13.2.2.7. Ассоциаланған вакциналар

Вакцина егуді және егу санын қысқарту үшін арнайы ассоцияланған (құрамаланған) вакцина түрі ойлап табылған, яғни бір препараттың ішіне түрлі текті антигендер кіріп, бірнеше ауру түріне қарсы иммунизациялауға болады. Вакцинаның ондай түрін құру ғылыми түрде дәлелденген, өйткені иммундық жүйе бір мезгілде бірнеше антиген түріне жауап бере алады. Ассоциациялық вакцина жасау жолындағы шешілетін ең басты мәселе, ол вакцинаға кірген антигендердің бірімен бірі қарсыластыққа түспеуі және жанама көрніс тудырмауы. Ассоциалық вакцинаның ішінде тірі және бейбелсендірілген препаратар бірге болуы мумкін. Егер препараттың ішіне бір текті антигендер кірсе оны поливакцина деп атайды. Мысал ретінде полиомиелитке қарсы қолданылатын вакцинаны айтуға болады (қоздырғыштың үш түрінің антигені кіреді).

Егерде ассоциаланған вакцинаның ішіне түрлі текті антигендер кірсе онда оны комбинацияланған вакцина деп атаған дұрыстау болады. Мысалы, АКДС (адсорбталған көкжөтел-күл-сіреспе вакцинасы). Ол вакцина бейбелсендірілген корпускулярлық көкжөтел вакцинасынан, күл және сіреспе анатоксидерінен тұрады. Комбинацияланған вакцина күрделі эпидемиологиялық жағдайда қолданылады.

13.2.2.8. Жаппай вакцинациялау тәсілдері

Вакциндыпрофилактиканың жетістігі тек қана вакцинаның сапасынан емес, сонымен қатар қанша адам санын, немесе қауіп-қатерлі топтағы адамдардың санын қамтыуына байланысты. Вакцинациялаудың өнімділігі бір бригада жұмыскерлерінің бір сағатта вакцинациялаған адам санына тәуелді. Мысалы, тері үстіне егу (скарификациялау) әдісімен бір сағатта 20 адамды егуге, терінің астына шприцпен - 30-40 адам егуге, ал инесіз инъектормен- 1200 адам шамасында егуге болады. рпускулярлыќктивтелген кµкжµтел -к‰л-сіреспе вакцинасы)кті антигендер кірсе оны коминацияланѓан вакцина деп атаѓан д±ры

Вакциндыпрофилактикада қысқа мерзімнің ішінде көп адам санын егуге болатын зор өнімділігі бар тәсілдер қолданылады. Ол тәсілдер жаппай вакцинациалау тәсілі деп аталады (А.Воробьев, В.Лебединский). Тәсілдіерге жататындар: инесіз егу, пероралдық (ауыз қуысы арқылы) және аэрозолдық..

Инесіз тәсіл - пистолет (тапанша) тәрізді инесіз инъекторларды қолдануға негізделген. Аспап ішінде жоғарғы деңгейлі қысым тудырылып сұйық вакцинаның жіңішке ағысы құрылып вакцинаның керекті өлшемі белгіленген тереңдікке (тері бетіне, тері астына, бұлшық ет ішіне) еңгізіледі. Аспаптың бірнеше түрі бар. Жақсы ұйымдастырылған нау-қанда бір сағаттың ішінде 1200 адамды вакцинациялауға болады.

Пероралдық (ауыз қуысы арқылы) тәсіл - шапшаң, жеңіл, қолайлы, табиғи жолға сәйкес тәсіл болып саналады, Өйткені, ол ешкандай зорлықсыз адамның сырт қабығын бұзбай, қысқа мезгілде көп адамдарды вакцинациялауға мүмкіншілік береді. Мысалы, бір бригада бір сағаттың ішінде, қандай жағдайда болмасын ( поликлиникада, үйде, вокзалда, поезда, ұшақта т.б.), ешкандай асептика ережелерін сақтамай, медициналық заттарды көп шығындамай (спирт, иод, шприц, мақта), электрқуатын және арнайы үй-жайды талап етпей 1500 адамды вакцинациялайды.

Бірақ, пероралдық жолмен қолданылатын вакциналар санаулы (полиомиелит, кара шешек, оба, энцефалитке қарсы вакциналар). Соған қарамастан, болашақта вакцинаның ондай түрін ойлап табу мүмкіншілігі өте зор. Ас қорыту жүйесінің қай жерінде антигендердің сорылынуына байланысты вакциналардың дәрілік түрі бірнешеу: сұйық, таблетка, драже. Кейінгі уақытта суппозитор ретінде жасалынған тік шек, немесе қынап арқылы аппиликация түрінде колданылатын вакциналарға назар аударылып отыр. Олар тек қана жергілікті емес ,сонымен қатар бүкіл организмнің иммунитетін тудырады. Пероралдық вакциналар кей уақытта мукозалдық деп аталынады.

Аэрозолдық тәсіл - тыныс жолдары арқылы сұйық, не құрғақ аерозолдарды шаңдатып еңгізіуге негізделген. Ол үшін адамдарды жабық бөлмеге отырғызып арнайы аспаппен вакцинаның есепті өлшемін шаңдатып, белгілі уақытқа дейін ұстайды. Вакцинаның арозолы тыныс жолдары арқылы организмнің ішкі ортасына кіріп жергілікті және жалпы иммунитетті қамтамасыз етеді.

Тәсілдің өнімділігі - бір бригада бір сағат ішінде 600-800 адамды вакцинациялайды. Тәсілдің күрделігі: шаңдататын аспап, электрқуаты керек; шаңдатқан вакцинаның өлшемі әрбір жеке басқа бір қалыпты емес; вакцинаның бөлмеден тыс шығуы мүмкін; бөлмені келесіде пайдалану үшін оны алғашқы вакцинаның қалдығынан тазарту керек т.б. Жоғарыда келтірілген жағдайлардың себептерінен бұл тәсіл резервтік болып саналады, сондықтан тек қана қауіпті эпидемиологиялық жағдайда қолданылады.

Кейбір аурулар түрінде танау қуысы арқылы аппликация тәсілімен вакцинациялау жүргізіледі (тұмау,қызылша,т.б.)