфекциялық процесстың басында болатындай,емдеу АИВ- вакцинаны жасауға мақсатталған. Басқаша,аггрессивті АИВ-персистенция фонында тез әлсіздейтін иммунитеттың салыстырмалы стабилизация фазасын жасанды узартуға мақсат қойылады.Бүл түралы көп күмән айтылды.Біріншіден,бүл иммундық жүйе бузылыстары қалпына келмейтін,антигендерге реактивтілігі жоқ, патологиясы күрделі науқастарды өлімнен сақтауға бағытталады. Егер пессимистық болжаудар орындалмаса,онда техникалық көз қарастан, терапевтикалық вакциналардың превентивті препараттардан айырмашылықтары болмайды.

Иллюстративті материал

Сурет 1. АИВ-тіңэлектронды микроскопиясы