5 Тақырып: Қызмет көрсетуден туындайтын

міндеттемлер.

ДӘРІС МАҚСАТЫ:

- студенттерді тасымалдау шартының анықтамасы,сипаттамасы, нысаны және мазмұнымен таныстыру;

- студенттерде тасымалдау шарттарының түрлері жөніндегі біліктілерін қалыптастыру.

СҰРАҚТАР:

1. Тасымалдау шарты және оның түрлері.

2. Көлік экспедициясы шарты.

3. Заем және факторинг шарты.

4. Ақылы қызмет көрсету шарты.

1. Тасымалдау шарты және оның түрлері.

Қызмет көрсетуден туындайтын міндеттемелер – ол, міндеттемелік құқық жүйесінде, көлеміне бойынша, ең кең тарайтын шарттық міндеттемелер болып табылады. Олардың заты - әрекеттерді жасау болады. Олардың нәтижесінде жаңа объект жасалмайды және бұрынғы объектінің жақсартулары жасалмайды. Осы арқылы, аталған міндеттемелерді, жұмыстарды өткізу міндеттемелерінен ажыратуға болады. Бұл міндеттемелер арасында, оның келесі түрлерін атауға болады: көлік міндеттемелері, сақтандырудан туындайтын міндеттемелер, есеп айрысу және несиелік (қаржылық) міндеттемелер.

Қызмет көрсету міндеттемелерінің барлық түрлерінің негізінде, кезінде рим заңгерлерімен жасалған классикалық: тапсырма, комиссия және сақтау шарттары болады. Сондықтан да, осы үш шарттың сипаттамасын беру қажет болады.

Тасымалдау шарты - ол көлік міндеттемелерінің пайда болуына әкелдіретін басты негіз болады. Тасымалдау объектісіне қарай, тасымалдау: жүктерді және жолаушыларды (теңдеме жүктерімен қоса немесе онсыз) тасымалдау болып бөлінеді. Тасымалдау көлігіне қарай – ол, автокөлікпен, темір жолымен, ішкі сулармен, теңізбен, әуе көлігімен тасымалдауға бөлінеді. Бір шарт бойынша тасымалдаушылар санына қарай, тасымалдау: тікелей байланыс бойынша, тікелей аралас байланыс бойынша және жергілікті тасымалдау түрлеріне бөлінеді. Тасымалдау шарттарының бір түріне жататын, көлік экспедициясы шарты, заңда бөлек аталады. Сонымен бірге, тасымалдау шартына қарағанда консенсуалды болып табылатын, тасымалдауды ұйымдастыру шарттарын атап өткен жөн, ал тасымалдау шартының өзі – реалды болады. Тасымалдау шарттарының түріне кіре тарту шартында жатқызуға болады, ол ҚР «Теңізбен сауда өткізу туралы» Заңында көзделеді.

Тасымалдау шартының жақтары: тасымалдаушы және жүк жөнелтуші (егер шарт объектісі жүк болса) және жолаушы (егер жолаушыларды тасымалдау болса) деп аталады. Шарт жазбаша жай нысанда жасалады, шарт ақылы және мерзімді болады. Азаматтық кодекспен қоса, шарт көлік заңдары деп аталатын арнайы заңдармен де реттеледі, олардың арасында: ҚР «Көлік туралы», «Темір жол көлігі туралы», «Теңізбен сауда өткізу туралы» заңдарымен және тасымалдау ережелерін бекітетін көптеген заңға тәуелді актілермен де реттеледі.

Жақтардың құқықтары мен міндеттері, тасымалдау объектісіне байланысты болады. Сонымен бірге, тасымалдаушының міндеттері келесі болады: уақытында тасымалдауға жарайтын көлікті беру; егер шартта ол көзделген болса жүкті тиеп алу (немесе түсіріп беру); тиісті мерзімде тиісті орынға жүкті немесе жолаушыны жеткізу болады. Жүк жөнелтушінің міндеті – ол, тасымалдауға жүкті барлық құжаттарымен беру; тасымалдаушыны жүктің қасиеттері мен мінезі жөнінде ескерту; кіре ақысын төлеу; жүкті қабылдап алу (және, егер ол шартта көзделген болса, жүкті тиеп, түсіру) болады. Егер жүк жөнелтуші үшінші тұлға болса, ол шартты жасауға қатыспайды, бірақта шартты жасаған уақыттан бастап, белгілі болады, одан кейін шарт бойынша жақтың құқықтары мен міндеттеріне ие болады; жүкті беруді, шығындарды өтеуді талап етуге құқылы болады.

2. Көлік экспедициясы шарты.

Көлік міндеттемелері көлік экспедициясы шартынан да туындайды. Көлік экспедициясы шарты бойынша, бірінші жақ (экспедитор) ақы үшін және екінші жақ (клиент) есебінен жүкті тасымалдауға байланысты қызмет көрсетуге, соның ішінде клиент атынан немесе өз атынан жүкті тасымалдау шартын жасауға міндеттенеді (АК 708 б., 1 т.). Экспедитордың қосымша қызметтеріне: экспорттық және импорттық құжаттарды алу, кеденде жасалатын әрекеттерді жасау, жүктің саны мен жағдайын тексеру, тиеп жөнелту және түсіріп алу, баждар мен төлемдерді төлеу, жүкті сақтау, оны бағыт нүктесінде қабылдап алу және т. б. болады.

3. Заем және факторинг шарты

Есеп айрысу және несие (қаржы) міндеттемелері заем шартынан және оныњ түрлерінен, банк шарттарынан туындайды.

Заем шарты бойынша бірінші жақќ (заем беруші) екішнші жаққа (заем алушыға) ақшаны немесе тектік белгілерімен анықталған заттарды береді, ал АК немесе шартта көзделген жағдайларда беруге міндеттенеді, ал заем алушы заем берушіге дәл сондай ақша сомасын немесе сол тектегі, сападағы, мөлшердегі заттарды уақытында қайтаруға міндеттенеді (ҚР АК 715 б.). Шарттың заты - тектік белгілерімен анықталған және тұтынылатын мүлікті (ақшаны немесе өзге заттарды) беру болады. Заем шартыныњ, мүлікті жалдау шартынан негізгі айрмашылығы, осында болады. Заем түрлеріне: аванс, несие беру, төлемді кейінге қалдыру, төлемді бөліп төлеуге рұқсат беру, алдын ала төлеу жатады. Кәсіпкерлік түрінде заңды тұлғалар мен азаматтардан заем алуға тыйым салынады, бұл шарттар жарамсыз болып танылады. Заем шартының нысаны мәміле нысандары жөніндегі ҚР АК- 151-152 баптарында көзделген жалпы ережелерге бағынады. Шарт бір жақты міндеттейтін болады, өйткені зат немесе ақша берілгеннен кейін міндет (уақытында алганын қайтару) тек заем алушыға жүктеледі, ал заем берушіде, тек заемды қайтаруды талап ету құқығы ғана болады. Заңда заемның келесі түрлері аталады: мемлекеттік және банктік заем.

Заем шартының жаңа түріне факторинг немесе ақшалай талапты беріп қаржыландыру шарты жатады. Оның негізі рим құқығындағы цессия (несие берушіні ауыстыру) болады. Бұл шарт бойынша, бірінші жақ (қаржы агенты (фактор)) екінші жаққа (клиентке) ақша береді немесе беруге міндеттенеді, ал клиент қаржы агентіне өзінің үшінші жаққа деген ақшалай талабын аударады немесе аударуға міндеттенеді (ҚР АК 729 б.). Яғни клиент, қаржы агентіне (фақторға), өзінің борышкеріне деген талап ету құқығын аударады. Аудару заты – қаржыландыру алу мақсатында аударылатын, сол кезде бар талап немесе болашақта пайда болатын талап (болашақта пайда болатын ақша алу құқығы) болады. Клиентпен қаржы агентіне аударылатын талап, жарамды болуы қажет. Шарт консенсуалды да, реалды да болады, оның мерзімі келісім бойынша белгіленеді, ал бағасы – ол клиенттің борышкерге аударылған талабының құны болып табылады. Қаржы агентінің міндеттеріне: клиентті қаржыландыру; шартта көзделген жағдайларда бухгалтерлік есептерді өткізу үшін клиенттен құжаттарын қабылдап алу; клиентке өзге де қаржылық қызмет көрсету және т.б. жатады. Клиенттың міндеті - факторға ақшалай талапты аудару және оның жарамдылығын қамтамасыз ету болады. Жәнеде клиент пен фактор борышкерді несие берушінің ауыстырылуы жөнінде ескертуі қажет.